دسته بندی روش های تحقیق

۱٫ انواع تحقیق براساس هدف

۱٫۱٫ پژوهش‌های بنیادی (پایه‌ای) Basic Research

اهداف شخصی تجاری ندارد و در آن سعی می‌شود که دانش و نظریه‌ها به طور عام و خاص توسعه و گسترش یابد و کاربرد علمی آنی دستاوردهای تحقیق مورد توجه نمی‌باشد.( نظریه پردازی یا نظریه آزمایی ) (مثال: فاراده، لیزر)

۲٫۱٫ پژوهش های کاربردی Usage Research

به دست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری است که به وسیله آن نیازی مشخص برطرف گردد.

بررسی دلایل ضعف روحیه کار گروهی بین کارگران سازمان و ارایه راه کار.

۳٫۱٫ تحقیق توسعه‌ای Developmental Research

شناسایی نیاز یا استعداد پیدایش اندیشه‌ها، آفرینش، طراحی، تولید و معرفی یک محصول یا فرایند جدید. هدف اصلی نظریه پردازی یا نظریه آزمایی نیست.

۴٫۱٫ تحقیقات ارزیابی  Evaluation Research

فرایندی جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تصمیم گیری است.

 آیا سیستم جدید بهتر از سیستم قبلی است؟

۲٫ انواع تحقیق بر اساس روش انجام

۱٫۲٫ روش پیمایشی (زمینه یابی)

توصیف: (بررسی نگرش کارکنان در مورد تاثیر سیستم MIS که اطلاعات آن از طریق پرسش‌نامه، مصاحبه یا مشاهده جمع آوری می شود )

تبیین: چرا برخی از رای دهندگان یکی از کاندیداها را ترجیح داده اند.

کشف: بررسی منابع و پیامدهای افراط گرایی دانشجویان در یک دانشگاه

۲٫۲٫ تحقیق همبستگی

تعدادی از متغیرهایی را که تصور می‌رود با یک متغیر پیچیده عمده مرتبط هستند ارزیابی می‌کند. (رابطه بین توجه زیاد مدیر به کارکنان و افزایش رضایت کارکنان). (رابطه بین موقعیت اقتصادی کارکنان و پیشرفت تحصیلی فرزندان آن ها)

توجه شود که هرگز یک رابطه علت و معلولی را بیان نمی‌کند بلکه یک رابطه را بیان می‌کند. ( رابطه بین اضطراب و دقت).

۳٫۲٫ پژوهش‌های علّی (آزمایشی)

• اگر بخواهیم برنامه را بهبود دهیم نیازمندیم تا از نوع رابطه بین دو متغیر آگاه شویم.
• در تحقیقات آزمایشی، آزمایش کننده در متغیرهای مورد نظر دخل و تصرف می‌کند و سپس به مشاهده تاثیرات آن در تغییرات متغیر وابسته‌ می‌پردازد.

(هواپیمایی سقوط می کند، بررسی علت سقوط هواپیما)

(عدم اعمال مدیریت صحیح باعث ورشکستگی شرکت شده است)

۴٫۲٫ روش تحلیل محتوایی

خصوصیات این روش عبارتند از:

•  پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی.
• نیازمند مطالعه دقیق منابع و اسناد.

انواع آن عبارت است از :

۱٫۴٫۲٫ تحلیل محتوای توصیفی (توصیف کمّی محتوا مثلا تعداد بایدهای به کار رفته در کلام مدیریت و تعیین سبک مدیریتی او).

۲٫۴٫۲٫ تحلیل محتوای استنباطی (بررسی تاثیر شعارهای اجتماعی مردم در بخش نامه‌های صادره از سوی دولت).

۳٫۴٫۲٫ تحلیل محتوای ارتباطی (بررسی محتوای پیام‌های کتبی بین معاونین و مدیران).

۵٫۲٫ پژوهش‌های تداومی

هدف محقق درک و شناخت تغییرات در طول زمان است. (بررسی چند ساله تغییرات رشد جسمی کودکان)

۶٫۲٫ روش تاریخی

مطالعه، درک و شرح رویدادهای گذشته باید مبتنی بر یک فرضیه باشند در غیر این صورت به یک جستجوی بی هدف تبدیل می‌شود. (مطالعه تحولات ساختار نظام مدیریت بندری ایران)

۷٫۲٫ تحقیق مورد کارانه

برخورد با موقعیت مساله ای. تصویری جامع و گسترده در موردی ویژه ارایه می نماید و پژوهشگر تمام مواردیکه در زمینه ای خاص مطرح است را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. ( بررسی نظام برنامه ریزی آموزشی سازمان و ارایه راهکارهای بهبود) (آنچه که هست و آنچه که باید باشد)

سوال : کدامین روش برای تحقیق مناسب است؟

بستگی به شیوه تعریف مساله و تدوین فرضیه‌ها دارد.

(معمولا در ابتدا توصیفی و یا همبستگی و بعد علّی است).

فرآیند تحقیق

بیانیه مسأله

(تا دلی آتش نگیرد، حرف جانسوزی نگوید)

۱٫ شامل اهمیت مسأله (ضرورت تحقیق)، حدود تخصصی مسأله، مشکلات سازمان، قلمرو با اهمیت بهبود و … که باید :

الف . واضح و روشن و محدود باشد.

ب. بتوان از آن فرضیه‌هایی را استخراج نمود.

ج. بر قضاوت‌های غیرعلمی، جهت گیری‌های فلسفی و عرفانی تاکید نداشته باشد.

د. حالت پرسشی و سؤالی داشته باشد و به صورت جمله خبری بیان نشود.

          « منظور این مطالعه عبارت است از … نباشد»

۲٫ حداقل بر دو مفهوم یا متغیر کلی تاکید شود :

الف. آیا رابطه‌ای بین A و B هست ؟

ب. تحت شرایط X مساله Y و D چگونه است ؟

منابع یا روشهای یافتن موضوعات تحقیق:

۱٫ تجربه

۲٫ استفاده از نظریه های علمی

۳٫ بررسی تحقیقات دیگران

نظریه

علم یک فرآیند است و نه یک نتیجه، علم را می توان نظریه و فرضیه آزمون شده تعریف نمود. (خلیلی)

ما به دو دلیل نظریه می‌سازیم :

نخست به این دلیل که امیدواریم به ساده کردن واقعیت کمک کند تا بتوانیم آن را بفهمیم و در نتیجه بهتر کنترل کنیم یا خود را با آن واقعیت وفق دهیم،

دوم، پس از آن که به چنین برداشتی از واقعیت دست یافتیم نظریه ما را راهنمایی می‌کند تا درستی برداشتمان را بیازماییم. (مانهایم)

به عبارت دیگر همبستگی درونی فرضیه های نظری که راهنمای پژوهشگران در مشاهده همبستگی بین پدیده هاست، نظریه نامیده می شود.

نقش نظریه در تحقیق

۱- ابتدا طرح نظریه / سپس پژوهش

(پژوهشگر ممکن است فاقد اطلاعات مقدماتی لازم برای ساخت نظریه باشد). (نظریه آزمایی)

۲- ابتدا پژوهش / سپس طرح نظریه

(در اجرای آن برای جمع آوری اطلاعاتی کوشش می‌شود که هدف مفیدی برای آن‌ها در نظر گرفته نشده است). (نظریه پردازی)

۳- روش ترکیبی

الف) اکتشاف

ب) توصیف

ج) تبیین

چهارچوب نظری (بنیانی که تمام پژوهش بر آن استوار است)

یک الگوی مفهومی است مبنی بر روابط تئوریک میان شماری از عواملی که در مورد مساله پژوهش با اهمیت تشخیص داده شده اند.

۱٫ متغیرهای مرتبط با مساله تحقیق باید شناسایی شوند.

۲٫ حداقل باید چگونگی رابطه بین دو یا چند متغیر وابسته و مستقل را تعیین کرد.

۳٫ ماهیت و جهت روابط براساس تحقیقات قبلی بیان گردد و به روشنی با استفاده از یافته‌های تحقیقات قبلی به این سووال پاسخ داد که چرا انتظار داریم این روابط وجود داشته باشد.

(نظریه ای است درباره عملکرد منابع انسانی (Rw. VLPf.P=R.C.E).

پدید آوردن چنین چهارچوب مفهومی به ما کمک می کند تا روابط خاصی را در نظر بگیریم و آن ها را بیازماییم و درک خود را در زمینه پویایی های موقعیتی که قرار است پژوهش در آن صورت گیرد بهبود بخشیم.

فرضیه

فرضیه یک حدس و احتمال زیرکانه مبتنی بر دانش یا تجربه در مورد حل یک مسأله یا پاسخ یک سؤال است. در واقع بیان حدسی و فرضی در مورد روابط احتمالی بین دو یا چند متغیر است.

تلاش نکنید تا فرضیه خود را اثبات نمایید، سعی کنید غلط بودن آنرا مطرح نمایید. (پاستور)

فرضیه ی آزموده شده = نظریه = علم

از آن جایی که هر پژوهش علمی باید آزمون پذیر باشد، در تحقیقات علوم اجتماعی باید از فرضیه‌های پژوهشی، فرضیه‌های آماری ساخت. که هدف توانمند سازی محقق در آزمون کردن فرضیه است.

فرضیه صفر Ho : نبود هیچ رابطه مهم بین دو متغیر _هدف رد کردن آن است. (ضعف آموزشی خلبان موجب سقوط هواپیما نمی باشد)

فرضیه صفر(فرضیه تحقیق) H1 : منطبق بر ادعای مطرح شده در فرضیه پژوهشی بوده و بیان کننده ی انتظار پژوهشگر درباره نتایج تحقیق است. (احتمالا ضعف آموزشی خلبان موجب سقوط شده است)

مثالی از یک فرضیه پژوهشی :

زنان نسبت به مردان، انگیزه کاری بیش‌تری دارند.

طرح علمی تحقیق

موارد ذیل می بایست در طرح یک تحقیق لحاظ شوند:

۱٫ جزییات پژوهش

الف. بیانیه مساله

ب. نوع پژوهش

ج. هدف پژوهش

۲٫ شیوه های نمونه گیری و جمع آوری اطلاعات:

الف. جامعه آماری

ب. حجم 

ج. نحوه گردآوری اطلاعات

۳٫ نحوه تحلیل داده ها:

جمع آوری داده، نمونه گیری و روش‌های آن:

دلایل نمونه گیری:

_ در دسترس نبودن کل جامعه.

_ صرفه جویی در هزینه‌های پژوهش.

_ کاهش زمان پژوهش.

_ افزایش بهره‌وری منابع انسانی درگیر در پژوهش.

جامعه آماری:

مجموعه‌ای از افراد، اشیا و … که حداقل در یک صفت مشترک باشند.

نمونه آماری:

نمونه عبارت است از مجموعه‌ای از نشانه‌ها که از یک قسمت، یک گروه یا جامعه‌ای بزرگ‌تر انتخاب می‌شود، به طوری که این مجموعه معرف کیفیت و ویژگی‌های آن قسمت، گروه یا جامعه بزرگ‌تر باشد.

نمونه گیری تصادفی:

روشی برای انتخاب بخشی از جامعه است به گونه‌ای که همه نمونه‌های ممکن برای انتخاب شدن احتمال یکسان داشته باشند.

انواع نمونه گیری:

۱٫ تصادفی ساده (SRS/ Simple Random Sampling) :

۱٫۱٫ محقق به کلیه آزمودنی ها در جامعه آماری فرصت انتخاب یکسان می دهد.

۲٫۱٫ بهترین روش، قرعه کشی است.

۳٫۱٫ کمترین سوگیری را دارد.

۴٫۱٫ پر زحمت بوده و ممکن است همیشه نتوانیم به فهرستی کاملاً جدید از جامعه آماری دست پیدا کنیم.

۲٫ نمونه گیری منظم (SS Systematic Sampling) :

۱٫۲٫ بیرون آوردن هر n امین عضو جامعه.

۲٫۲٫ معمولا برای بررسی های بازار، طرز تلقی مشتری.

۳٫۲٫ باید دقت کرد که سوگیری نشود.

۳٫ نمونه گیری لایه‌ای (قشری)Strat-fied Sampling :

زمانی بکار می رود که چند سطح متفاوت داریم، مثلا مدیران ارشد، میانی و غیره و بررسی سطح آموزش مورد نیاز. پاسخ به سؤالاتی نظیر آیا کسانی که در … هستند در مقایسه با کسانی که در … هستند ….

۴٫ نمونه گیری خوشه‌ای یک و چند مرحله‌ای (MCS multistage Cluster Sampling) :

وقتی عدم تجانس در بین گروه ها داریم برای مثال بررسی میانگین سپرده های ماهانه ی بانک ها.

حجم (اندازه) نمونه:

بطور عام «بزرگ‌ترین اندازه ی نمونه، مناسب است»، اما محدودیت‌های مالی، انسانی و زمانی همواره چالش اصلی در امر نمونه گیری خواهد بود.

عوامل تاثیر گذار :

۱٫ روش تحقیق.(برای تحقیق علی تعداد کمی کافی خواهد بود، در تداومی بیشتر، همبستگی بیشتر)

۲٫ اهداف تحقیق.(محققی که قصد دارد نتایج تحقیق خویش را به جامعه آماری تعمیم دهد باید حجم نمونه بزرگتری انتخاب نماید)

۳٫ امکانات مالی.

۴٫ حجم جامعه اصلی.(هرچه کمتر باشد نسبت نمونه بزرگتری نیاز است)

۵٫ درصد خطا پذیری در نتایج.(معمولا در تحقیقات ۵% خطای آماری مورد قبول می باشد)

۶٫ میزان تاثیر متغیر مستقل بر وابسته.(هرچه اثر بخشی متغیر مستقل بر وابسته کم باشد حجم نمونه بیشتری برای آزمون فرضیه ضروریست)

روایی یا صحت داده (Validity):

روایی ایجاد شرایطی است که اثر متغیر مستقل بر وابسته را خارج از تاثیر متغیرهای ناخواسته نشان دهد. اینکه :

_ آنچه در نهایت حاصل تحقیق است، آیا براستی تاثیر متغیر مستقل بر وابسته است؟

_ تا چه اندازه می توان بر این یافته ها متکی بود؟

_ تا چه اندازه می توان یافته های پژوهش را به جامعه بزرگتری تعمیم داد؟

عوامل متعددی بر روایی مؤثرند که باید به آنها توجه نمود:

۱٫ تاریخ (اتفاقاتی که در حین تحقیق می افتند و بر روی متغیر مستقل تاثیر دارد)

۲٫ پیش آزمون (مثلاً شرکت در کنکورهای آزمایشی در تحقیق تاثیر کنکور بر ناهنجاری های رفتاری)

۳٫ عدم دقت در وسایل اندازه گیری (خستگی در ثبت مشاهدات، آزمون ها و روش هایی که با فرهنگ جامعه همخوانی ندارند)

۴٫ افت آزمودنی (با گذشت زمان ممکن است آزمودنی ها تغییر نمایند. مثلاً برخی از آن ها آزمون را ترک کنند. خصوصا در تحقیقات تداومی)

۵٫ نامتعادل بودن گروه ها

۶٫ مصنوعی بودن شرایط آزمون (نظیر آزمایش هاتورن)

۷٫ تاثیر متغیرهای مستقل بر یکدیگر (در مقایسه بین دو دوره آموزشی، تاثیر پیش نیازهای گذرانده شده)

روش‌ها و ابزارهای جمع آوری داده‌ها:

نسبت دادن اعداد برای بیان ویژگی‌های یک پدیده را اندازه گیری (Measurment) می‌نامند.

سطوح اندازه گیری:

۱٫ اسمی (کیفی / مقوله‌ای) Nominal

_ طبقه بندی براساس دارا بودن یا نبودن یک صفت یا ارزش می‌باشد (کارمندان زن – کارمندان مرد).

_ فقط می‌توان محاسبات مربوط به نما و فراوانی را در مورد آن‌ها انجام داد

۲٫ ترتیبی (رتبه‌ای)Ordinal 

_ به طور نسبی شدت و ضعف و اندازه صفت یا ترجیحشان مشخص می‌گردد. طبقه بندی مدیران براساس سطح تحصیلات ۱، ۲، ۳، …

_ فراوانی، نما، میانه و ضریب همبستگی اسپیرین و چارک متوسط.

۳٫ فاصله‌ای Interral

_ فاصله بین واحدهای اندازه گیری مشخص است. درآمد کارکنان در مقایسه با کم‌ترین درآمد.

_ فراوانی، نما، میانه، میانگین، واریانس، انحراف معیار و ضریب همبستگی رتبه‌ای و پیرامون.

۴٫ نسبی Ratio

_ می‌توان تفاوت میان مقولات آن را به طور دقیق کمی کرده و با عدد نشان داد. (وزن، سن، میزان درآمد).

_ کلیه عملیات آماری و ریاضی.

در مقوله ی سطوح اندازه گیری، نکات ذیل مهم می باشد:

_ وقتی یک پژوهشگر ناگریز به مقایسه پدیده‌ها است، اندازه گیری در سطح اسمی، کم‌تر از همه سودمند است.

_ اندازه گیری ترتیبی سودمندتر از اندازه‌گیری اسمی است.

_ اندازه گیری فاصله‌ای بسیار مطلوب است.

ابزارهای جمع آوری اطلاعات:

پرسش نامه

نکات مهمی که باید در تنظیم یک پرسش نامه رعایت گردد:

۱٫ پرهیز از سوال‌های نامفمهوم و مبهم (درباره … چه فکر می‌کنید).

۲٫ پرهیز از طرح سوالات هدایت کننده (آیا شما … را ترجیح می‌دهید یا … را که آزادی عمل بیش‌تری دارد ؟).

۳٫ بیان ساده پرسش‌ها (نظر شما درباره تاثیرات سیستم … که بخشی از سیستم … در مکانیزم … چیست ؟).

۴٫ از سوال‌های چند وجهی که شامل چند سوال در یک پرسش است اجتناب شود. (آیا مدیر شرکت قادر به برقراری … و برقراری … و …. می‌باشد).

۵٫ تا حد ممکن از ارایه سوال‌های منفی خودداری شود (آیا شما با … موافق نیستید؟).

۶٫ از بیان سوال‌هایی که باعث ایجاد حساسیت شده و ایجاد مقاومت می‌کند پرهیز شود.

نکته : حتی‌المقدور سؤالات تشریحی نبوده و چند گزینه‌ای باشند.

مصاحبه:

در انجام مصاحبه نکات ذیل مهم می باشند :

۱٫ ایجاد جو دوستانه.

۲٫ تحریک توجه و علاقه مصاحبه گر.

۳٫ ارایه منظم سوال‌ها.

۴٫ نشان ندادن عکس‌العمل به پاسخ‌ها.

۵٫ ارایه سوال‌ها به شیوه‌های متنوع.

۶٫ پرهیز از کلی گویی و یکنواختی.

۷٫ عدم اصرار به پاسخ دهنده.

مشاهده:

فرایند شناسایی، ثبت، نام گذاری و … از آنچه که روی می‌دهد. (مطالعات زمان سنجی و حرکت سنجی).

_ دربرگیرنده حداقل یک ملاک روشن و مشخص (شکل، اثرات و …).

_ بهتر است تعداد واحدهای مورد مشاهده را متعدد انتخاب نماییم.

_ هر واحد مورد مشاهده باید تعریف شده و مشخص باشد.

بررسی مدارک و اسناد (کتابخانه‌ای):

استخراج و بهره گیری از داده‌های موجود در مطالعات گذشته، آمارهای رسمی و غیررسمی، مدارک و اسناد سازمانی و منابع علمی. نکاتی که می بایست در بررسی اسناد و مدارک در نظر داشت عبارتند از :

_ آیا این داده‌ها موثق‌اند ؟

_ آیا این داده‌ها به نحو مطلوب واقعیت را به درستی بیان می‌کنند ؟

_ آیا این داده‌ها از تعصبات شخصی و جهت گیری بدورند ؟

_ آیا این داده‌ها کیفیتی عادی دارند یا مثلا دستکاری شده و تبلیغاتی‌اند ؟ (اغراق یا سانسور شده اند)

استنتاج (نتیجه گیری):

پژوهشگر برای دستیابی به پاسخ پرسش تحقیق از طریق آزمون فرضیه‌ها، داده‌ها را به قسمت‌ها و بخش‌هایی تجزیه می‌کند، اما تحلیل داده‌های پژوهش به خودی خود پاسخ پرسش‌ها را ارایه نمی‌دهد و تفسیر داده‌ها ضروری است. (رجوع به علم آمار است)

https://www.modirsun.com