چالش های سیاست گذاری سلامت جنسی

دکتر خلیل علی محمدزاده رییس کمیسیون بهداشت شورای فرهنگی – اجتماعی زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیئت علمی دانشگاه در ششمین کنگره و همایش تخصصی خانواده و سلامت جنسی به چند سوال در پنل چالش های سیاست گذاری سلامت جنسی در ایران پاسخ گفت.

وی گفت: تشکیل این گونه کنگره‌ها و طرح این نوع مباحث در محیط‌ های علمی که از سال‌ها پیش شروع شده، در صورتی که با علم، ایمان و بصیرت توام شود و ما را به تفکر سیستمی و هماهنگی بیشتر سوق دهد، جای امیدواری ست تا با اتخاذ سیاست‌ها و خط‌ مشی‌ های درست، از دل آن برنامه های مناسبی بیرون آید.
وی در توضیح مراحل و فرایند های نظام سیاست گذاری کلان تا رسیدن به برنامه عملیاتی و اجرا خاطر نشان شد: معمولاً سیاست‌ ها پس از ابلاغ سیاست‌ های کلی و به دنبال آن تدوین استراتژی‌ها و تنظیم برنامه ها، مطرح می‌ شود تا با طراحی روش‌ها و راه‌ها ما را در دست‌یابی به اهداف معین، به آینده مطلوب‌ تر هدایت کند.

وی افزود: وقتی به مرحله سیاست گذاری می‌ رسیم. به این معنی است که رسالت، دورنما، ارزش‌ها و اهداف تعیین شده است، ارزیابی محیط داخلی و خارجی صورت گرفته است و نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت‌ ها و تهدیدها شناسایی شده است و معضلات و مشکلات اساسی هم کشف شده و در نهایت بر این اساس راهبردها یا همان استراتژی ها تدوین می گردند و از این به بعد برنامه باید دارای خطوط راهنما معلومی باشد و شیوه‌ ها طی مسیر روشن شود، تا بتوان با رعایت آن ها، برنامه‌ها را اجرایی کرد.

وی در ادامه گفت: ما وقتی به سیاست‌ ها می‌ رسیم، منظورم سیاست های کلی نیست، بلکه همان طور که عرض شد سیاست هایی است که برنامه را پیش می برد، در شکل علمی و درست آن، خیلی توافقات و تفاهمات بایستی نهایی شده باشد، اما در بعضی موارد، وقتی به این مرحله قدم می‌ گذاریم، می‌بینیم که در عالم واقع این طوری نیست و چالش‌ های فراوانی هنوز وجود دارد. و این چالش‌ها به ویژه در حوزه سیاست‌ های سلامت جنسی هم وجود دارد و بدون حل آنها هم نمی‌توان مسیر حرکت را علامت‌ گذاری و طی کرد. چون بدون سیاست و تاکتیک، بخش های مختلف برنامه قابلیت عملیاتی چندانی ندارند، حتی اگر همه منابع موجود باشد.

وی یکی از چالش‌ ها در پرداختن به سیاست های سلامت جنسی را کلید واژه‌ هایی ذکر کرد که در موضوع سلامت جنسی مطرح می‌ شوند و تصریح کرد: تعریف دقیق آنها، آن طور که در پروتکل‌ ها و دستورالعمل‌ های جهانی می‌ آید و آنچه که ما با اشاره به آن واژه‌ ها در داخل کشور پی‌ می‌ گیریم، تفاوت‌ هایی دارد. بعضی وقت‌ ها این تفاوت‌ ها مبنایی و اساسی است. مثلاً ما از متون آنها، ترجمه می‌ کنیم و می‌ نویسیم؛ خدمات جنسی، حقوق جنسی، برابری جنسیتی، آموزش جنسی و … . اینها وقتی در واژگان آنها می‌ آید. تعاریف کاملا مشخصی دارد و وقتی تبیین می‌ شود، می‌ بینیم که ما بخشی و یا همه آن را قبول نداریم و یا به شکل دیگری می‌ پذیریم. بنابراین وقتی در جامعه، از سلامت جنسی، حرف زده می‌ شود و یا از این واژه‌ ها استفاده می‌ شود، باید تعریف پذیرفته شده‌ خودمان مطرح شود تا دقیقاً معلوم گردد که چه چیزی می‌ خواهیم آموزش داده شود و یا تبدیل به مهارت شود و یا در مشاوره ها گفته شود، زیرا ورود ما به این مباحث بر اساس ارزش‌ ها و اسناد بالادستی و متناسب با سن است.

این استاد دانشگاه یکی از این اسناد قابل توجه را سیاست‌ های کلی سلامت خواند که از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام پیشنهاد  و توسط مقام معظم رهبری ابلاغ گردیده است و گفت: در این سیاست‌ ها ارائه خدمات آموزشی، بهداشتی و درمانی مبتنی بر اصول و ارزش‌ های انسانی و اسلامی تعریف شده است، ما نمی‌توانیم از این قاعده عدول کنیم. یا در یکی از بندهای این مجموعه، آگاهی‌ سازی مردم از حقوق و مسئولیت‌های اجتماعی و استفاده از ظرفیت محیط‌های ارائه مراقبت‌ های سلامت برای رشد معنویت و اخلاق اسلامی در جامعه هدف‌ گذاری گردیده است، ما در مقام اجرا از این اصل هم نمی‌ توانیم پیروی نکنیم. در ارتقاء شاخص‌های سلامت روانی که بخش‌ عمده بحث سلامت جنسی تابعی از آن است، قید ترویج سبک زندگی اسلامی-ایرانی، تحکیم خانواده و ترویج آموزش‌ های اخلاقی و معنوی بیان شده است. این هم یک اصل محکمی است و در رویکردهای ما باید مورد توجه اساسی قرار گیرد.

وی در ادامه اظهار داشت: البته سیاست‌ های کلی نظام سلامت به افزایش آگاهی، مسئولیت پذیری، توانمندی و مشارکت ساختارمند و فعالانه فرد، خانواده و جامعه در تامین، حفظ و ارتقاء سلامت هم جایگاه ویژه‌ای قایل شده است. خب این هم باید ما را در درک تمایزها و مرزبندی‌ ها با سایر مفاد و اشکال پرنامه ها که دیدگاهی غیر از این را دنبال می کنند، پیش ببرد. بنابر این ورود در موضوع سلامت جنسی و خانواده، دقایق و ظرایف و رعایت شرایط و ضوابط و در نظر گرفتن معیارهای مذهبی و اخلاقی مشخصی را می‌ طلبد. به ویژه آنکه در موضوع سلامت جنسی هم، همه کشورها خود را ملزم به شناخت و رعایت هنجارها و نرم‌ هایی می‌ دانند که مورد احترام مردم، خانواده‌ها، برنامه‌ ریزان و سیاست گذاران جامعه هدف است.

وی به چالش‌ های دیگری هم اشاره کرد از جمله کمبود تحقیقات و ارتباطات بین‌رشته‌ای و چند تخصصی، ضعف نظام اطلاعات منسجم و داده‌های پژوهشی معتبر که نتایج تحقیقات را از نظر تحلیلی و کاربردی نارسا می‌ کند، حرکت‌های موازی که در این راستا شاید صورت می‌ گیرد و مرکزیت مشخصی نیز در سیاست‌ گذاری‌ های خانواده هنوز وجود ندارد که از رهگذر آن روابط مناسب بین محققان بخش‌های مختلف نیز ساماندهی گردد و گفت: یکی دیگر از چالش‌ های دیگر در این ارتباط بحث آموزش‌های جنسی است. از چه سنی، در کجا؟ توسط چه کسانی؟ با چه محتوایی؟ آیا آنهایی که باید آموزش دهند به اندازه کافی تربیت شده اند؟ تخصص‌های لازم را دارند؟ واجد شرایط هستند که در این کار وارد شوند؟ بسته های آموزشی و مشاوره‌ای دقیق در این ارتباط تدوین شده است؟ خدمات تعریف شده؟ اینکه همه اینها به چه شکلی باید ارائه گردد، تا کارآیی و اثربخشی بیشتری داشته باشند، پیش بینی گردیده است؟

وی در پاسخ به این سوال که برخی بر این اعتقادند که این آموزش ها در چارچوب زوجین و خانواده باشد، نظر شما چیست؟، یکی از موضوعات چالش برانگیز در بحث سلامت جنسی را، موضوع آموزش‌ های جنسی ذکر کرد و گفت: الان در کشورهایی که طبق برنامه‌ های صندوق جمعیت، آموزش‌ های جنسی را دنبال می‌کنند، آموزش‌ ها و اجرایی و عملیاتی شدن آنها به سطوح مختلف تحصیلی از مدارس ابتدایی تا دبیرستان ها و دانشگاه‌ ها کشیده شده است. به نظر شما ورود این آموزش‌ ها مثلاً در مدارس و در دانشگاه‌ها چه میزان مصالح و منافع کودکان، نوجوانان و جوانان ما را تامین می‌ کند؟! برخی از این نظر الگوی استرالیا را مثال می‌ زنند و می‌ گویند موفق بوده‌اند! و ما هم با اصلاحاتی آنگونه عمل کنیم! سوئد بالاترین میزان تجاوز را در بین سایر کشورهای اروپایی دارد. بذ اساس آمار در سوئد٬ از هر ۳ زن سوئدی٬ یک نفر بعد از دوران نوجوانی خود مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته است. محتوای این آموزش‌ها مهم است. یک وقتی می‌ خواهیم دختران و پسران را از تغییرات طبیعی خود در دوران بلوغ مطلع کنیم، با لحاظ آموزه‌ های اخلاقی و مذهبی و با هماهنگی‌ ها و ارتباطاتی که با والدین دانش‌آموزان برقرار کرده‌ایم، این را من با شرایطی می‌پذیرم و در قالب آموزش‌ های جنسی تعریف نمی‌کنم. ولی یک وقتی برخی جوامع فراتر از این مسایل، وارد آموزش‌ها و مهارت‌های کاربردی و عملیاتی می‌شوند. مثلاً طبق برنامه، در برخی کشورها به منظور کاهش نرخ سقط جنین بارداری‌ های ناخواسته، ابتلا به ایدز و بیماری‌ های مقاربتی، در همه گروه‌های سنی زیر ۱۸ سال، آموزش های جنسی ترویج می‌ گردد و روش‌ های پیشگیری از بارداری تا کسب مهارت‌ های لازم تبیین می‌ شود.

وی در پاسخ به این سوال که آیا به نظر شما پرداختن به این نوع آموزش‌ ها در مدارس ما هم لزومی دارد؟ گفت: همانطور که عرض شد، بر اساس سیاست‌ های کلی نظام سلامت، جواب این سوال منفی است، چون غریزه جنسی آنها را در زمانی که هنوز با سن ازدواج فاصله دارد، بیدار می‌کند. در برنامه ما تحکیم خانواده، ازدواج در سن مناسب و ازدواج بر مبنای معیارهای صحیح هدف قرار داده شده است. بر این مبنا، آموزش‌ های جنسی لازم در زوجین جوان، در مراحل مشرف به ازدواج و حتی پس از آن موضوعیت پیدا می‌ کند و کار خوبی هم هست. بنابر این در مدارس به این نوع آموزش ها در حد مفاهیم و تغییرات دوره بلوغ و مراقبت ها نیاز است.

وی کلینیک‌ های خانواده و سلامت جنسی که بحث راه‌ اندازی آنها از سال ها پیش مطرح شده را، محل مناسبی برای این نوع آموزش‌ ها، مشاوره‌ ها و خدمات در بین زوجین و همسران معرفی کرد و اظهار داشت: قطعاً در این کلینیک‌ ها باید تخصص  های مختلف حضور داشته باشند. حتما باید هیات مدیره‌ای از افراد عالم، صالح و دانشگاهی آنجا را اداره کنند. شاید لازم باشد این افراد دوره‌ های خاصی را هم طی کنند. به هر حال تاسیس این کلینیک‌ها، استانداردسازی وظایف و آموزش‌ های آنها، وضع قوانین و مقررات برای موسسان آنها و نظارت بر عملکرد کلینیک‌ ها باید به جد مورد توجه باشد. نباید فکر شود که اگر بدون در نظر گرفتن این شرایط و ظرایف، مثلا در هر استان چند تا مجوز کلینیک‌ های از این نوع بدهیم، مسئله حل می‌شود و دیگر سلامت جنسی جامعه و خانواده‌ها را خطری تهدید نمی‌ کند. در این مسئله و یا مسائلی از این قبیل اگر هوشمندانه وارد نشویم، به مسائلی دامن زده خواهد شد که مشکلات را از وضع موجود بیشتر می کند.

رییس کمیسیون بهداشت شورای فرهنگی – اجتماعی زنان و خانواده افزود: بدیهی است که باید با ایجاد زمینه‌ های لازم وارد این کار شویم. باید نگاه ما به سلامت جنسی به عنوان یک رشته تخصصی باشد و با توجه به اینکه متخصصانی که در این علم وارد می‌ شوند با محرمانه‌ ترین جنبه‌ های روابط شخصی و همسران ارتباط دارند، باید حائز شرایط لازم باشند. اگر در پرداختن به همه‌ ابعاد این کار، در یک زمینه اخلاقی و فرهنگی حرکت کنیم، موفقیت‌ های خوبی به دست خواهد آمد. هم از این طریق، اختلالات جنسی درمان خواهد شد، هم از میزان طلاق‌ ها که بالاخره بخشی از این جدایی‌ها به خاطر مسایل جنسی می‌ تواند باشد، پیشگیری خواهد شود و در مجموع به نشاط و آرامش جامعه و کیفیت بیشتر در روابط زناشویی منجر خواهد شد.

وی در ادامه بحث خود به تبلیغات فریبکارانه برخی شبکه‌ های اجتماعی و ماهواره‌ ای، در بحث مشکل اختلالات جنسی اشاره کرد و یادآور شد: قطعا با خرید و مصرف دارو، بدون اینکه هیچ تاریخچه‌ ای از زن و شوهر توسط پزشک متخصص گرفته شود، اختلال درمان نخواهد شد. در اختلالات جنسی اصل این است که از شکایت‌ های افراد و زوجین، مسایل اصلی آنها فهمیده شود و حل گردد. مسایلی که بدون برطرف کردن آنها، امکان حل ریشه‌ای مشکل ممکن نیست. نمی شود به موضوع سلامت جنسی در خانواده نپرداخت.

وی در جمع بندی مباحث خود گفت: برای تحقق هرگونه برنامه‌ای در حوزه سلامت جنسی حتماً باید بین نیازها و نظرات برنامه‌ریزان، سیاست گذاران و تصمیم‌ سازان در کشور به یک تفاهم نظری و فکری قوی دست یافت. در این زمینه هنوز جای کار است، با نگرش سیستمی و مشارکت علوم مختلف باید پیش رفت. موضوع فقط پزشکی و یا روانشناختی و روانپزشکی نیست. فقه، علوم اجتماعی و مدیریت نیز باید به کمک بیایند.

دکترعلی محمدزاده در پایان گفت: برخی دستورالعمل‌ های رایج در دیگر کشورها به نام سلامت جنسی و  همانطور که عرض شد، با تاکید بر روی واژه‌ هایی چون برابری جنسیتی، مواردی مانند ترویج آموزش روابط جنسی را فارغ از خانواده‌ ها پی می گیرند. قطعاً در نسخه نویسی برای کشور خودمان، ارزش‌ های دینی و اخلاقی و هنجارهای جامعه ملاک است. چرا که از نظر ما سلامت جنسی، در پی لذت‌ های مشروع است و رضایت میل جنسی در زوجین را در کانون توجه خود قرار دارد. البته در بحث مراقبت‌ ها و درمان بدیهی است که حوزه‌ های بهداشتی و درمانی، از وظایف خطیر خود به خوبی آگاهند و به آنها عمل می‌ کنند.