گززارش علمی کنفرانس مدیریت سلامت الکترونیک

سلامت الکترونیک یک رویداد جهانی است؛ اما هنوز تعداد زیادی از کشورهای جهان در مراحل ابتدایی به‌کارگیری سلامت الکترونیک می‌باشند. در چارچوب کلی برنامه استراتژیک سلامت الکترونیک برای کشور که حاصل یک پژوهش با حمایت مالی فرهنگستان علوم پزشکی توسط اینجانب و همکاران دانشگاهی بود، اهم نکات کلیدی چارچوب کلی برنامه استراتژیک مذکور عبارت بود از: برنامه سلامت الکترونیک ایران می‌بایست سه حوزه پیشگیری، درمان، و توانبخشی را در برگیرد. به نظر می رسد مناسب ترین مدت زمان اجرای برنامه، پنج سال است و تشکیل کمیته نظارتی با برخورداری از سه گروه کاری: راهبردی، نمایندگان ذی‌نفعان، مشورتی و خبرگان با وظایف مشخص شده، تضمین کننده موفقیت و تداوم برنامه سلامت الکترونیک در کشور خواهد بود.

مشخص کردن برنامه سلامت الکترونیک برای کشور از ضروریات اصلی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است تا از این طریق بتواند ضمن کاهش بار مالی؛ با اشاعه فرهنگ خودمراقبتی و سواد سلامت، در راستای تحقق عدالت سلامت پیشرفت مؤثر داشته باشد.

چشم انداز برنامه سلامت الکترونیک کشور بدین شرح است: برخورداری از یک شبکه ملی اطلاعات سلامت متشکل از پایگاه داده‌های تمامی وزارتخانه‌های کشور بطور توزیع یافته و با محوریت وزارت بهداشت مشتمل بر انواع سیستم‌های اطلاعات سلامتی بهم مرتبط و منسجم اعم از اطلاعات محور، دانش محور، تصمیم یارو خبره با قصد به اشتراک گذاری تجارب سازمان‌های مراقبت بهداشتی؛ و با هدف ارتقای سلامتی آحاد جامعه ایرانی از طرق پیشگیری؛ درمان و توانبخشی در راستای پشتیبانی از کیفیت خدمات و کاهش خطاهای مراقبت بهداشتی و نیز افزایش ایمنی بیمار بطوریکه سلامت همراه و خود مراقبتی مرکز توجه باشد.

ادوین تافلر، نویسنده؛ تاجر و آینده نگر آمریکایی در کتاب خود ( ۱۹۸۰)  با عنوان موج سوم شکل گیری جامعه پسا صنعتی یا موج سوم  را که از دید صاحب نظران می توان آن را جامعه اطلاعاتی نامید  از اواسط دهه ۱۹۵۰ مطرح کرده است. این دوره براساس تحلیل دیوید رولندز در سال ۲۰۱۹ مشتمل بر چهار موج یا دوره است که عبارتند از:     ICT in health  ،Health ICT ،E-health (سلامت همراه)  و Digital Health (سلامت دیجیتال).

این تقسیم بندی سیر تکاملی بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را در نظام سلامت کشورها نشان می دهد. با تکیه بر شاخص های تعیین شده برای هریک از چهار دوره مذکور، جایگاه کشور ایران منسوب به دوره Health ICT  گردید. فقدان برنامه ملی در مورد سلامت الکترونیک، وجود سیستم های اطلاعاتی مدیر محور در عوض آنکه  بیمار محور باشد ، نقص معماری سامانه پرونده الکترونیک سلامت(سپاس) ونیز نقص معماری شبکه ملی سلامت(شمس) که مانع شکل گیری شبکه ملی اطلاعات سلامت(NHIN) می شود؛ وجود سیستم های اطلاعات بیمارستانی با طراحی ناقص که قابلیت ارایه پرونده الکترونیک پزشکی(EMR) را به عنوان خروجی ندارند، عدم شکوفایی سلامت همراه ، نورس بودن مطالعات ژنومیکس ویادگیری ماشین درایران ، درمجموع معیارهایی برای قضاوت درباره جایگاه کشوربوده اند. وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی می بایست تمهیدات لازم برای ورود به دوره سلامت الکترونیک را فراهم کند.

سواد سلامت عبارت است از دانش، انگیزش و ظرفیت افراد برای دسترسی، درک، ارزیابی و بکارگیری اطلاعات سلامت به منظور قضاوت و تصمیم گیری های روزمره راجع به مراقبتهای درمانی، پیشگیری از بیماری و ارتقای سلامت برای حفظ یا ارتقای کیفیت زندگی در طول عمر

سواد سلامت، ظرفیت یک فرد برای به دست آوردن، تفسیر و درک محصولات و خدمات اطلاعات سلامت و صلاحیت استفاده از این اطلاعات و خدمات در روش‌هایی است که سلامت را ارتقا می دهد. تعاریف متعددی در رابطه با سواد سلامت وجود دارد.  بربق این تعریف ها سواد سلامت کم، یک مانع اساسی در آموزش بیماران به خصوص بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن است و از سوی دیگر، سواد سلامت با میزان بالا، میزان بیماریها را در جامعه کاهش خواهد داد و همین طور می تواند از هزینه‌های درمان هم بکاهد. بین سواد سلامت و تبعات نادرست از سلامتی و همین طور بین سواد سلامت و پیامدهای مثبت ناشی از سلامت، رابطه وجود دارد.

بروز پاندمی و همه‌گیری کووید-۱۹ در کنار تمام مشکلاتی که در دنیا ایجاد کرده، باعث شد توجه به سلامت دیجیتال بیشتر شود و از آن در کنترل پاندمی‌ها استفاده شود. اگر کشوری مثل کره جنوبی، سنگاپور توانستند در کنترل شیوع و مرگ‌ومیر این بیماری انقدر موفق عمل کنند، به دلیل توجه به سلامت دیجیتال در این کشورها بود. در حالی که کشور آمریکا با داشتن تخت‌ بیمارستانی چند برابر و امکانات بیشتر، توانست در کنترل این بیماری موفق عمل کند. شرایط به وجود آمده این درس را به همه کشورها داد که برای کنترل اپیدمی، محافظت از پرسنل می‌توان از این ابزارها استفاده کرد. شناسایی بیماری‌ها، استفاده از ربات برای نمونه‌گیری می‌تواند کمک زیادی کند تا مواجهه حتی الامکان کمتر شود.

 

امروزه پتانسیل ویژه راهکارهای سلامت الکترونیک در خودمراقبتی به درستی مورد توجه سازمان‌های سلامت در دنیا قرار گرفته است. با گسترش تلفن های همراه، برنامه های کاربردی تلفن های هوشمند، دسترسی به اینترنت و هوش مصنوعی، افراد در حال کشف راه های جدیدی برای مشارکت در مراقبت از خود (خودمراقبتی دیجیتال) هستند. سه حوزه خودآگاهی، خودآزمایی و خود مدیریتی برای توصیف طیف وسیعی از مداخلاتی است که در اصطلاح گسترده تر خود مراقبتی گنجانده شده اند و برای کمک به درک تداوم مراقبت از خود مفید هستند. این مداخلات می توانند بین زندگی روزمره یک فرد و سیستم سلامت قرار گیرند. با استفاده از ابزارهای سلامت الکترونیک، افراد قادر هستند که وضعیت سلامتی خود را دقیق‌تر و مرتب‌تر پیگیری کنند. این موضوع می‌تواند منجر به افزایش آگاهی و درک افراد از وضعیت سلامتی خود شود، که در نهایت به بهبود خودمراقبتی کمک می‌کند. همچنین، راهکارهای سلامت الکترونیک می‌تواند در کاهش هزینه‌های درمانی نیز موثر باشد، چرا که با کمک به مراقبت پیشگیرانه و کاهش نیاز به مراجعه حضوری به مراکز درمانی، می‌تواند هزینه‌های غیرضروری را کاهش دهد.  ترویج و حمایت از رفتارهای خودمراقبتی دیجیتال می‌تواند دسترسی به اطلاعات و خدمات با کیفیت، دقیق و مناسب را با انعطاف‌پذیری متناسب با سبک زندگی کاربر در یک سیستم حفاظتی و پشتیبانی تسهیل کند.

دکتر سیدمحمد طباطبایی(استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد)

عنوان: سلامت الکترونیک و مدیریت بیماریهای پاندمی

ورود به عرصه های الکترونیک در هر بخشی از جمله نظام سلامت از مسیر دولت الکترونیک می گذرد و نیازمند پذیرش، مشارکت حداکثری و سرمایه گذاری جامعه پزشکی و موسسات بهداشتی و درمانی می باشد. طی سالهای اخیر در کشور ما گر چه تحرکات و فعالیتها نسبت به قبل بیشتر شده ولی هنوز راه زیادی در این زمینه باقی است. در بسیاری از کشورها گام های بزرگی در این جهت برداشته شده و سرمایه گذاری های کلانی صورت گرفته است و سلامت یکپارچه الکترونیک در تمام ابعاد و کارکردهای آن جامعیت و عمومیت یافته است. با معرفی هوش مصنوعی و کاربرد وسیع آن و استفاده از آن در حوزه سلامت الکترونیک، دورنمای روشنی در انتظار رشته های پزشکی و همکاری های بین رشته ای و حوزه های مختلف سلامتی قرار دارد.