بودجه تحقیق و پژوهش در بوته نقد

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چندی پیش با بیان سخنانی تند در خصوص وضعیت پژوهش و تحقیق در کشور گفت: «بسیار خجالت‌آور است که سه دهم درصد از بودجه کل کشور به حوزه تحقیقات اختصاص داده می‌شود».

این جمله بخشی از انتقادات حسن هاشمی نسبت به وضعیت پژوهش و تحقیق در کشور بود، کسی که به‌عنوان یکی از پرمشغله‌ترین وزرای دولت دوازدهم مقالات علمی بیشماری در دنیا به ثبت رسانده و تنها در ۱۰ ماه نخست سال ۲۰۱۶ حدود ۴۰ مقاله علمی در مجلات بین‌المللی از او منتشر شده است.

هرچند هم اکنون همه نهادها و دستگاه‌های اجرایی کشور از کمبود منابع مالی و اعتباری گلایه‌مند هستند اما باید توجه داشته باشیم که در وضعیت اقتصادی کنونی کشور باید از ظرفیت و پتانسیل‌های داخلی برای تولید علم و فناوری بهره‌مند شود.

در امور دانشگاه‌ها دخالت نکنید

وزیر بهداشت در بخشی دیگری از اظهاراتش خطاب به مسئولان و به‌ویژه نمایندگان مجلس شورای اسلامی گفت: «در امور دانشگاه دخالت نکنید زیرا شاهدیم در یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های بزرگ علوم پزشکی، رتبه‌های اول، دوم و سوم کنکور در کنار رتبه‌های ۱۰۴ هزار قرار گرفته‌اند که حاکی از آن است مجلس شورای اسلامی در تصمیم‌گیری‌ها دخالت دارد.»

دولت در اختصاص بودجه پژوهشی متخلف است

 البته محمد مهدی زاهدی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفتگو با آنا در خصوص بودجه تحقیقات و پژوهش معتقد است: «متأسفانه دولت در بحث بودجه‌های پژوهشی قانون را رعایت نکرده و حتی زیر پا نهاده است زیرا قانون دائمی در این زمینه داریم که هیچ سالی نباید بودجه پژوهشی کمتر از یک درصد تولید ناخالص داخلی GDP باشد.»

 وی در ادامه به قوانین موجود در این زمینه اشاره و بیان کرد: «براساس برنامه ششم توسعه باید بودجه از یک درصد افزایش داشته و به ۳ درصد برسد در برنامه پنجم نیز این موضوع را داشتیم اما متأسفانه دولت در هیچ‌یک از دو برنامه پنجم و ششم این موضوع رعایت نشده است.»

به گفته این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، بودجه پژوهشی کشور در سال ۹۶ زیر نیم‌درصد بوده و برای سال ۹۸ نیز بعید می‌دانم به نیم‌درصد برسد که این موضوع نیز تخلف آشکار از قانون است.

پروژ‌ه‌های کلان کشور روی زمین مانده است

زاهدی با اشاره به پیامدهای تخلف از قانون در زمینه اختصاص بودجه پژوهشی گفت: «در شرایط اقتصادی و اقتصاد مقاومتی کنونی کشور یکی از مسائلی که می‌تواند به تأمین منابع مالی و درآمدی کشور کمک کند حمایت از تولیدات و تحقیقات کاربردی است و باید نیازهای تحقیقات و توسعه فناوری را جدی بگیریم اما متأسفانه هم اکنون پروژه‌های کلانی در کشور تعریف شده که روی زمین مانده در حالی که اجرای هریک از این پروژه‌ها یکی از مشکلات کشور را حل می‌کند.»

بودجه وزارت بهداشت یک درصد کل کشور است

البته رضا نجفی‌پور مشاور اجرایی و مدیر امور عمومی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در خصوص بودجه تحقیق و پژوهش وزارت بهداشت به خبرنگار آنا اظهار کرد: «بودجه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۹۶ نسبت به بودجه کل کشور نزدیک به یک درصد بود و از این یک درصد بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی کشور طبق لایحه حدود ۰/۰۲ درصد نسبت به کل کشور اختصاص می‌یابد و بودجه پژوهشی دانشگاه نسبت به بودجه وزارت بهداشت ۰/۰۴درصد است.»

وی همچنین به بودجه برخی مراکز تحقیقاتی مستقلی در کشور اشاره و بیان کرد: «بودجه برخی از این مراکز حدود ۰/۱۹ درصد بودجه کشور و ۰/۲,۱ درصد بودجه وزارت بهداشت است که به طور کلی بودجه تحقیقاتی کشور شامل مراکز تحقیقاتی و معاونت‌های پژوهشی دانشگاه و مراکز تحقیقاتی به سه دهم درصد از بودجه کل کشور می‌رسد که بخشی از این تحقیقات به حوزه درمان اختصاص می‌یابد اما در کل تحقیقات کشور شامل تولید مقاله است که منجر به توسعه پروژه و فناوری علمی در همه زمینه‌های پزشکی می‌شود.»

بودجه یک پروژه علمی عربستان ۱۰۰ میلیون دلار است

این مقام مسئول در وزارت بهداشت با اشاره به افزایش رتبه ایران در سال‌های اخیر اظهار کرد: «در چند سال اخیر ایران و ترکیه در زمینه تولید مقالات با یکدیگر رقابت داشتند که شاهدیم به‌رغم اینکه بودجه ترکیه چند برابر بیشتر از ایران است اما کشور ما تولیدات علمی بیشتر و شاخصی نسبت به ترکیه و سایر کشورهای منطقه داشته است.»

وی با اشاره به اینکه ایران در چند سال گذشته در منطقه رتبه بالایی در تولید مقالات و تحقیقات علمی داشته است، افزود: «عربستان برای انجام یک پروژه علمی حدود ۱۰۰ میلیون دلار بودجه دارد در حالی کل بودجه مراکز تحقیقاتی مستقل و دانشگاه‌ها در سال گذشته حدود ۷۶۰ میلیارد تومان بوده است.»

نجفی‌پور در مورد افزایش میزان تحقیقات علمی و پژوهش‌ها در راستای حل مشکلات داخلی و توانمندی کشور اظهار کرد: «تحقیقات در زمینه علم پزشکی نیازمند اعتبار و تأمین مالی است هم اکنون حدود ۱۰ هزار دانشجوی تحصیلات تکمیلی در وزارت بهداشت داریم که باید برای تولید مقالات علمی و پایان‌نامه‌های آنان که منتهی به یک محصول می‌شود اعتبارات مناسبی تخصیص یابد به عنوان مثال برای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد حداقل ۳۰ میلیون تومان و برای پایان‌نامه‌های دکتری حدود ۵۰ میلیون تومان اعتبار مالی در نظر بگیریم زیرا یک فناوری و محصول علمی شاخص را از پایان‌نامه‌های این فارغ التحصیلان استخراج می‌کنیم که در نهایت منجر به تولید دارو و مقاله می‌شود.»

با ۵ میلیون اعتبار توقع پروژه‌ خوب نداشته باشیم

وی یادآور شد: «با پرداخت ۳ تا ۵ میلیون تومان و ۱۵ میلیون تومان به یک دانشجوی دکتری بیوتکنولوژی نمی‌توانیم انتظار ارائه یک پروژه خوب و شاخص داشته باشیم. ما فقط به فکر بهداشت و درمان هستیم در حالی که در بهداشت و درمان حاصل تحقیق و پژوهش در مراکز آموزشی و پژوهشی است بنابراین وقتی در عرصه آموزش و پژوهش عملکرد مثبت و تاثیرگذاری نداشته باشیم به مرور شاهد کاهش کیفیت در زمینه بهداشت و درمان خواهیم بود.»

بودجه تحقیقات کشور ناچیز است

به گفته نجفی پور برای دستیابی به روش‌های نوین باید بودجه تحقیقات را بیش از ۳ برابر افزایش دهیم که ۳ برابر حتی معادل ۳۰۰ میلیارد تومان می‌شود که در مقایسه با بودجه کل کشور و برخی نهادها رقم ناچیزی است.

وی ادامه داد: «فقط انجام یک پروژه تحقیقاتی بزرگ مانند ژن درمانی که منجر به تولید و طراحی یک محصول علمی شود به اعتباری معادل ۳۰۰ میلیارد تومان نیازمند است و حتی شاید حدود ۷ برابر این ارقام اعتبار نیاز داشته باشد تا بتوانیم چند تیم عملیاتی برای فعالیت در این زمینه اختصاص دهیم در حالی که بودجه مناسبی به این حوزه تعلق نمی‌گیرد.»

هنوز بودجه ۹۸ شفاف اعلام نشده است

نجفی پور در مورد بودجه تحقیقات و پژوهش در سال‌ گذشته یادآور شد: «بودجه ۹۷ نسبت به بودجه ۹۶ حدود ۸ درصد رشد کرده اما هنوز بودجه ۹۸ به صورت واضح و شفاف اعلام نشده است و فقط عنوان کردند که بودجه سال آینده حدود ۱۸ درصد رشد خواهد داشت ولی ما هنوز در این زمینه گزارشی ندیدیم و پیشنهاد دادیم که حداقل بودجه تحقیقات را ۱۰۰ در درصد افزایش دهند.»

وی تأکید کرد: «با توجه به چالش‌های اخیر در مبحث ارز و تسهیلات کشور نیازمند آن است که روش‌های نوین را در داخل کشور پیگیری و پایه گذاری کند بنابراین نیازمند توجه ویژه‌ای به این موضوعات هستیم.»

براساس این گزارش به نظر می‌رسد انتقاد وزیر بهداشت به اختصاص بودجه به مبحث تحقیقات و پژوهش باید از سوی مسئولان دولت و مجلس مورد توجه جدی قرار گیرد زیرا در شرایط فعلی تحریم‌ها کشور باید به سوی استقلال کامل در همه زمینه‌های علمی و پزشکی حرکت کند تا تحریم کشورهای بیگانه نتواند به نهاد کشور لطمه وارد کند.