مقایسه سیاست‌های جمعیتی ایران با ۷ کشور اروپایی و آمریکا

دکترخلیل علی محمدزاده عضو هیئت علمی دانشگاه، با توجه به سیاست های کلی نظام در زمینه ی باروری، برنامه تنظیم خانواده به شکلی که ترویج یافته، و مکانیزم پشتیبانی و اجرایی آن را، مستلزم بازنگری خواند و گفت: با در نظر گرفتن این نکات و با بهبود کیفیت خدمات بیمارستانی و مهارت نیروهای انسانی دخیل در این امر و رعایت اخلاق و شئونات جامعه می توان کلیه ی شاخص های مربوط به برنامه را به وضعیتی بهتر از حال تبدیل و ارتقاء داد.

وی گفت: برای جلوگیری از آسیب های این مدل، لایه ی فرهنگی و اجتماعی آن، که در امتداد لایه بهداشتی و در درون آن قرار گرفته را، باید کاملا با فرهنگ و سبک زندگی درست متناسب ساخت.
وی توجه، بسترسازی و اعطای تسهیلات به جوانان برای ازدواج به هنگام را، اساس تعدد باروری در سن مناسب توصیف کرد و اظهار داشت: این مسئله نیاز به یک تغییر نگرش همگانی دارد، تا موانع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، یکی از بزرگترین عوامل تاثیرگذار در نرخ باروری کل، به خوبی و درستی از میان برداشته شود.

وی که در دیدار با معلمان و مربیان شهر قدس سخن می گفت، با ذکر این مطلب که در حال حاضر اغلب زوج های جوان ترجیح می‌دهند، بچه دار شدن را تا زمانی که بتوانند از پس مشکلات برآیند، به تعویق بیاندازند، اظهار داشت: از آنجا که توانایی زنان برای باروری به تدریج با بالا رفتن سن کاهش می‌یابد، و حتی در مردان نیز اگرچه تا زمانی که از توانایی جنسی برخوردار باشند، امکان باروری هست ولی در فرزندان پدران بالای ۴۵ سال، احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مثل اوتیسم و اسکیزوفرنی بیشتر خواهد شد، ضمن اینکه اندکی از این کودکان از بهره هوشی کمتری نیز برخوردار خواهند بود، بنابر این چنین منطقی درست به نظر نمی رسد.

وی با اشاره به این موضوع که بهتر است، افراد در سن مناسب بچه دار شده و تعداد فرزندان خود را تکمیل کنند، تصریح نمود: پژوهش ها اثبات کرده که والدین جوان، احساس نزدیکتری با فرزندان شان دارند و این در تربیت آن ها و پایداری خانواده نقش موثری دارد.

وی گفت: عدم تمایز و تفکیک سیاست های کنترل جمعیت از برنامه ی تنظیم خانواده و عدم جلوگیری از گسترش بی رویه آن، نه تنها اغلب به تناسب خانواده منجر نمی شود بلکه گاهی با تحدید خانواده و قطع موانع ارتباطی و حمایتی آن، سلامت روانی، اجتماعی و معنوی و حتی جسمانی جامعه را به خطر می اندازد.

وی بیان داشت: بارها گفته شده برنامه تنظیم خانواده به دنبال کاهش زاد و ولد نیست و بارداری های ناخواسته و سقط های جنین را کاهش می دهد، ولی آنچه در صحنه ی عمل از دو دهه، اجرای عام این برنامه مشاهده می شود، بدون تغییر در شاکله ی فرهنگی این برنامه، همه ی این اهداف در نهایت و تحلیل آخر، آن طور که باید اتفاق نیفتاده است، بنابر این فقط با تجویز و تشخیص پزشکان، ضرورت های معلوم آن، باید حفظ و معایب آن رفع شود.

وی با ذکر این نکته که امریکا و غرب به آسیب های برنامه های کنترلی بیش از پیش پی برده و در مواردی با عوارض ناشی از آن روبرو شده اند، گفت: کشورهای اروپایی و امریکایی سالهاست که با اتخاذ سیاست های پنهان و در اکثر موارد علنی به دنبال افزایش زاد و ولد در کشورهای خود هستند، اما برای کشورهای جهان سوم و مسلمان، همچنان نسخه ی کاهش جمعیت را تجویز می کنند.

وی با اشاره به اینکه نرخ باروری کل هم اکنون در امریکا بیش از ایران است و سیاست های باروری این دولت در راستای افزایش جمعیت است، تصریح کرد: رویایی که آمریکایی ها در سر دارند، ازدیاد نسل و تحکیم خانواده است، همان مدلی که در جامعه ی سنتی ایران برقرار بوده و کم و بیش هست.

وی افزود: اگر چه آن ها پس از لغو برنامه های کنترلی در چند دهه ی اخیر، هم اکنون به جمعیت ۳۱۴ میلیونی رسیده اند، لکن به جمعیت ۶۰۰ میلیونی در ۱۰۰ سال آینده می اندیشند.

وی با اشاره به بخش مهمی از شعارهای انتخاباتی اوباما گفت: طرح لایحه درمانی او که گسترش بیمه در بین کلیه ساکنین آمریکایی را پی گیری می کند، به دنبال اطمینان سازی برای آینده کودکان آمریکایی و در واقع تشویق والدین به فرزندآوری است.

وی گفت: تعجب اینکه این قانون در آنجا هم تنها اعضای سازمان های مذهبی را مجبور می ساخت، برای استفاده از خدمات بهداشتی و درمانی از جمله بیمه درمان، از روش های کنترل جمعیت استفاده کنند. که اعتراض کاتولیک ها را که استفاده از این روش ها را ممنوع می دانند، و در نتیجه لغو این بخش از قانون توسط دادگاه عالی امریکا را به دنبال داشت.

وی اظهار داشت: در کشور آمریکا هیچ قانونی برای کنترل جمعیت وجود ندارد و به دلیل آزادی های مطرح در قانون اساسی کسی نیست که به زوج های جوان بگوید شما باید تنظیم خانواده را رعایت کنید یا از یک تعداد بچه بیشتر نداشته باشید. با این حال هرقدر که آمریکایی ها بخواهند، بچه داشته باشند و در هر سنی، دولت باید از نظر قوانین از آنها حمایت کند؛ اما همین امریکا و سازمان های جهانی وقتی می خواهند به کشور مسلمان اندونزی کمک غذایی، دارویی و مالی کنند، شرط می گذارند که بایستی در ۷۰ هزار روستا، برنامه های عقیم سازی را به مرحله ی اجرا درآورند و یا در کشور ما برای جلوگیری از توانمندسازی خانواده ها، به دنبال ترویج فرهنگ غربی و ایجاد خانواده های هسته ای اعم از بی فرزند، تک فرزند و کم فرزند تمایل نشان می دهند.

وی خاطر نشان ساخت: در بیشتر فیلم ها و سریال های امریکایی قهرمان داستان، خانواده ای مهربان، با ماشینی بزرگ و جادار و بیشتر از ۳ بچه است که به رویا و نماد زندگی آمریکایی تبدیل شده است.

وی با اشاره به اینکه این کشور بیش از ۱۵ درصد جمعیت زیرخط فقر دارد و علیرغم هزینه های فراوانی که می کند، رتبه بندی بهداشتی آن حتی از ایران پایین تر است، بیان داشت: در بسیاری از این فیلم ها و سریال ها، شغل پدر و سرپرست خانواده چندان هم شغل خوبی نیست و ممکن است او را با موانع و اختلالات عدیده روبرو سازد، اما در آخر این مهر و محبت و کانون گرم خانوادگی است که منجر به حل شدن تمام مشکلات می شود.

وی گفت: والدین برای اینکه پناهگاه و پشتیبان فرزندان باشند، به ایجاد کانون خانوادگی آکنده از مهر و محبت نیاز دارند و مدل های مهندسی جمعیت با درون مایه ی فرهنگی خاص که توام با تدابیر بهداشتی و پیشگیری نیز است، در شکل افراطی آن، در دراز مدت این نما و زمینه را از خانواده می زداید.

وی با یادآوری این مطلب که در کشورهای اروپایی نیز مانند آمریکا، دولت ها برای مقابله با کهنسالی و افزایش زاد و ولد، قوانین ویژه ای برای والدینی که بخواهند بچه دار شوند، وضع کرده اند، گفت: با وجود اوضاع اقتصادی ناپایدار در این قاره، دولت ها در تکاپو هستند با تغییر سبک زندگی فعلی و قوانین، شرایط را بهتر کنند و به والدین اطمینان دهند که آینده خوبی برای فرزندان شان رقم خواهد خورد.

وی گفت: آن ها برای این منظور، هم به فرهنگ سازی اهمیت می دهند و هم مشوق های قانونی وضع می کنند که در کشور ما پس از این همه نظرات کارشناسی و علایم هشدار دهنده، اولی به کوشش های فراوان و همه جانبه نیاز دارد و دومی هم، تاکنون مسیر طولانی را طی کرده، ولی به هر حال، دولت و مجلس آن را مهم تلقی کرده و در جریان طرح و بررسی دارند.

وی با ذکر این مطلب که برخی فرهنگ سازی برای فرزندآوری را با تبلیغ و آن هم تبلیغ برای کالا اشتباه می گیرند، گفت: فرزندآوری با تبلیغات اینطوری نمی شود، باید موضوع تبیین شود، تهدیدها فهمانده شود و آینده رصد شود و در کل باید گره های ذهنی، فکری و نیز اقتصادی گشوده شود.

وی با تاکید بر این نکته که ما در اولویت اول باید از به وجود آمدن چنین وضعی که گریبانگیر کشورهای اروپایی شده، پیشگیری کنیم، افزود: البته به ویژه در کشور ما فرهنگ سازی و تحول در نگرش های فرهنگی، بیشتر و بهتر پاسخ می دهد، البته قانون گذاری و فراهم سازی تسهیلات ایمنی و رفاهی و عدالت محوری، هم اثرات خاص خود را در جهت دهی و رویکرد فرهنگی دارد، که نباید مورد مسامحه قرار گیرد ولی مسلما اثرات بالایی ندارد.

وی ضرورت تبیین پیامدهای سوء الگوی کنونی باروری را یادآور شد و گفت: هنوز ناآگاهی ها، ابهامات و اشکالات زیادی در ذهن، فکر و باور مردم و مسئولین در این زمینه وجود دارد، که بدون بحث و مناظره و حضور متخصصان علوم مختلف به منظور آگاهی بخشی و شبهه زدایی و شکافتن ابعاد و زوایای مختلف موضوع، نمی توان در این مسیر گام های موثری برداشت.

این استاد دانشگاه با اشاره به این نکته که باید به زوج های جوان و خانواده ها در امر فرزندآوری و فرزندپروری کمک شود، اظهار داشت: دولت های شمال اروپا مثل نروژ و سوئد سیاست هایی برای کمک به زوج های جوان طراحی کرده اند که هدف آن ایجاد هماهنگی بین کار و زندگی است.

وی با ذکر این مطلب که هنوز اجرای مرخصی ۹ ماهه ی زایمان مادران و مرخصی دو هفته ای پدران در کشور ما به درستی اجرا نمی شود، گفت: در سوئد هر کدام از والدین ۱۸ ماه مرخصی برای زایمان دارند و مراقبت های روزانه و معمول از کودکان با یارانه هایی همراه است و برنامه های کاری برای زنان شاغل نیز بسیار منعطف است. با این حال میزان حضور و مشارکت زنان در مشاغل اداری بسیار بالاست.

وی با اشاره به این موضوع که در راستای سیاست های افزایش باروری، ما به این نوع هماهنگی ها بین کار و زندگی خانم ها نیاز مبرم و اساسی داریم، به برنامه ی نروژ در این خصوص پرداخت و اعلام داشت: در نروژ مادران باید ۱۲ ماه مرخصی گرفته و پدرها هم می توانند به جای مادران تمام این مدت را مرخصی بگیرند و این به والدین بستگی دارد که کدام شان ترجیح می دهند در خانه بمانند. این مدت برای هر دو والدین اجباری است که باید حتما در کنار فرزندان شان باشند.

وی فرزندآوری را مسئولیتی مهم و فرزندپروری را مسئولیتی بس مهم تر خواند و گفت: در کشور ما برای هر دو مهم، خانواده ها و سازمان ها و کارفرمایان باید با مادرها و پدرها، همکاری افتخارآمیزی داشته باشند.

وی رویه ی دولت های مختلف در اجرای سیاست های تشویقی و سبک رفتاری مردم در این کشورها را متفاوت خواند و گفت: هزینه نگهداری از کودکان در ایرلند بالاست و امکانات و یارانه های دولتی نیز در این باره پرداخت نمی شود، اما با نرخ نزدیک به ۲ فرزند، بالاترین میزان زاد و ولد در کل اروپا را داراست. مادرها در این کشور ۲۶ هفته مرخصی با حقوق می گیرند و پدرها هم ۱۴ هفته مرخصی می گیرند.

وی انعطاف در ساعات کاری خانم های شاغل و اجرای طرح دورکاری و اعطای تسهیلات آموزشی، مهارتی و غذایی به کودکان در سنین رشد و تکامل ذهنی را در این رابطه اثربخش خواند و توضیح داد: در انگلیس علاوه بر اینکه زنانی که برای اولین بار مادر می شوند،۶ ماه مرخصی با حقوق می گیرند و پدران نیز می توانند از ۶ ماه مرخصی با حقوق و بیشتر از آن بدون حقوق استفاده کنند، آموزش های ابتدایی برای کودکان، دولتی و رایگان است. والدین کودکان زیر ۶ سال این حق را دارند که از کارفرمایان خود بخواهند ساعات کاری کمتری برای شان در نظر بگیرند.

وی به وضعیت کشور آلمان نیز در این مورد اشاره کرد و گفت: این کشور پایین ترین میزان نرخ زاد و ولد را در کل اتحادیه اروپا دارد و حدود۳۰ درصد از زنان آلمانی هیچ بچه ای ندارند.

وی افزود: پیش بینی می شود مشکل آلمان از این نیز بدتر شود چرا که مدت هاست خانواده ها، این هشدار ها را جدی نمی گیرند. دولت ۱۴ هفته مرخصی مادرانه به زنان داده که می تواند تا ۳۶ هفته نیز ادامه داشته باشد اما میزان حقوق دریافتی زنان در این مدت براساس فاکتورهای مختلفی تعیین می شود.

وی با اشاره به ضرورت وجود مهد کودک ها در سازمان ها و دانشگاه ها و سایر مراکز مورد نیاز که متاسفانه در ۱۵ سال اخیر، اکثرا برچیده شده اند، گفت: در آلمان یکی از بزرگ ترین مشکلات در این زمینه کمبود مکان های نگهداری از کودکان است. در این کشور تنها یک بچه از هر ۵ بچه موجود در این کشور می تواند در مکان مناسبی به عنوان مهد تحت مراقبت قرار گیرد.

وی معافیت های مالیاتی در زمینه های مختلف را در تشویق به فرزندآوری موثر خواند و افزود: دولت آلمان با اجرای سیاست های خاص و با دستور سیاسی توانسته، نرخ زاد و ولد را کمی بالا ببرد. به همین ترتیب در سال ۲۰۱۰ لایحه ای برای معافیت مالیاتی خانواده ها به تصویب رسانده و این ایده را مطرح کرده که مالیات مهدکودک ها را حذف کند تا با پایین آمدن هزینه های مهدکودک، انگیزه والدین شاغل برای فرزند آوری بیشتر شود.

وی برخورد دستوری در مسئله ی فرزندآوری را بی نتیجه دانست و فرزندآوری را امری آزادانه، مسئولانه و داوطلبانه خواند و اظهار داشت: دولت ها در این رابطه، سیاست گذاری، برنامه ریزی، فرهنگ سازی و ایجاد آمادگی می کنند و متخصصان امر در حوزه و دانشگاه و تشکل های مردم نهاد مثلا رابطان بهداشتی، جامعه را به چالش ها و تهدید های پیش رو آگاه و متوجه می سازند و در نهایت این زوجین هستند که در این خصوص تصمیم گیری می نمایند.

وی افزود: همه شعار را درست می گویند؛ “فرزندآوری دستوری نمی شود”، ولی در مقام اجرا باید به فرهنگ سازی و توجیه دست اندرکاران برنامه و خانواده ها و رفع نیازهای مادی و معنوی آنان، اهتمام کافی صورت گیرد. در گذشته ما برای فرهنگ موجود، قوانینی تدوین کرده ایم و حالا باید، با عبرت از درس ها و تجارب این دوران و به منظور پیشگیری از بحران ها، در دوره ی جدید فرهنگ مناسبی زمینه سازی شود، که البته این امر زمان بر است.

وی با بیان این نکته که در فرانسه گسترده ترین حمایت ها در امر فرزندآوری و فرزندپروری صورت می گیرد، گفت: فرانسه سیاست های مختلفی را برای ایجاد هماهنگی بین کار زنان شاغل و بچه دار شدن شان و نیز بهترین مراقبت ها را برای کودکان فراهم کرده است.

وی افزود: دستاوردهای این نوع نگاه، می تواند در شرایط کشور ما بومی سازی شود.

وی گفت: مرخصی مادران در این کشور در تولد فرزند اول ۱۶ هفته و در تولد فرزند سوم ۲۶ هفته و پدران نیز در کل، مرخصی ای طولانی مدتی در این حدود دارند.

وی با انتقاد از اینکه هنوز مجازات فرزند چهارم در ایران به علت سیاست های کنترلی از بیمه و حق اولاد، به طور کامل برطرف نشده، گفت: سه سال پیش دولت فرانسه اعطای پول بیشتری به عنوان سیاست تشویقی برای کسانی که سومین فرزند خود را به دنیا بیاورند، تصویب کرد.

وی فرزندپروری را نیازمند برنامه، بودجه و مراقبت های بهداشتی و تربیتی خواند و اظهار داشت: در فرانسه امکانات مراقبت از کودک نیز با یارانه های دولتی همراه است. کودکان کوچک تر در هر خانواده می توانند از مراقبت های روزانه در مهد ها برخوردار باشند برای کودکان بین ۲ تا ۳ سال، برنامه های پیش دبستانی در نظر گرفته شده است که خانواده ها می توانند به صورت قسطی پول آن را پرداخت کنند.

وی سیاست های باروری در ایتالیا را هم افزایشی خواند و تصریح کرد: ایتالیا هم برای مدت های زیادی با مساله پایین بودن نرخ زاد و ولد مشکل داشت. مشکل اصلی جوانان ایتالیایی تعصب بیش از حد به کارشان، نبود خانه ارزان قیمت برای تشکیل خانواده و همچنین هزینه بسیار بالای مهدهای کودک بود. به همین دلیل دولت ایتالیا تصمیم گرفت به هر زوجی که فرزند دوم خود را به دنیا بیاورند، کمک هزینه دهد.

وی در جمع بندی از این تجارب و الگوها، مطالعه ی تطبیقی مسائل و چالش های مشابه در سایر کشورها و بکارگیری آن ها، متناسب با شرایط و توان کشورمان را حائز اهمیت خواند و گفت: این اشارات به محورهای سیاست گذاری در کشورهای مختلف نه به منظور ایجاد توقع و انتظار بی جا در بین مردم، و نه به دلیل قبول اثرات قابل توجه این نوع اقدامات، بلکه از اینرو صورت گرفت که طبیعت این نوع تغییرات، رفتارها و اقدامات و ضرورت اعتنا به جوانب مختلف امر در بین مسئولین و مردم یادآوری شود و معلوم گردد که اگر این وضعیت را اصلاح نکنیم، فراوان باید هزینه شود و آیا در پی آن نتیجه ی مطلوب هم حاصل خواهد شد و یا نه؟!

وی تصریح کرد: در اغلب این کشورها، دولت ها دسترسی به اطلاعات، دستورالعمل ها و خدمات پیشگیری از بارداری را به صورت غیرمستقیم برای عموم و برای گروه های خاص و آسیب پذیر به طور مستقیم پشتیبانی می کنند، که مبیین سیاست های افزایشی این کشورها در رشد جمعیت است.

وی با اظهار این مطلب که سیاست های باروری در همه ی کشورها، تابع آمار و شرایط و با حفظ و ارتقای شاخص های سلامتی و مدیریت کیفی جمعیت بوده و پویا است ، “طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده” مجلس را پس از لغو سیاست های تحدید نسل، در افزایش نرخ باروری کشور راهگشا خواند و گفت: در هر دو مسئله ی “قانونگذاری” و “فرهنگ سازی”، شورای عالی انقلاب فرهنگی و در پی آن مجلس شورای اسلامی، گام های خوب و لکن قابل بحث و نیاز به اقدامات تکمیلی را برداشته اند.

وی گفت: در طرح ۵۴ ماده ای مجلس، که به زودی به صحن علنی مجلس می آید، بسیاری از این تجارب و بلکه بیشتر از اینها دیده شده و پیشنهاد می شود، دولت بیمه ی همه ی زنان خانه دار را جدی گرفته و به خانواده های دارای سه فرزند، در مراحل بعدی مقرری ماهانه و نیز یارانه های آموزشی و تغذیه ای در نظر بگیرد.

وی خاطر نشان ساخت: از آنجا که تحصیل دخترها و سربازی و شغل پسرها، از عوامل تاخیر ازدواج ها و فرزندآوری هاست، لازم است در این خصوص در قوانین و برنامه های مراکز متولی این حوزه ها، بازنگری های لازم صورت گیرد، تا این امور تسهیل شود.

وی با ذکر این نکته که مقام معظم رهبری، سیاست کلی مهم، درست و بلندمدتی را در رابطه با جمعیت مطرح کرده اند که توفیق در آن نیازمند کار فرهنگی و مدیریتی عمیق در لایه ها و ابعاد و دستگاه های مختلف است، گفت: باید از یک سو چنان فرهنگی در کشور حاکم شود که پدر و مادرهایی که سه و یا چهار فرزند موفق تحویل جامعه می دهد، مدال قهرمانی و رشادت بر سینه داشته باشند، مورد تجلیل قرار گیرند و در مراحل مختلف این اقدام کمک شوند و از سوی دیگر مدیریت جامعه، باید با رفع مشکلات اقتصادی روزمره، ارتقای کیفیت روزهای زندگی و نوید آینده ای دلپذیرتر برای فرزندان، مردم را به این امر مشتاق نماید.

وی فعالیت عناصر دانشگاهی در خصوص تبیین علمی و منطقی رهنمودهای ولایت در زمینه ی جمعیت در طی یک سال اخیر و گفتمان سازی موثر در این باره را، تجربه ای ارزنده خواند و گفت: به حمدالله دست اندرکاران اجرایی در طی ماه های اخیر، کم کم تحرکاتی را از خود نشان می دهند که ان شاءالله در مراحل دیگر منجر به تغییر، اصلاح و تعدیل فرایندها در مسیرهای پیش روی آینده شود.

وی افزود: این نوع برخورد سنجیده و راه اندازی بحث های کارشناسی در مجامع و رسانه ها، به دور از هرگونه تعصب نابجا، در سایر زمینه ها نیز می تواند راهگشا و منشاء خیر و برکت باشد.

وی بخش مهمی از تحقق شعار سال در این عرصه را، مدیریت جمعیت و کیفیت بخشیدن به آن در طی سال های آتی ذکر کرد و خواستار آن شد که مسئولین امر با تاسی به سیاست های کلی نظام در این رابطه برنامه های اقتصادی و فرهنگی هدفمند، امیدبخش و قابل اجرایی را تدوین نمایند.

http://www.tasnimnews.com

۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۳