مهارت حل مساله و تصمیم گیری

مهارت حل مساله و تصمیم گیری

آموختن مهارت حل مساله و تصمیم گیری به منزله ی آموختن روش زندگی است و هیچ یک از افراد بی نیاز از آن نخواهند بود. بر همین اساس نظام های آموزشی مختلف دنیا سعی بر آن دارند که مهارت حل مساله و تصمیم گیری را در برنامه های درسی خود بگنجانند. هم اکنون این مهارت در سیستم آموزشی سطوح مختلف کشورهای آمریکا، کانادا، فرانسه، آلمان، هلند، بلژیک و بسیاری دیگر از کشورهای توسعه یافته تدریس می شود.

هیچکس نمی تواند نقش تعیین کننده محیط و دنیای پیرامون را بر زندگی و تصمیمات خود انکار کند لذا اهمیت کسب مهارت حل مساله و تصمیم گیری بر کسی پوشیده نیست. در واقع زندگی ما مجموعه ای پویا از تعامل با محیط و کنش و واکنشی متقابل است که نتیجه آن، در بسیاری از موارد، ایجاد شرایطی نامطلوب یا دشوار برای ماست که باید برای آن چاره ای بیاندیشیم. بدین ترتیب است که انسان مرتبا در حال چاره اندیشی برای رفع موانعی است که محیط پیرامون و اجزای آن برایش ایجاد کرده اند. این موانع را اصطلاحا “مساله” می گوییم.

مساله چیست؟

زندگی ما سرشار از اتفاقات و رویدادهای مختلفی است که شرایط خاصی را برایمان به وجود می آورند. شرایط ویژه ای که در بره ی زمانی با آن مواجهیم، موجب می گردد که رویدادهای مختلف، نقشی مطلوب یا نامطلوب برای ما ایفا کنند. از سوی دیگر، دستیابی به اهدافی که برای خود تعریف کرده ایم، نیازمند ایجاد بستری مناسب و به دور از ابهام و تردید است.

صاحب نظران مختلف، مساله را اینگونه تعریف کرده اند:

• مانعی که محیط در سر راه تحقق هدف ما به وجود آورده است.
• موقعیت یا تکلیفی که فرد نمی تواند از طریق کاربرد اطلاعات و مهارت های موجود سریعا به آن پاسخ دهد.
•  نوعی تعامل بین فرد و محیط که در آن، بین تقاضای محیط و امکانات و پاسخ های فرد، نوعی عدم تعادل ایجاد شده و ورش فوری برای کاهش یا رفع این حالت یافت نمی گردد.
• مساله موقعیتی است که در آن با عدم قطعیت یا دشواری در راه رسیدن به آنچه که می خواهیم بدست آوریم مواجهیم.

بنابراین در یک نگاه جامع، می توان مساله را “وضعیتی ناخوشایند” دانست “که به علت در دسترس نبودن اطلاعات و منابع کافی برای تغییر، فرد را با نوعی بحران و چالش مواجه می سازد و رفع آن مستلزم افزایش توانایی و صرف زمان است.

تفاوت مساله با مشکل

اغلب مشاهده می شود که این دو واژه به جای هم استفاده می گردند و به نظر می رسد که در میان مردم، مترادف تلقی شده اند. واقعیت این است که مشکل با مساله متفاوت است.

مشکل موقعیت نامطلوبی است که میزان ابهام و پیچیدگی آن بالاست؛ تا جاییکه زوایای مختلف آن بر ما پوشیده است و نمی دانیم چگونه باید آنرا مطالعه کرده و از آن رهایی یابیم. به عبارت دیگر راه برون رفت از مشکلات، معلوم نیست و چاره ی کار به نظر هیچکس نمی رسد.

اما مساله، وضوح بیشتری دارد. هر چند تشخیص مساله در بسیاری از موارد کار هرکسی نیست و به ریزبینی و دقت نظر قابل توجهی نیاز دارد، ولی وقتی تشخیص داده شد، ابتدا و انتهای آن تاحد زیادی روشن است. وقتی با یک مساله مواجهیم، اغلب می دانیم که علت آن چیست و چه عواملی آن را به وجود آورده اند.

عوامل تشخیص مساله

عوامل مهمی در مهارت تشخیص مساله برای ما نقش ایفا می کنند که برخی از آنها در ادامه آمده اند:

دانش و آگاهی

دانش به معنی دانستن و برخورداری از علم، بهترین چراغ راه بشر بوده و همواره او را از تاریکی و تنگانا رهایی می بخشد. انسان آگاه دقت و تعمق بیشتری داشته و سریعتر از سایرین وجود مساله و شرایط مشکوک و ناخواسته را تشخیص می دهد.

بینش

بینش به معنی وجود یک تحلیل کلی از دانسته ها یا نگرشی ژرف و فراگیر به آنهاست به طوریکه برتمام زوایای آن و نوع ارتباط و وابستگی بین عناصر مختلفش اشراف کافی پیدا کنیم.

تجربه

تجربه بانک اطلاعات عملی بش است. استفاده از تجربیات گذشته توانایی شهودی به ما می بخشد که تا حدودی در شناخت موقعیت ها و پیش بینی وقایع و مسائل مربوط به آنها به ما کمک خواهد کرد.افراد با تجربه پیش از سایرین اشکالات موجود درسیستم و زندگی خود را تشخیص داده و برای آنها چاره اندیشی می کنند.

مطالعه

مطالعه به معنای جستجوی نظام مند ویژگی ها، عوامل تشکیل دهنده و روابط حاکم بر آنها دریک سیستم یا پدیده است که موجب شناخت آن می گردد و بدین ترتیب تشخیص مسائل و ناهنجاری های موجود در رابطه با آن را میسر می سازد.

انواع مسئله

مسائلی که در شرایط و جنبه های مختلف زندگی با آنها مواجه می شویم، انواع متنوعی دارند. ویژگی های خاصی که در هر مساله وجود دارد، راه حل آن را از سایرین متمایز می سازد. تقسیم بندی های بسیاری درباره انواع مسائل عنوان شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود:

مسائل ساده و پیچیده

هر مساله از تعدادی متغیر تشکیل شده است که به گونه ی خاصی با یکدیگر در ارتباط هستند.

میزان پیچیدگی مساله به دو عامل بستگی دارد:

• تعدد عوامل تشکیل دهنده: هر چه تعداد عوامل و متغیرهای تشکیل دهنده ی یک مساله بیشتر باشد، آن مساله پیچیده تر خواهد بود.
• تنوع عوامل تشکیل دهنده: هر چه عوامل و متغیرهای تشکیل دهنده ی یک مساله از نظر جنس و ویژگی ها تفاوت بیشتری با یکدیگر داشته باشند، آن مساله پیچیده تر خواهد بود.

مسائل معمول و غیرمعمول

زندگی افراد مختلف شباهت ها و تفاوت های زیادی با هم دارد. بنابراین بسیاری از مسائل در زندگی خیلی ها پیش می آید. از نظر میزان تکرار و ثبت تجربه در مورد مسائل، آنها را به سه دسته تقسیم می کنند:

• مسائل معمول یا تجربه شده
• مسائل غیر معمول یا تجربه نشده
• مسائل حاد و مزمن
• مسائل عام و خاص
• مسائل آشکار و غیر آشکار

اولویت بندی مسائل و اهمیت آن

تمامی مسائل پیش روی ما، از نظر میزان تاثیر بر تحقق اهدافمان، یه یک اندازه اهمیت ندارند. به علاوه ماهیت برخی از مسائل به گونه ای است که هرچه سریعتر باید حل شوند ولی برخی دیگر، زمان بیشتری می توانند منتظر بمانند. پس برای آنکه دریابیم ابتدا باید به سراغ کدامیک از مساله رفته و مشغول حل آن ها شویم، لازم است مسائل پیش روی خود را از نظر اهمیت و فوریت، اولویت بندی کنیم.

• مسائل مهم: مهم تلقی میشوند اما با محدودیت زمانی مواجه نیستند.
• مسائل فوری: مسائلی که حل آنها مبتنی بر زمان است یعنی با محدودیت جدی در وقت مواجهند.
• مسائل مهم و فوری: مهم هستند و با محدودیت زمانی مواجه هستند.
• مسائل غیرمهم و غیر فوری: مسائلی که باید حل شوند ولی هم اکنون، حل آنها برای فرد اهمیت چندانی ندارد و با محدودیت زمانی هم مواجه نیستند.

بخشی از کتاب مهارت حل مساله و تصمیم گیری نوشته دکتر سمیرا میرزاپور و دکتر حسین بهرامی است. در تدوین این کتاب سعی شده است تا مفاهیم علمی در قالب متنی ساده و روان بیان شوند؛ به طوری که هم تدریس آن برای مدرسان محترم آسان باشد و هم دانشجویان و خوانندگان عزیز بتوانند مفاهیم کتاب را به راحتی درک نمایند. به علاوه تلاش براین بوده که آخرین یافته های علمی در خصوص مهارت مساله یابی و تصمیم گیری با تجربیات نویسنده از شرایط واقعی کلاس درس ترکیب شوند تا بهترین نتیجه حاصل آید.

به علاوه در آخر هر بخش از کتاب، محورهای اصلی بحث و نکات مهم بصورت خلاصه آورده شده که این ویژگی به جمع بندی مطالب در ذهن خوانندگان عزیز کمک شایانی میکند. همچنین یک راهنمای عمل برای نحوه ی طرح سوال از این درس با عنوان بانک سوالات در پایان کتاب ارائه گردیده است تا هم مدرسان عزیز و هم دانشجویان گرامی با نحوه ی طرح سوال آشنا شده و از یک دیدگاه مشابه درمورد آزمون این درس برخوردار گرد