آمارهای مبسوط جمعیتی

دکترخلیل علی محمدزاده در گفت‌وگو با خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری فارس، آمارهای جمعیتی ایران در سال ۹۵ را مورد بازخوانی، تحلیل و توضیح قرار داد و گفت: میزان شهرنشینی در کشور نسبت به سال ۹۰، ۲٫۶ درصد افزایش یافته و در سال ۹۵ به ۷۴ درصد رسیده است. این میزان در سال ۸۵، ۶۸٫۵ درصد بود. بنابراین روند شهرنشینی در کشور رو به افزایش است.

این پزشک و استاد دانشگاه ضمن تعریف خانوار و نیز بعد خانوار گفت: خانوار از چند نفر تشکیل می‌شود که با هم در یک اقامتگاه زندگی می‌کنند(وحدت زندگی)، زیر یک سقف می خوابند(وحدت محل سکونت)، با یکدیگر هم‌ خرج هستند(وحدت بودجه) و معمولاً با هم غذا می‌خورند(هم سفرگی). فردی که به تنهایی زندگی می‌کند نیز، خانوار تلقی می‌شود و در آمار جمعیتی از تقسیم تعداد جمعیت به تعداد خانوار، بُعد خانوار به دست می آید.

وی گفت: بعد خانوار در ایران از ۵٫۱ در سال ۶۵ به ۳٫۳ در سال ۹۵ کاهش یافته است که بیانگر کوچک شدن حجم خانوارهای ایرانی است.

شاخص نسبت جنسیتی در کشور

محمدزاده شاخص نسبت جنسیتی را تعداد مردان به ازای هر یک صد زن عنوان کرد و اظهار داشت: در مقایسه با سال ۹۰، نسبت جنسیتی از ۱۰۲ به ۱۰۳ در سال ۹۵ تغییر یافته است. این نسبت در سال ۶۵، ۱۰۵ بود.

وی افزود: هم اکنون ۵۱ درصد جمعیت کشور را  مردان و ۴۹ درصد را زنان تشکیل می دهند.

تفاوت بعد خانوار در سه دهه اخیر

وی گفت: تعداد خانوارهای کشور در سه دهه اخیر از ۹ میلیون و ۶۷۳ هزار و ۹۳۱ خانوار به ۲۴ میلیون و ۱۹۶ هزار و ۳۵ خانوار افزایش یافته است.

این عضو بسیج جامعه پزشکی تفاوت بعد خانوار در سه دهه اخیر را در کل ۱٫۷ نفر اعلام کرد و گفت: در سال ۶۵ اختلاف بعد خانوار در شهرها و روستاهای کشور، سه دهم بود. طی سی سال اخیر بعد خانوار در مناطق روستایی و شهری به هم نزدیکتر شده و تفاوت به یک دهم رسیده است.

بعد خانوار در استان های مختلف کشور 

محمدزاده افزود:  هم اکنون بعد خانوار در همه استان های کشور از ۳ تا ۳٫۹ نفر است وجمعیت مردان ازدواج کرده را ۶۳٫۳ درصد و جمعیت زنان ازدواج کرده یک درصد بیشتر از این است.

کاهش درصد متوسط رشد سالانه جمعیت

 علی محمدزاده میزان افزایش مطلق جمعیت را میزان رشد جمعیت تعریف کرد و گفت: در سطح جامعه، براى محاسبهٔ رشد جمعیت معمولاً دو عامل طبیعى (موالید و مرگ) را در نظر مى‌گیرند مگر اینکه عوامل مهاجرت نقش مهمى در افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه داشته باشد.

دارنده جایز ملی جمعیت ایران، با توجه به نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵، اظهار داشت: درصد متوسط رشد سالانه جمعیت از ۳٫۹۱ در سال ۱۳۶۵ به ۱٫۲۴ در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.

وی افزود: طی دوره ی  سال‌های ۹۰ تا ۹۵ در کل ۴ میلیون و ۷۷۶ هزار و ۶۰۱ نفر به جمعیت کشو ر اضافه شده است. به عبارتی به طور متوسط سالانه ۹۵۵ هزار و ۳۲۰ نفر، جمعیت کشور افزایش داشته است.

پاسخ سرشماری عمومی ۹۵ به برخی مناقشات آماری

این استاد دانشگاه  با اشاره به مصاحبه های خود و برخی کارشناسان جمعیتی در سال های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ که در رسانه ها نیز ثبت است، گفت: طی این سال ها  وقتی از میانگین کشوری شاخص رشد جمعیت به نرخ ۱٫۲۹ درصد می گفتیم، برخی افراد برای اینکه از موفقیت برنامه های خود در سیاست های ابلاغی دفاع کنند و یا موضوع را غیرمهم جلوه دهند، می گفتند: نه خیر، میانگین رشد جمعیت در کشور  ۱٫۴ درصد است و یا وقتی از میانگین کشوری باروری کل به میزان ۱٫۷۸ می گفتیم، همان ها می گفتند، الان میزان باروری کلی در کشور ۱٫۹ است و به ۲ نزدیک می شود که مشروح این اظهارات هم در رسانه ها موجود است.

وی گفت: در رابطه با بقیه آمارها هم مناقشاتی مطرح بود مانند درصد سالمندی، که خوشبختانه نتایج سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ به بیشتر این موارد پاسخ دقیق داده است.

منفی شدن رشد سالیانه جمعیت در برخی استان ها

محمدزاده افزود: در ۱۸ استان کشور رشد جمعیت پایین تر از میانگین کشوری است و در دو استان خراسان شمالی و همدان، رشد سالانه جمعیت منفی است. بنابراین علایمی از منفی شدن نرخ رشد جمعیت در برخی استان ها برای اولین بار در سرشماری عمومی ۹۵ ثبت شده است.

وی گفت: گروه سنی زیر ۱۵ سال از ۴۵٫۵ درصد در کل جمعیت سال ۶۵ به ۲۴ درصد در جمعیت سال ۹۵ تغییر کرده است که بیانگر آنست که جمعیت جوان کشور در سه دهه اخیر نسبت به کل جمعیت موجود در حدود ۵۰درصد کاهش داشته است و دیگر ساخت سنی جمعیت ایران جوان به شمار نمی رود.

انواع ساخت سنی جمعیت‌ها

این استاد دانشگاه به انواع ساخت سنی جمعیت‌ها و طبقه بندی آن ها اشاره کرد و گفت: در کشورهایی که ساخت سنی جوان دارند حداقل ۴۰ درصد از کل جمعیت آن‌ ها کمتر از ۱۵سال است. ویژگی اصلی دیگر جمعیت‌های جوان، میزان‌های باروری بالاست، به‌گونه‌ای که تنها حدود ۵ درصد از جمعیت به سنین بالای ۶۵ سال می‌رسند.

علی محمدزاده در ادامه گفت: کشورهای در حال توسعه و غیرصنعتی دارای این ساخت جمعیت هستند. جمعیت ایران نیز از نظر ترکیب سنی تا نیمه دهه ۱۳۷۰ بسیار جوان بوده است و نسبت افراد کمتر از ۱۵ساله آن به کل جمعیت در هیچ یک از سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن قبل از ۱۳۷۵ کمتر از ۴۲ درصد نبوده است.

ایران در ساخت سنی رو به سالخوردگی

وی به ساخت سنی رو به سالخوردگی نیز اشاره کرد و گفت: کشورهایی که سیاست‌های معینی مبنی‌ بر کاهش باروری اتخاذ کرده‌اند، دارای چنین ساخت سنی هستند. در این طبقه بندی از درصد گروه سنی کمتر از ۱۵ساله به‌ دلیل کاهش باروری بطور مستمر کاسته شده، اما هنوز درصد گروه سنی بالای ۶۵ ساله به حدّ جمعیت‌های سالخورده نرسیده است.

ویژگی‌های کشورهای دارای ساخت سنی سالخورده

وی ویژگی های ساخت سنی سالخورده را نیز این چنین توصیف کرد:  این کشور‌ها که توسعه‌ یافته و صنعتی‌‌ شده اند، دارای میزان باروری پایین و درصد افراد کمتر از ۱۵ساله بین ۱۵ تا ۲۵ و درصد افراد ۶۵ ساله به بالای آن‌ها معمولا بالای ۱۲ است، دارای جمعیت سالخورده هستند.

سالمندی و افزایش پدیده وابستگی

این عضو بسیج جامعه پزشکی با ذکر این مطلب که  در ده سال آینده میزان سالخوردگی در ایران به مرز ۱۲ درصد خواهد رسید.، گفت: بر اساس این تقسیم بندی ها در طول یکی دو دهه آینده، ما وضعیت عبور از ساخت سنی نوع دوم به ساخت سنی نوع سوم را طی خواهیم کرد.

وی شاخص سالمندی را افزایش پدیده وابستگی توصیف کرد و گفت: درصد گروه سنی بالای ۶۵ سال ایران طی سه دهه اخیر از ۳٫۱ به ۶٫۱ رسیده و نزدیک به دو برابر شده است که بیانگر سرعت افزایش جمعیت سالمندان است.

زنانه شدن سالمندی و ضرورت برنامه ریزی برای آن

علی محمدزاده به زنانه شدن سالمندی در ایران نیز اشاره کرد و بیان داشت: از آنجا که امید به زندگی زنان بیش از مردان است، بنابر این در برابر تعداد مردان سالمند، زنان سالمند بیشتری زندگی می کنند. لذا توجه به حجم زنان سالمند و نوع نیازهای آنان در آینده نیز باید به درستی تنظیم شود.

سالمندی زودرس در کشور

وی با اظهار این مطلب که ایران جزء چند کشور اول جهان است که به سرعت درصد سالمندی آن افزایش می یابد، افزود: در کشورهای توسعه یافته بیش از نیم قرن طول کشیده تا سالمندی جمعیت طی شود ولی در جامعه ایران به علت کاهش سریع و چشمگیر نرخ باروری، نیمی از این مدت به درازا کشید که ورود به فاز نخست سالمندی اتفاق بیفتد.

تغییرات میانه سنی جمعیت ایران

علی محمدزاده تغییرات میانه سنی جمعیت ایران در سی سال اخیر را حدود ۱۳ سال عنوان کرد و گفت: در سال ۱۳۶۵ میانه سنی جمعیت ایران ۱۷٫۰۱ سال بود ولی هم اکنون این شاخص به ۳۰ سال افزایش یافته است.

وی با ذکر این پیش بینی که در سه دهه آینده میانه سنی ایران به ۵۰ سال خواهد رسید، گفت: این بدان معنی است که نیمی از جمعیت کشور را در آن زمان افراد بالای ۵۰ سال تشکیل خواهند داد.

وی گفت: شواهد حاکی از آنست که روند سالخوردگی در ایران هم مانند روند کاهش سریع نرخ باروری کل منحصر به فرد خواهد بود.

اثر مثبت بچه داری بر طول عمر والدین

علی محمدزاده در درباره اثر مثبت بچه داری بر طول عمر والدین، به مطالعه اخیر محققان سوئدی اشاره نموده و گفت: داشتن فرزندان متعدد با ایجاد پیوندهای محکم خانوادگی و ایجاد شبکه حمایتی بر امید به زندگی و طول عمر والدین می افزاید.

وی حمایت فرزندان از والدین در دوره سالمندی را حائز اهمیت در سلامت و طول عمر آنها خواند و اظهار داشت: با حمایت فرزندان در دوره سالمندی، استرس والدین کم شده و به جای آن، پدر و مادر از مزایای حمایت اجتماعی از سوی فرزندان خود برخوردار  می شوند.

این استاد دانشگاه میانه سنی را مبنایی برای توصیف یک جمعیت به عنوان جوان و یا سالخورده عنوان کرد و گفت: جمعیت های با میانه سنی کمتر از ۲۰، جوان و جمعیت های با میانه سنی بیش از ۳۰ سال، سالخورده به حساب می آیند.

وی گفت: با توجه به میانه سنى جمعیت، ایران در سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ داراى جمعیت جوان بوده است و اواسط دهه ۷۰ دقیقا همان نقطه ای است که باید به سیاست کاهش نرخ باروری در ایران خاتمه می دادیم.

درصد خانوارهای یک نفره

این استاد دانشگاه بر پایه نتایج مستخرج از سرشماری ۱۳۹۵، پرجمعیت ترین استان کشور را تهران با ۱۶٫۶۰ درصد از جمعیت کل کشور ذکر کرد و گفت: جمعیت استان تهران در ۵ سال اخیر، ۳۹ صدم افزایش یافته است.

وی کم جمعیت ترین استان کشور را  ایلام با ۷۳ صدم از جمعیت کل کشور ذکر کرد و گفت: جمعیت این استان در ۵ سال اخیر، ۱ صدم کاهش یافته است.

علی محمدزاده اظهار داشت: در یک دهه اخیر درصد خانوارهای یک نفره از ۵٫۲ به ۸٫۵ نفر افزایش یافته ولی خانوارهای ۵ نفر و بیشتر طی همین مدت از ۳۲٫۲  به ۱۴٫۷کاهش یافته است.

تراکم جمعیت در کشور

این استاد دانشگاه مفهوم تراکم جمعیت را حاکی از رابطه بین تعداد افراد و فضای تحت اشغال آنها ذکر کرد و گفت: ﺍﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺍﺯ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ(کیلومترمربع) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ.

وی تراکم جمعیت در کل کشور را ۴۹٫۱ ذکر کرد و گفت: پرتراکم ترین استان ها، تهران، البرز، گیلان، مازندران و قم می باشند و استان های سمنان، خراسان جنبی و یزد جزو کم تراکم ترین استان ها محسوب می شوند.

علی محمدزاده گفت: نزدیک به نیمی از جمعیت کشور در ۶ استان، تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس، خوزستان و آذربایجانشرقی و بیش از نیمی در ۲۵ استان دیگر کشور زندگی می کنند.

میزان باسوادی در ایران

وی مبنای باسوادی در سرشماری اغلب کشورها از جمله ایران را تعریف سنتی و لاسیک واد یعنی توانایی خواندن و نوشتن خواند و گفت: میزان باسوادی در کشور در سال ۹۵،  حدود ۸۷ درصد برآورد شده است.

علی محمدزاده افزود: بیشترین میزان باسوادی مربوط به استان تهران با  درصد و کمترین میزان باسوادی مربوط به استان سیستان و بلوچستان  با ۷۶ درصد است.

وی بر اساس نتایج مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، میزان باسوادی جمعیت ۱۰ تا ۴۹ سال در یک دهه اخیر را ۹۴٫۷ درصد ذکر کرد و گفت: این شاخص طی این مدت ۳ درصد رشد داشته است.

تعریف یونسکو از باسوادی

این استاد دانشگاه به تعریف یونسکو از باسوادی هم پرداخت و معیارهایی چون سواد عاطفی، سواد ارتباطی (توانایی برقراری ارتباط و تعامل با تمامی اعضای جامعه، شامل آداب معاشرت و روابط اجتماعی بهینه)، سواد مالی(توانایی مدیریت اقتصادی درآمد، یعنی دانش گردش تقدینگی، سرمایه گذاری، و مدیریت هزینه)، سواد رسانه (این که بدانیم کدام خبر رسانه ها معتبر و کدام نامعتبر است. یعنی توانایی تشخیص راستی و درستی اخبار و دیگر پیام های رسانه ای)، سواد آموزش و پرورش(توانایی تربیت فرزندان شایسته و برنامه ریزی برای آموزش و پرورش کارکنان بایسته) و سواد رایانه(توانایی استفاده از مهارت های هفت گانه ی رایانه یا ICDL شامل مفاهیم پایه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده از رایانه، مدیریت فایل ها، واژه پردازی و …) در ارتباط با فرزند آوری مدنظر قرار داد.

ضرورت آموزش های مهارتی در مدارس و دانشگاه ها

وی اظهار داشت: در قرن حاضر، داشتن سواد خواندن و نوشتن، یا حتى اخذ مدرک دانشگاهی، دال بر با سواد بودن فرد نیست، بنابر این آموزش های مهارتی در مدارس و دانشگاه ها برای مدیران و کارشناسان از یک گزینه به یک الزام تبدیل شده است.

سن باروری برای زنان

این عضو بسیج جامعه پزشکی درباره مطلوب باروری برای زنان گفت: با ازدواج در سن معمول و به موقع، سن مطلوب برای باروری مادر ۱۸ تا ۳۵ سالگی است و البته این بدین معنی نیست که بعد از ۳۵ سالگی باروری را مانع ببینیم ولی هم اکنون که در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله دانمارک، استرالیا، انگلستان، فرانسه و امریکا و … به دلایل مختلف ازدواج ها دیرتر صورت می گیرد و میانگین سن اولین بارداری به ۲۸ سال رسیده است، نسبت کودکانی که از سال ۱۹۸۵ میلادی سن مادر آن‌ها هنگام تولد بالای ۴۰ سال است، ۴ برابر شده است. در ایران نیز از یک طرف میانگین سن اولین بارداری نسبت به سه دهه اخیر افزایش یافته و از طرف دیگر شاخص های سواد و سلامت عمومی در زنان بسیار پیشرفت داشته است، لذا در سنین بالا باروری با داشتن شرایط لازم امکان پذیر است.

مادران با سن بالا دارای کودکان اجتماعی تر

وی در ادامه گفت: مادران مسن‌تر با خطر فزایندۀ عوارض بارداری، سقط ‌جنین، تولد زودهنگام و یا داشتن نوزادانی با نقایص مادرزادی مواجه‌اند اما در صورتی که مورد مراقبت های لازم بهداشتی باشند و اختلال کروموزومی در کار نباشد و از نظر فشارخون و دیابت مواظبت های لازم صورت گیرد، تا ۴۵ سالگی امکان فرزندآوری وجود دارد و با این شرایط حتی این مادران می توانند دارای کودکانی باشند که با مسائل و مشکلات رفتاری، اجتماعی و عاطفی کمتری مواجه باشند.

بیشترین مهاجرت ها به استان تهران

علی محمدزاده  همچنین به برخی آمارهای مهم در نتایج سرشماری عمومی سال ۹۵ نیز پرداخت و  اظهار داشت: در ۵ سال اخیر بیشترین مهاجرت ها به استان تهران با ۲۰٫۲ درصد بوده که نسبت به آمار سال ۹۰، ۲٫۵ درصد رشد نشان می دهد.

اتباع سایر کشورها در ایران

وی جمعیت ایرانی ساکن در کشور را ۹۷٫۸۰ درصد ذکر کرد و گفت: مابقی جمعیت کشور یعنی ۲٫۲۰ درصد را اتباع افغانستان، عراق، پاکستان و ترکیه تشکیل می دهند که ۱٫۹۸ درصد آن مربوط به اتباع افغانستان است.

وی گفت: حدود ۶۶ درصد خانوارهای ایرانی در واحدهای مسکونی زیر ۱۰۰ مترمربع زندگی می کنند و ۲۳ درصد نیز در واحدهای مسکونی ۱۰۱ تا ۱۵۰ مترمربع سکونت دارند.

آپارتمان نشینی در ایران

علی محمدزاده در کل۶۰٫۵ درصد خانوارها را دارای مسکن ملکی ذکر کرد و گفت: این آمار در خانوارهای شهری ۵۴٫۵ درصد و در خانوارهای روستایی ۷۹٫۲ درصد است.

این استاد دانشگاه آپارتمان نشینی در ایران را ۳۹٫۳ درصد عنوان کرد و گفت: بیشترین آپارتمان نشینی در استان های تهران(۸۰ درصد) و البرز(۷۰ درصد) و کمترین آپارتمان نشینی در استان های آذربایجانغربی و سیستان و بلوچستان(۱۲ درصد) است.

افزایش سالمندی و کاهش نرخ رشد جمعیت

این پژوهشگر نظام سلامت گفت: بر اساس این آمارها و روندها نسبت به سرشماری قبلی در کشور، جمعیت سالمند رو به افزایش گذاشته و رشد جمعیت و بعدخانوار نیز تقلیل یافته است.

تائید هشدارهای جمعیتی مقام معظم رهبری با سرشماری عمومی ۱۳۹۵

علی محمدزاده اظهار داشت: نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بیانگر آنست که تمامی هشدارهای مقام معظم رهبری در کاهش نرخ باروری کل، کاهش رشد جمعیت، تحدید نمای زیبای جوانی و سرعت درجه سالمندی در کشور کاملا به جا، درست و براساس رصد استراتژیک بوده است و معدود افرادی که با مصاحبه های جهت دار در دقت علمی و کارشناسی این مباحث شبهه افکنی کردند، باید خطای خود را جبران نمایند.

لزوم برنامه ریزی و اقدام متناسب برای پویایی و جوانی جمعیت

وی در ادامه گفت: براین مبنا اتخاذ سیاست های جدید جمعیتی و خانواده  ضرورت یافت و به دنبال این، برنامه ریزی جامع و مناسب برای رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده، توانمندسازی جمعیّت در سن کار و  ارتقاء پویایی، بالندگی و جوانی جمعیّت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی، امر لازمی است که باید مورد حمایت و پشتیبانی همه جانبه قرار گیرد.

علاج مسئله در آینده وابسته به تدبیر امروز

وی گفت: همانطور که در آمارها ذکر گردید؛ نشانه هایی از حرکت به سمت پیری و تحدید نسل جوان در آینده در این سرشماری ظاهر گردیده و متاسفانه هنوز در اقدامات هدفدار و نتیجه بخش جدیت درخور مشاهده نمی شود و مخصوصا فرهنگ سازی در این زمینه تقریبا تعطیل است و به این ترتیب معلوم نیست که در دهه های آینده، عوارض ناشی از این مسئله در کشور چگونه باید علاج شود.

سلامت / خانواده : خبرگزاری فارس