مفهوم و تفاوت­ های سنجه و شاخص

پژوهش هایی که در حوزه ارزیابی طراح می شوند به خصوص با دو مفهوم سنجه(measure) و شاخص (indicator) سروکار دارند و گاهی ادعا می شود که این دو واژه را می توان به جای هم به کار برد. در این نوشته سعی دارم اول مفهوم دو واژه را تبیین و سپس تفاوت های آنها را بررسی کنم.

زبان انگلیسی تا حدی تفاوت های این دو واژه را شخص کرده است. کلمه انگلیسی indicator چیزی را مشخص می کند در حالی که measure حاصل اندازه گیری چیزی است. برای مثال یک نجار برای ساختن میز نیاز دارد آن را اندازه گیری کند و برایش مهم است که بداند این میز چند در چنداست؛ مثلا ۱*۳ متر. این سنجه است. همان میز وقتی وارد رستوران می شود صاحب رستوران می خواهد بداند چند دور این میز می توانند بنشینند. مثلا شش نفر. این شاخص است. این عدد حاصل اندازه گیری نیست بلکه میز را مشخص می کند (Jones, 2012).

شاید اینطور هم بتوان گفت که شاخص دارای دقت سنجه نیست.

اگر بخواهیم  از واژه های فوق در پژوهش بهره بگیریم باید به زبان فنی پژوهش آن را بیان کنیم. در این حالت شاخص زمانی به کار می رود که پس از مطالعه ای اجمالی تعدادی شاخص برای ارزیابی عامل ها یا ابعاد کیفیت حاصل شد. این شاخص ها هیچ آزمونی را نگذرانده اند و در این صورت شاخص نامیده می شوند. اگر آزمون های روایی و پایایی بر روی آنها صورت گیرد می توان به آنها نام سنجه داد. البته برخی از پژوهشگران تکرار زیاد شاخص ها در آثار دیگران را نیز ملاکی برای تبدیل شاخص به سنجه فرض می کنند که نمی تواند فرض غلطی باشد (Gonçalves, Moreira, Fox, & Watson, 2007).

منابع:

Gonçalves, M. A., Moreira, B. L., Fox, E. A., & Watson, L. T. (2007). “What is a good digital library?”–A quality model for digital libraries. Information processing & management, 43(5), 1416-1437.

Jones, P. (2012). What is the difference between a measure and an indicator?  Retrieved from http://www.excitant.co.uk/2012/05/what-is-the-difference-between-a-measure-and-an-indicator.html