دکتر خلیل علی محمدزاده استاد دانشگاه
نرخ زاد و ولد سال به سال کاهش می یابد.
با سرعت به سمت سالمندی حرکت می کنیم.
اجرای سیاست های جمعیتی به کندی پیش می رود.
شبکه های بهداشتی در کاهش جمعیت با تمام توان عمل کردند.
خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه- ساناز باقری راد: از ۳۰ اردیبهشت سال ۹۳ و همزمان با ابلاغ سیاستهای کلی جمعیت از سوی رهبر معظم انقلاب این روز به «روز ملی جمعیت» نام گرفت تا دستگاههای اجرایی و مرتبط با مسائل جمعیتی با صورت جدی بر روی موضوع رشد جمعیت کار کنند. هرچند با وجود گذشت ۵ سال از ابلاغ این سیاستها، هنوز تحرک خاصی در دستگاههای اجرایی برای عملیاتی سازی آن دیده نشده و حتی میتوان گفت به فراموشی سپرده شده است. ابلاغ این سیاستها از سوی مقام معظم رهبری برای توجه مسئولان به موضوع کاهش جمعیت به عنوان هشداری جدی در این حوزه محسوب شد. هشداری که حال با گذشت چندین سال از اعلام آن، انتشار آمارهای نگران کننده از نرخ رشد جمعیت، میزان سالمندی کشور، نرخ باروری و موالید اهمیت حرکت جمعیت کشور به سوی سالمندی را بیش از پیش مشخص کرده است.
به همین منظور و همزمان با روز «ملی جمعیت» با موضوع رصد آخرین وضعیت تحولات جمعیت ایران، نشستی با حضور کارشناسان و پژوهشگران جمعیتی کشور در خبرگزاری مهر برگزار شد. در این نشست علی اکبر محزون مدیر کل دفتر جمعیت و سر شماری مرکز آمار ایران، خلیل علی محمدزاده استاد دانشگاه و پزشک، ناهید دیناروند روانشناس و پژوهشگر جمعیت و صالح قاسمی دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت حضور داشتند. در این نشست در خصوص آخرین آمارهای جمعیتی کشور، عدم اجرای سیاستهای کلی جمعیت، عوارض کم فرزندی و عواقب عدم بهرهوری از پنجره جمعیتی بحث شد. بخش اول این نشست روز گذشته منتشر شد و در ادامه بخش دوم آن را میخوانید.
دکتر خلیل علی محمدزاده استاد دانشگاه به مناسبت سی اردیبهشت روز ملی جمعیت در نشست خبری کارشناسان جمعیتی خبرگزاری مهر ضمن اشاره به سیاست های کلی جمعیت که در سال ۹۳ از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده است، گفت: برنامه های اجرایی این سیاست ها در بسیاری از دستگاه های مخاطب آماده نشده و اقدام و عمل در این ارتباط در سطح جامعه محسوس نیست. علاوه بر این نرخ زاد و ولد در سه سال اخیر کاهش هم داشته که این روند میزان سالمندی در کشور را باز هم بیشتر سرعت می بخشد.
یک سوم زمان طلایی پنچره جمعیتی گذشت.
علی محمدزاده با ذکر این نکته که ۱۳ سال از پنجره جمعیتی ایران می گذرد، اظهار داشت: اگر در دو دهه آینده دغدغه های جمعیتی ایران از نظر کمی و کیفی برطرف نشود، با روند فعلی در سال ۱۴۲۵ با رخت بستن چهره جوانی از کشور، با رشد سه برابری سالمندی مواجه خواهیم شد.
اگر در زمان پنچره جمعیتی کاری نکنیم، با چالش های جدی مواجه می شویم.
این استاد دانشگاه، تندرستی جمعیت، تسریع در ازدواج ها، بهبود کیفیت آموزش ها و مهارت ها و ایجاد فرصتهای شغلی برای جوانان و میانسالان را از تکالیف حاکمیت در دوره طلایی پنجره جمعیتی خواند و گفت: تسامح در این موارد و کم عملی به وظایف این دوران، تهدیدهای فراوانی را در پی خواهد داشت.
رشد جمعیت در برخی استان ها منفی است.
علی محمدزاده میانگین رشد جمعیت ایران را ۱٫۲۴ درصد خواند و گفت: با این حال طبق سرشماری ۹۵، رشد جمعیت در برخی استان ها مانند کرمانشاه، لرستان، ایلام، مرکزی و اردبیل بسیار پایین و در استان هایی مانند خراسان شمالی و همدان رشد جمعیت منفی است. چند سال پیش وقتی اعلام می شد؛ اگر عدالت اجتماعی و میزان باروری در کشور وضع مناسبی پیدا نکند، امکان منفی شدن رشد جمعیت در دهه های آینده وجود دارد، عده ای اصرار داشتند که بگویند؛ این حرف غلط است و چنین وضعی پیش نمی آید. ولی واقعیت این است که وقتی این وضعیت در سطح برخی استان ها اتفاق می افتد، اگر چاره جویی نشود، در ادامه و در بلند مدت در سطح کشور هم می تواند رخ دهد.
بعد خانوار در کشور ۳٫۳ است.
وی با ذکر این مطلب که بعد خانوار در چهل سال اخیر از ۵٫۱۱ به ۳٫۳ رسیده و اندازه خانواده ایرانی کوچکتر شده است، گفت: این شاخص در استان گیلان ۳ و در استان تهران و مرکزی ۳٫۱ و در استان اصفهان، قزوین و همدان ۳٫۲ است.
به ازای هر خانواده کمتر از دو فرزند در کشور داریم.
وی افزود: بالاترین میانگین بعد خانوار کشور در استان های سیستان و بلوچستان ۳٫۹ و کهکیلویه و بویر احمد ۳٫۸ است، که تازه این هم بیانگر وجود کمتر از ۲ فرزند برای هر خانواده است.
نرخ باروری در جهان بیش از ۲٫۵ است.
وی متوسط نرخ باروری در جهان را بیش از ۲٫۵ و در ایران کمتر از ۲ و در خوش بینانه ترین حالت ۲٫۰۱ و کمتر از حد جایگزینی ذکر کرد و گفت: متقاعدسازی نخبگان، بازگشت به سبک زندگی ایرانی – اسلامی، تکریم مقام زن و جایگاه خانواده، فرهنگ سازی، قوانین تشویقی و اصلاحات اقتصادی از جمله محورهایی است که از سوی دستگاه های مختلف برای عبور از حد جایگزینی، باید دنبال شود.
شبکه های بهداشتی بر خلاف دوره کنترل جمعیت، در دوره جدید توان کمتری نشان می دهند.
وی یکی از دستگاه های مهم دخیل در میزان جمعیت ایران در گذشته و آینده را، حوزه بهداشتی عنوان کرد و گفت: در گذشته شبکه های بهداشتی با بسیج عمومی، نقش موثر پزشکان و شبکه پرقدرت رابطان بهداشتی و بودجه کافی و اقدامات همه جانبه و جلب نظر مردم به اجرای سیاست های کنترل جمعیت همت گذاردند و اینک در دوره جدید صرفا با برگزاری چند همایش، صدور بخشنامه و ابلاغ سیاستها و دور ماندن حوزه های تخصصی و رابطان عملیاتی از این کار، نقش موثری ایفا نمی کنند.
تعداد فرزندان بالا در خانواده، منافاتی با سلامت مادر و کودک ندارد.
علی محمدزاده با یادآوری این موضوع که سلامت مادر و کودک با تنظیم تعداد فرزندان در خانواده هیچ منافاتی ندارد، خاطر نشان شد: اینکه در جامعه القاء شده است با تک فرزندی و یا خداکثر دو فرزند، این سلامتی بیشتر حاصل می شود، بر خلاف تعالیم بهداشتی و تربیتی است. اعتقاد بر این است که تکامل و تنظیم تربیتی فرزندان با هم و در کنار هم بهنر اتفاق می افتد.
قرار بود با برنامه کنترل جمعیت به میانگین سه فرزند در خانواده برسیم.
این پزشک منخصص در پاسخ به سوالی که چه نیازی به کنترل جمعیت در سال ۶۸ و بعد از جنگ وجود داشت؟ و آیا به نظر شما توطئه و یا دسیسه ای در کار نبود؟، گفت: اهدافی که برای این منظور مشخص شده بود، سال ۷۵ محقق شد و در این برنامه فاصله گذاری مناسب بین فرزندان، حاملگی ترجیحا در دامنه سنی مناسب و تعداد ۳ فرزند برای هر خانواده مبنا قرار گرفته بود. بنابر این با این گفته شما موافق نیستم و با بیاحترامی به دانشمندان و انسانهای خدومی که برای حفظ، تامین و ارتقای سلامتی در کشور زحمات موثری کشیده اند، مخالفم. لکن وجود جنگ جمعیتی برای برخی کشورها را نمی توان رد کرد.
در جامعه کم فرزندی، فرهنگ شده و فرزند هراسی راه افتاده است.
وی در ادامه اظهار داشت: معتقدم اولاً تصمیم به کنترل جمعیت زمان دار و مقطعی بود و خطای بزرگ این بود که این برنامه از حد و اهدافش بسیار فراتر رفت و روندها و فرایندهای آن کنترل به موقع و صحیح نشد. تا جایی که اگر مقام معظم رهبری خود در این قضییه ورود نمی کردند، همچنان برنامه مهار جمعیت کشور و رسیدن به جنبش رشد جمعیت صفر برقرار بود. ثانیاً از سالهایی به بعد برنامه کنترل جمعیت و سایر برنامه های تکمیلی، یک نوع رویکرد تبلیغی و ترویجی غیرقابل توجیه به خود گرفت و در زمینه هایی افراط شد. بنابر این در جامعه فرزند هراسی راه افتاد و فرزند بیش از یکی دو تا، مقبولیت اجتماعی نیافت و اینگونه شد که تغییر فرهنگی شکل گرفت.
کنترل جمعیت بی وقفه یک طرح بهداشتی، فرهنگی و سیاسی برای تغییر سبک زندگی است.
وی با اشاره به تاثیر دو سویه “کنترل جمعیت” و “فرهنگ ” بر روی یکدیگر گفت: در واقع طرح کنترل جمعیت بی وقفه و بدون زمان، بیش از یک برنامه بهداشتی و دارای ابعاد فرهنگی و سیاسی برای تغییر سبک زندگی است. ملاحظه می فرمائید که همین طرح در خیلی از کشورهای دنیا حتی به متلاشی شدن خانواده نیز کمک کرده است، تا جایی که دیگر اطلاق نام تنظیم خانواده به آن رنگ باخته و دست اندرکاران ترجیح می دهند در قالب بهداشت باروری و یا جنسی و یا برابری جنسیتی به آن بپردازند. البته در کشور ما دیگر تدابیر اتخاذی در دولت ها و مجلس های مختلف و فرهنگی که رفته رفته بین مردم عمق پیدا کرد هم به این مسئله دامن زد و شرایط را به اینجا رساند. بنابر این در تحقق سیاست های جدید باید در همه این زمینه ها اصلاحاتی صورت گیرد و کلیه دستگاه های مخاطب سیاست های کلی جمعیت، باید فعال باشند و دستاورد داشته باشند.
باید با منطق و استدلال در راه سیاست های جدید بکوشیم.
وی افزود: اکنون ضرورت دارد با گفت و گو های جذاب رسانه ای، پاسخگویی به سوالات و شبهه ها، توجیه جوانان و خانواده ها و رفع نیازمندی های آنان، حمایت همه جانبه از ازدواج جوانان، فرزندآوری و تربیت فرزند و در واقع با اقدامات سنجیده علمی و عملی، این غفلت و خسارت و تنزل فرهنگی جبران شود و از این رهگذر با اجرای متعادل و متناسب سیاست های جمعیتی، رفتار همه طبقات جامعه و مناطق کشور در این ارتباط تحت تاثیر قرار گیرد و این کار دشوار، چند لایه و طولانی مدت، عزم عمومی نخبگان، مسئولین، جوانان و خانواده ها را می طلبد.
اجرای سیاست های جدید جمعیتی، به معنی از دسترس خارج کردن، وسایل و روشهای پیشگیری از بارداری نیست.
این عضو هیات علمی دانشگاه درباره مفهوم برچیدن سیاستهای کنترلی گفت: برچیدن این سیاستها، به معنی از دسترس خارج کردن، وسایل و روشهای پیشگیری از بارداری نیست، بلکه به این معنی است که در تنظیم خانواده افراط نشود. شرایط متعادلی در نظر گرفته شود. ازدواج ها و فرزندآوری ها در زمان مناسب صورت گیرد. تبلیغ کم فرزندی کنار گذاشته شود. صرفاً افراد پُرخطر و آسیب پذیر تحت پشتیبانی مستقیم خدمات باشند. برای کاهش سقط جنین های ارادی، دستگاه های ذیربط برنامه داشته باشند. در باره جراحی های جلوگیری از بارداری همانند بخش دولتی، در بخش خصوصی هم که حجم مراجعات چندین برابری دارد، پروتکل های لازم الاجراء داشته باشیم. زمینه ها و تسهیلات زایمان طبیعی را هر چه بیشتر فراهم آوریم و برای کاهش سزارین های انتخابی که جامعه را با عوارض، افزایش بار بیماری ها و هزینه های فراوانی روبرو می کند، چاره جویی کنیم. شبکه رابطان بهداشتی را احیاء کنیم. در پیشگیری و درمان ناباوری ها کوشش کنیم. هر کدام از این ها علاوه بر میزان ضریب تاثیر خود، اثرات فرهنگی – اجتماعی نیز به همراه دارد و در قرهنگ سازی برای دوره جدید نقش و سهم ایفاء می کند.
خبرگان و نخبگان با درک درست از تصویر جمعیتی آینده، آگاهی بخش جامعه باشند.
این استاد دانشگاه با بیان این نکته که در رابطه با همه این مسائل طی سال های اخیر طرح بحث و تبیین موضوع صورت گرفته است، گفت: باید با درک درست از دورنمای جمعیتی آینده و رسالتی که بر عهده داریم، اراده نخبگان و خبرگان را برای روشنگری در این امر مهم که اقدام برای آن مستلزم آگاهی بخشی به مردم و گره گشایی از افکار و اذهان آنهاست، به صحنه آورده و بر پیچیدگی ها و ابهامات این راه غلبه نمائیم. زیرا به نظر بنده در این باره، بیش از موانع اقتصادی، گره های ذهنی، مقاومت فرهنگی و خیره ماندن در افق های نزدیک سایه افکنده است.
تاسیس و تحکیم خانواده تنها با شعار و بدون تقویت بنیه مادی و معنوی خانواده ها میسر نمی شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود حمایت از تاسیس خانواده و تحکیم آن را از ضروریات برنامه همه قوا و سازمان ها ذکر کرد و تصریح کرد: برای این منظور باید خانواده ها به میدان بیایند. حمایت های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی لازم شکل بگیرد و ساز و کارهای اجرایی در نظر گرفته شود و تنها با نصیحت و شعار و بدون تقویت بنیه مادی و معنوی جوانان و خانواده ها، تحقق این هدف آسان نیست.
مراکز رصد سیاست های کلی نظام به وظایف خود عمل کنند.
دارنده جایزه ملی جمعیت ایران در خاتمه گفت: باید مراکز رصد سیاست های کلی نظام در هر زمینه ای از جمله سیاست های کلی سلامت جمعیت، از مسئولین و مجریان این سیاست ها در دستگاه های مختلف، درخواست گزارش، توضیح و عملکرد کنند و در جبران کاستی ها بکوشند و متاسفانه در این رابطه هم در عالم واقع، خلاء جدی وجود دارد.
شایان ذکر است که کتاب گفتارها و گفت و گوهای جمعیتی، تاملی در مدیریت سلامت و تناسب جمعیت توسط دکتر خلیل علی محمدزاده در دو مجلد و در سال های ۹۲ و ۹۳ به چاپ رسیده است.
در میزگرد مهر به مناسبت روز «ملی جمعیت» مطرح شد
سال ۹۷ رکورددار کاهش موالید کشور/ هدررفت ۱۳ سال فرصت پنجره جمعیتی
در میزگرد مهر به مناسبت روز «ملی جمعیت» مطرح شد
سال ۹۷ رکورددار کاهش موالید کشور/ ۱۳ سال از فرصت طلایی پنجره جمعیت هدر رفت
نشست روز ملی جمعیت با موضوع رصد آخرین وضعیت تحولات جمعیتی کشور در خبرگزاری مهر برگزار شد و رشد منفی جمعیت جوان کشور و افزایش میزان سالمندان به عنوان زنگ خطر بروز سونامی سالمندی مطرح شد.