سخنرانی در کنفرانس عدالت در سلامت/ ۱۷ آذرماه ۱۴۰۴

عنوان سخنرانی:

“عدالت در سلامت و تفاسیر مختلف از عدالت در نظام های بهداشتی و درمانی”

دکترخلیل علی محمدزاده

تصور کنید در یک شب سرد زمستانی، سه نفر در ایستگاه اتوبوس ایستاده اند. یکی پالتوی گرم دارد، یکی کت معمولی، و سومین نفر فقط یک پیراهن نازک به تن دارد و برف می بارد.

سوال: اگر ما به هر سه نفر یک اندازه لباس بدهیم، آیا این عادلانه است؟

یا باید به هرکس به اندازه نیازش کمک کنیم؟

یا اصلاً باید کاری کنیم که کسی مجبور نباشد در سرما منتظر اتوبوس بماند؟

امروز می خواهیم درباره همین موضوع، اما در حوزه سلامت صحبت کنیم. درباره مفهومی به نام عدالت در سلامت که ممکن است زندگی هر یک از ما را تحت تأثیر قرار دهد.

عدالت در سلامت چیست؟

عدالت در سلامت یعنی هر فرد فرصت عادلانه ای برای دستیابی به کاملترین وضعیت سلامت ممکن را داشته باشد. این یعنی هیچکس نباید به دلیل محل زندگی، وضعیت اقتصادی، جنسیت یا قومیتش، از دسترسی به خدمات سلامت محروم شود.

چند وقت پیش در اخبار خواندم درباره کودکی در منطقه ای محروم که به دلیل نبود پزشک متخصص، از یک بیماری کاملاً قابل درمان رنج می برد. این یعنی بی عدالتی در سلامت

بر اساس گزارش های رسمی، فاصله امید به زندگی بین ثروتمندترین و فقیرترین مناطق کشور ما، گاهی به ۱۰ سال می رسد. این عدد به چه معناست؟ یعنی ثروت می تواند برای انسان ۱۰ سال عمر بیشتر بخرد!

در این بخش من می خواهم تمایز سه مفهوم کلیدی برابری، انصاف و عدالت را بگویم.

۱. برابری (Equality)

دادن یک داروی مشابه به همه بیماران و ساخت یک تعداد برابر بیمارستان در همه استانها، برابری است.

این خوب به نظر می رسد، اما پاسخگو نیست. آیا بیمار مبتلا به سرطان با بیمار سرماخورده نیاز یکسانی دارند؟

شعار برابری: به همه یک چیز بده

تمرکز: بر ورودی و رفتار یکسان، بدون توجه به شرایط و نقطه شروع افراد

۲. انصاف (Equity)

این مفهوم به برابر شدن فرصتها می پردازد. یعنی ما در یک سیستم موجود، منابع و خدمات را به گونه ای توزیع کنیم که همه به یک خط پایان برسند. انصاف، یک راه حل درون سیستمی است.

دادن داروی قویتر به بیمار نیازمندتر و تخصیص بودجه بیشتر به مناطق محروم از مصادیق انصاف است.

پس انصاف حکم می کند ما به نیازهای متفاوت توجه کنیم.

شعار انصاف: به هر کس به اندازه نیازش بده، تا به نتیجه یکسان برسید.

تمرکز: بر برابری در نتایج، اینجا با حمایت ها و منافع متفاوت و هدفمند، دنبال پر کردن شکاف های ناشی از شرایط نابرابر اولیه هستیم.

۳. عدالت (Justice)

عدالت یک گام فراتر می رود. عدالت به دنبال بازطراحی خود سیستم برای حذف ریشه های نابرابری است. عدالت، یک راه حل برون سیستمی است.

پیشگیری از بیماریها با بهبود شرایط زندگی و مبارزه با ریشه های فقر که باعث بیماری می شوند، حرکت به سمت عدالت در حوزه سلامت است.

وقتی از عدالت صحبت می کنیم باید سیستم به گونه ای تغییر یابد که اصلاً این نابرابری ها ایجاد نشود.

بیایید از افراد دور و برمان سوال کنیم؛ آیا پیش آمده که به دلیل هزینه درمان، از مراجعه به پزشک خودداری کنند؟

متأسفانه برای بسیاری از مردم، این یک دغدغه روزمره است.

شعار عدالت: سیستمی بساز که اصلا نیازی به توزیع متفاوت نباشد.

تمرکز: بر علل ساختاری نابرابری، به جای درمان علائم، به دنبال بازطراحی سیستم برای حذف موانع از ریشه است.

خلاصه اینکه؛

انصاف(Equity) وسیله و راهکار برای حرکت به سمت عدالت(Justice) است.

یعنی اقدامات اصلاحی که در کوتاه مدت برای کاهش شکاف های موجود در یک سیستم ناعادلانه انجام می دهیم ولی عدالت، یک آرمان بزرگ و هدف غایی است. یعنی ایجاد یک سیستم سلامت عادلانه که در آن عوامل ایجادکننده نابرابری از بین رفته باشند.

پس وقتی از عدالت در سلامت به عنوان آرمان یک نظام سلامت صحبت می کنیم، منظور ما Justice است. اما وقتی از سیاستهای “عدالت محور” مانند هدفمندی یارانه ها برای مناطق محروم حرف می زنیم، از Equity صحبت می کنیم.

البته کلمه Fair را هم داریم. وقتی صحبت از روشها، رفتارها و فرآیندها است از این کلمه استفاده می شود به معنای منصفانه بودن، مثلا همه بیماران را با یک استاندارد پذیرش کنیم و با همه آنها رفتار احترام آمیزی داشته باشیم.

وقتی از Equity یا انصاف می گوئیم سخن از نتایج و توزیع منابع در سیستم است.