از بخش های کلیدی و حساس در نگارش پایان نامه، بیان مسئله می باشد که باید با شناخت دقیق از موضوع مطرح گردد و تلاش شود تا تعریف و تحلیل شود.

تعریف مختصر از موضوع مورد بحث و بیان وسعت، شدت و بار مسئله پژوهش (می بایستی مستند باشد)، ذکر نیازهای مرتبط با مسئله و ابعاد مسئله آمیز آن، عوامل اقتصادی- اجتماعی و … در بیان مسئله مطرح می شود که مهم ترین بخش پروپوزال و به منزله قلب پژوهش است.

بیان مسئله، ظریف‌ ترین، حساس‌ترین و شاید بتوان گفت که دشوارترین بخش از فرآیند پژوهش را تشکیل می دهد. پژوهشگری که بر مسئله پژوهش اشراف داشته باشند و به خوبی آن را تحلیل کند، در انجام پژوهش های کیفی، موفق تر است. عدم دقت در روشن‌سازی کامل مسئله پژوهش، ممکن است تلاش های پژوهشگر را در مسیر انحرافی بیاندازد.

فراوان دیده شده دانشجو به جای علت به عوامل پرداخته، یا به جای انگیزش به رضایتمندی توجه کرده و از مسیر پژوهش مورد نظر خارج شده است.

بیان مسئله خود از چندین قسمت شامل مقدمه، تعریف مساله، تعریف عملیاتی و مفهومی اجزاء مساله، امارهای دقیق در آن زمینه و پرسش پایه ای پژوهش تشکیل شده است.

به طور کلی در بیان مسئله باید اصل مسئله، حد و حدود آن اترات ناشی از آن و ضرورت و دلایل انجام پژوهش توضیح داده شود. در بیان مسئله انسجام مطالب باید حفظ گردد. باید به پژوهش های مرتبط انجام شده و تمایز پژوهش حاضر با آنها اشاره شود. در بیان مسئله هدف پژوهش باید کامل ذکر شود. بهتر است به سازمان ها و اشخاص ذی نفع در پژوهش همینجا اشاره شود. این بخش با پرسش پژوهش به پایان می رسد.

ضرورت بیان مسئله در پروپوزال

پژوهشگر با بیان مسئله در پروپوزال کاربردی بودن پژوهش و تاثیرات مفید آن را در حل مشکلی در جامعه نشان می‌دهد و ضمن شرح کامل و شفاف مسئله و موارد مبهم آن و محدوده زمانی و مکانی و ابعاد تحقیق، نیاز جامعه به آن تحقیق و نتایج آن را مشخص می‌کند.

لازم است در این قسمت با طرح مستند شواهدی مبنی بر وجود آن مسئله یا مشکل در جامعه، تاثیرات مسئله بر جامعه تشریح و سپس تاثیر مثبت پژوهش در حل مسئله و فواید آن بیان شود.

بهتر است با بیان تحقیقات مرتبط انجام‌شده در داخل و خارج از کشور به خلاهای موجود در آن زمینه اشاره و سپس دلیل تمایز این تحقیق از آن‌ها مطرح شود.

حتی می‌توان نام گروه‌ها و سازمان‌های ذی‌نفع از نتایج پژوهش را ذکر کرد تا به‌روز و کاربردی بودن آن بیشتر نمایان شود.

دقت در نظم منطقی و پیوستگی بیان مساله و تعیین اهداف پژوهش، متغیرهای کلیدی مورد نظر پژوهشگر (کمی و کیفی) و روابط احتمالی میان آنها بسیار ضروری است.

پیش‌زمینه بیان مسئله در پروپوزال

متون مختلف مرتبط با موضوع پایان نامه‌تان را مرور کنید تا هم زاویه دید گسترده‌تری پیدا کنید، هم کار تکراری نکنید و بر موضوع بیشتر مسلط شوید.

بررسی متون شما را با روش تحقیق دیگران، فرضیه‌ها، نتایج، مشکلات و محدودیت‌های مختلف آشنا می‌کند و در انجام پژوهش و تعیین هدف و متغیرها کمک تان خواهد کرد.

فراموش نکنید آمارها و مطالعات پیشین بهترین سند و دلیل برای اثبات ضرورت پرداختن به موضوع پژوهش شماست و حتما از آنها استفاده کنید.

بیان مسئله در پایان نامه بدین منظور در نظر گرفته شده است تا علت اصلی پرداختن به موضوع انتخابی و جایگاه علمی آن برای خواننده مشخص و اهمیت آن محرز گردد.

برای این منظور لازم است دانشجو با تکیه بر پیشینه پژوهش انجام گرفته ، به شکاف علمی موجود در بخش مدنظر اشاره نماید. وقتی خلاها مشخص شدند. شما بهتر می‌توانید روش کار خود را تعیین کنید، به همین منظور از یادداشت‌ برداری غافل نشوید و نکات مهم را بنویسید.

خلاصه اینکه؛ در بیان مسئله باید اطلاعات کلی پژوهش ارائه شود و مسئله یا مشکل از ابعاد مختلف بررسی شود. همانطور که گفتیم، اهمیت مسئله و وسعت آن و همچنین تاثیرات مثبت پژوهش در حل آن از موارد دیگری است که در این بخش باید به آن پرداخته شود،

اما توضیح بیشتر عنوان پژوهش و کارهایی که در مسیر تحقیق انجام خواهد شد، نیز ضروری است تا روش برخورد با مسئله و راهکارها مشخص و عوامل موثر در ایجاد آن مشکل و عوارض تداومش آشکار شود.

اصول بیان مسئله در پروپوزال

اصول کلی در بیان مسئله در پروپوزال عبارتند از:

طرح مشکل و ابعاد آن

ارائه مستندات معتبر مبنی بر وجود مشکل

تعیین اهداف پژوهش و متغیرهای مورد مطالعه

اشاره به پژوهش‌های گذشته پیرامون موضع مورد نظر و مزایا و نقایص آنها

اشاره به نظریه‌های مرتبط با موضوع پژوهش

تعیین ابعاد زمانی و مکانی پژوهش

مراحل بیان مسئله در پروپوزال

مراحل کلی بیان مسئله در پروپوزال شامل موارد زیر است:

– سوال اصلی صورت‌ مسئله

– مقدمه

– ویژگی‌ها و ابعاد مسئله

– پیشینه مسئله

– شرح متغیرها و روابطشان

– سوالات ریزتر و ویژه پژوهش

– طرح راه‌حل‌ها و عوامل موثر بر رفع مسئله

– نتایج قابل انتظار پژوهش

– هدف پژوهش و دلیل انتخاب موضوع آن

– توضیح شیوه پژوهش و کارهایی که انجام خواهید داد.

منابع بیان مسئله در پروپوزال

منابع اصلی بیان مسئله در پروپوزال عبارتند از:

تجربه پژوهشگر

ادبیات رشته تخصصی مورد نظر

نظریه‌های کاربردی پیشین

ایده‌های به دست آمده از سایر منابع موثق

ویژگی بیان مسئله خوب

بیان مسئله خوب و درست در موفقیت پایان نامه و جلب نظر خوانندگان بسیار موثر است، چراکه مسئله و موضوع پایان نامه دغدغه دانشجو بوده و نمایانگر انگیزه پژوهش و تلاش سخت اوست؛ بنابراین رعایت نکات زیر را مد نظر قرار دهید:

– کوتاه، اما شفاف، بدون ابهام، موثر و مفید بنویسید.

– پیوستگی و انسجام مطالب را فراموش نکنید.

– از کل به جزء پیش بروید.

– منابع و مستندات را در همه قسمت‌های متن ذکر کنید.

– اصطلاحات و واژه‌‌های تخصصی را تعریف کنید.

– کلمات کلیدی پژوهش را شرح دهید.

– آمار و ارقام مستند ارائه دهید.

– مسئله را پراهمیت جلوه دهید و راهکارتان را مطرح کنید.

– به پیامدهای مثبت و منفی ناشی از انجام دادن یا ندادن پژوهش اشاره کنید.

– از نگارش صحیح و دستور زبان استاندارد استفاده کنید.

– پیشینه پژوهش و تفاوت پژوهش خود با آنها را بیان کنید.

– اهداف، سوال های پژوهش و در پایان، نتایج و پاسخ‌های به دست‌آمده را بررسی کنید.

– هدف نهایی پژوهش‌تان را با بیانی شفاف و دقیق در پاراگراف آخر بنویسید.

تفاوت بیان مسئله و ضرورت پژوهش

دانشجویان باید توجه داشته باشند که ضرورت پژوهش به نوعی به مخاطب خود نشان می دهد که نتایج حاصله در چه جایگاهی و تا چه حدی کاربردی خواهند بود و استفاده از نتایج حاصل از خروجی آن پژوهش تا چه میزان می تواند اثر مثبت یا منفی بر عملکرد نهایی سیستم مدنظر در مسئله بگذارد. به علاوه بنا به ذات مسئله ممکن است از نحوه استفاده، محیط مفید برای حصول نتیجه بهتر اعم از آموزش، خدمات و مدیریت حرفه و غیره سخن به میان آورد که باید در همین بخش به آن پرداخته شود.

حال آن که در بیان مسئله پژوهشگر دغدغه فکری خود را، که ناشی از تحقیق در زمینه های مختلف و مشاهده برخی شکاف های علمی موجود به وجود آمده است، مطرح می نماید تا دید بهتری از مسیر پیش روی خود برای مخاطبین ترسیم نماید.

#اهداف، سوالات و فرضیات پژوهش

الف)اهداف

به ترتیب هدف آرمانی، هدف کلی، اهداف ویژه و هدف کاربردی نوشته می شود.

هدف کلی، هدف اصلی است و با نتایج نهایی پژوهش حاصل می گردد.

هدف کلی همان عنوان پژوهش است.

اهداف ویژه جزیی هستند و باید قابل اندازه گیری باشند.

اهداف ویژه ما را در موضوع پژوهش متمرکز می سازد و اجازه جمع آوری داده های زاید را نمی دهد.

به وسیله اهداف ویژه، نتایج در پایان کار قابل ارزشیابی خواهد بود.

اهداف از دل بیان مسئله بیرون می آیند.

اهداف باید دارای توالی منطقی، دست یافتنی، واقع بینانه، به زبان علمی و در چارچوب مسئله پژوهش باشند.

اهداف باید دارای افعال عملی باشند مانند تعیین کردن، اندازه گیری کردن، محاسبه کردن و مقایسه کردن و…

ب)سوالات

سوالات پژوهش باید مرتبط با اهداف پژوهش باشند.

سوالات به دنبال رسیدن به پاسخ عددی یک و یا چند متغیر است.

جواب سوال بهتر است به «بله» و یا «خیر» ختم نشود.

سوالات پژوهش ارتباط بین دو و یا چند متغیر را جستجو نمی کند.

سوالات باید واضح و صریح باشد.

برای هر هدف ویژه می توان یک سوال با همان ترتیب شماره گذاری کرد.

ج)فرضیات

فرضیه نوعی پیش بینی هوشمندانه است و به منرله انداختن تیری در تاریکی نیست.

فرضیه بر اساس دانش قبلی پژوهشگر و تحقیقات و مشاهدات پراکنده و معقول در ارتباط با موضوع پژوهش تدوین می شود.

در مطالعات تحلیلی، مداخله ای و کارآزمایی ها، وجود حداقل یک فرضیه الزامی است

فرضیه همیشه ارتباط بین دو و یا چند متغیر را با هم پیش بینی می کند.

برای دستیابی به پاسخ یک متغیر واحد، تدوین فرضیه عملی نیست.

فرضیه یک جمله خبری روشن است که با مبانی عددی، آزمون پذیر است.

فرضیه به انواع «ساده و مرکب»، «جهت دار و بدون جهت» و «فرضیه صفر و فرضیه پژوهش» تقسیم می شود.

فرضیه صفر، فرضیه ای است که پژوهشگر با رد آن، فرضیه خود را می پذیرد.

فرضیه پژوهش نوعاً تفاوت یا رابطه مورد انتظار را بیان می کند. در حالی که فرضیه صفر بیان می کند که هیچ تفاوت یا رابطه ای بین متغیرهای مورد نظر وجود ندارد.

فرضیه صفر هنگام استفاده از آزمون های آماری، رجحان می یابد.

هرگز نمی توانید فرضیه تان را تایید کنید، بلکه فقط آن را رد می کنید.

آزمون فرضیه، عبارت از فرآیند عدم نایید یا رد فرضیه است و فرضیه صفر برای این کار، مناسب ترین می باشد.

گام اول در آزمون فرضیه ایجاد یک فرضیه صفر است.

به عنوان نمونه، فرضیه صفر برای مثال ما می تواند به صورت زیر بیان شود:

بین میانگین معدل دانش آموزان کلاس که از طریق رایانه آموزش دیده اند و دانش آموزانی که به روش سنتی دیده اند، تفاوت معناداری وجود ندارد.

بعد از تنظیم فرضیه صفر، پژوهشگر یک آزمون معنادار آماری را انجام می دهد تا ببیند که آیا فرضیه صفر می تواند رد شود (یعنی، آیا واقعاً بین گروه ها تفاوت وجود دارد).

پروپوزال و پایان نامه نویسی(۳)؛ بیان مسئله و اهداف، سوالات و فرضیات پژوهش

#بیان مسئله