توزیع درآمد و شاخص ضریب جینی

در سال‌های اخیر و بعد از عنوان شدن طرح کاهش فقر در جهان، چگونگی توزیع درامد بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفت، زیرا در دنیای امروز بزرگترین عامل ایجاد کننده فقر نه کمبود درامد بلکه توزیع ناعادلانه آن است. در تعریف عامیانه توزیع عادلانه و ناعادلانه درامد می‌توان گفت:“در صورتی که یک فرد در جامعه تمامی درامد را در اختیار داشته باشد، توزیع درامد ناعادلانه ترین وضع ممکن است و زمانی که تمامی افراد به یک نسبت از کل درامد جامعه بهره‌مند شوند، عادلانه‌ترین حالت وجود دارد.” امروزه سخن مطرح شده در جهان یکسان بودن سهم تمامی گروه‌ها از درامد کشور نیست بلکه مساله مهم توزیع عادلانه بر مبنای توانایی‌های افراد مختلف است که می‌تواند به ایجاد توازن و تعادل بیشتر در جامعه بیانجامد. طبق موازین علمی تقسیم درامد در یک کشور باید به نحوی باشد که سهم بیشتری از مردم در طبقه متوسط جای بگیرند. در یک جامعه متعادل شمار ثروتمندان و فقیران در کشور بسیار کم است زیرا وجود گروه‌های بسیار پردرامد یا بسیار کم درامد نشان‌ دهنده توزیع نامتناسب ثروت در آن منطقه است.

یکی از شاخص‌های سنجش نابرابری درامد جامعه، ضریب جینی است. ضریب جینی عددی است بین صفر و یک (یا صفر و صد درصد) که در آن صفر به معنی توزیع کاملاً برابر درامد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع است. در بین محققین روش‌های مختلفی برای محاسبه این شاخص وجود دارد. عمده‌ترین آن‌ها دو نوع روش با گروه‌بندی و بدون گروه‌بندی می‌باشد.

مرکز آمار ایران از روش گروه بندی برای محاسبه ضریب جینی استفاده می‌کند. بعد از مرتب کردن صعودی درامد سرانه خانوارها، داده‌ها را به ١٠ گروه‌‌ مساوی از نظر جمعیت تقسیم کرده، این ده گروه مساوی همان دهک‌‌های جامعه هستند و سپس تعیین می‌شود که هر یک از گروه‌های مورد نظر چه درصد از درامد جامعه را به خود اختصاص داده است. با توجه به اینکه پاسخگویان معمولا در ابراز درامد خود حساس هستند، از اطلاعات هزینه‌های خانوار برای محاسبات استفاده شده است.

ضریب جینی اختلاف درامدهای خانوارهای یک جامعه را نشان می‌دهد ولی در عین حال به تغییرات درامدی حساس است، صرفنظر از اینکه این تغییرات در بین خانوارهای ثروتمند، متوسط یا فقیر اتفاق افتاده است.

چون بیشتر یا کمتر شدن ضریب جینی به تنهایی نمی­تواند وضعیت توزیع درامد را در جامعه نشان دهد، بنابراین برای محاسبه میزان عدالت در توزیع درامد، سهم درامدی که هر یک از گروه‌های جامعه بدست می‌آورند نیز محاسبه می ­شود. اگر فاصله بین درامدی که ده، بیست و چهل درصد پایین‌ترین گروه جامعه بدست می‌آورند با درامد ده، بیست و چهل درصد از پردرامدترین افراد، تفاوت زیادی داشته باشد نشان دهنده توزیع ناعادلانه درامد در یک سرزمین است.