– کلاس آنلاین اقتصاد بهداشت و درمان، جمعه نهم اسفند، شروع  ۷ شب، به همین پست مراجعه فرمایید.

hcsm.ir

دکتر خلیل علی محمدزاده

دکترای پزشکی ، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

دکترای تخصصی مدیریت خدمات بهداشتی – درمانی

دانشیار گروه مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی

رییس مرکز تحقیقات سیاستگذاری اقتصاد سلامت

نیمسال دوم، سال تحصیلی  ۹۹-۱۳۹۸/ ویژه تهران شمال و تهران پزشکی و سایر عزیزان داوطلب

موضوع: تقاضا، مطلوبیت و انواع کالاها(کالاهای جانشینی، کالاهای پست، کالاهای معمولی و کالاهای مکمل)، اثر درآمدی و اثر جانشینی

• شیب منحنی تقاضا منفی است(راست نزولی)

۱- قانون تقاضا، حرکت روی منحنی تقاضا و جابجایی منحنی تقاضا

۲- قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی

• شیب منحنی عرضه مثبت است(راست صعودی)

۲- قانون عرضه، حرکت روی منحنی عرضه و جابجایی منحنی عرضه

شروع  کلاس ساعت ۷ شب مورخه ۱۳۹۸/۱۲/۹

حاضران کلاس: صفویان، وهابی، ساغری، عبدالله نژاد، محمدی، صفری علمداری، بارانی، حیدری، رئیسی

داوطلبان حاضر: ۶۵۸ نفر

سوالات حین برگزاری کلاس با رنگ سبز و شماره گذاری شده، جواب داده می شود.

بسم الله الرخمن الرحیم

با عرض سلام، امیدوارم حالتان خوب باشد و این روزها که سخت مشغول خدمت و مبارزه با ویروس کرونا هستید، مورد لطف و عنایت بیش از پیش الهی باشید. از مقام معظم رهبری هم سباسگذاریم که دیروز پیام صمیمانه ای داشتند و کادر درمانی کشور را مورد تفقد قرار دادند. خداوند دعاهای ایشان را در حق امت اسلامی و ملت ایران و همه خدمتگزاران جامعه پزشکی به اجابت برساند. آمین.

با توجه به شرایط پیش آمده، این جلسه را مجبوریم به صورت مجازی برگزار کنیم. اتصال حتما از طریق رایانه و لپ تاپ باشد. نه از طریق گوشی، لطفا هر ۱۰ دقیقه یکبار این پست را  refresh  کنید، تا مطالب کامل گردد. مدت کلاس ما ۲ ساعت و نیم خواهد بود. در طول این مدت کاملا متمرکز بر موضوعات کلاس باشید، در فضای کلاسی و کاملا بی صدا، بنده هم همزمان با شما هستم، به صورت نوشتاری. ممنونم.

سوالات خود را از دیدگاه های این پست و یا به شماره همراه بنده پیامک کنید. در همین جا پاسخ خواهم داد. در پایان چند سوال هم به منظور ثبت حضور شما و میزان بهره مندی شما از کلاس مطرح خواهم نمود. 

همانطور که قبلا اعلام شده است. در این جلسه راجع به تقاضا، عرضه و منحنی های مربوط به آن ها و انواع کالاها و اثر درآمدی و اتر جانشینی و مطلوبیت کلی و نهایی صحبت خواهیم کرد.

قانون تقاضا

—تقاضا (Demand) یعنی میل و خواست و توانایی یک فرد برای دریافت کالا یا خدمتی.منحنی تقاضا مکان هندسی مجموعه نقاطی است که نشان می دهد  یک فرد برای بدست آوردن کالا یا خدماتی حاضر به پرداخت چه میزان پول است و یک تولید کننده به ازای هر قیمتی مایل به چقدر تولید است.

شیب منحنی تقاضا منفی است (راست نزولی)، یعنی اینکه هر چقدر قیمت افزایش یابد، مقدار تقاضا کاهش می‌یابد. عوامل زیادی به جز قیمت بر روی تقاضای افراد موثر است که از آن جمله می‌توان به قیمت کالاهای جانشین و مکمل، سلیقه مصرف کنندگان، انتظارات از آینده و میزان درآمد مصرف کنندگان اشاره نمود.

قانون تقاضا به این معنی است که با افزایش قیمت، مقدار تقاضا کاهش یافته و در مقابل با کاهش قیمت، مقدار تقاضا افزایش می‌یابد. به رابطه منفی قیمت و تقاضا قانون تقاضا می‌گویند.

سوال۱: آیا رابطه تقاضا و قیمت در بهداشت و درمان هم اینطوری ست؟ خیر. در انتهای کار خودتان خواهید فهمید.

منحنی تقاضا

 

تعریف انواع کالاها

کالاهای مکمل (complementary   goods) : با هم مصرف می شوند / چسب کاغذی و باند پانسمان/ وقتی قیمت یکی افزایش یابد، تقاضا برای دیگری کاهش می یابد.

سوال ۲: استاد یک مثال دیگر؟ قند و چایی، قند گران بشه، تقاضا برای چای هم کاهش می یابد

کالاهای جانشینی (substitute   goods) : به جای هم مصرف می شوند / بروفن و دیکلوفناک / وقتی قیمت یکی افزایش یابد، تقاضا برای دیگری افزایش می یابد.

سوال ۳: استاد یک مثال دیگر هم بزنید؟ گوشت و مرغ، گوشت گران بشه، تقاضا برای مرغ بالا می رود.

کالاهای پست (inferior   goods) : با افزایش درآمد تقاضا برای آنها کاهش می یابد / مراجعه به درمانگاه عمومی

کالاهای معمولی (normal   goods) : با افزایش درآمد تقاضا برای آنها افزایش می یابد و بلعکس/ بستری در بیمارستان خصوصی

کالاهای واسطه (intermediate   goods) : کالاهایی که برای تولید کالاهای دیگر بکار می روند./ استفاده از میکروب ضعیف شده و یا کشته شده برای تولید واکسن

سوال ۴: استاد یه مثال ملموس از کالا های واسطه می شه بزنید؟ بله، فلز برای اتومبیل سازی یک کالای واسطه است.

کالاهای عمومی (public   goods) : کالاهایی که استفاده یک فرد از آن موجب محرومیت افراد دیگر نمی شود/ غیر رقابتی است/ مانند هوا / معمولا این خدمات و یا کالاها رایگان می باشند.

سوال ۵: آیا در شرایط بحران مثل الان که کرونا همه گیر شده، می شود گفت که ماسک کالای عمومی به حساب می آد؟ اولا کرونا در ایران همه گیر نشده، ثانیا وضعیت ابحرانی نیست. همه ی این کارها برای این است که همه گیر نشود و بحران پیش نیاید. با فرض همه گیری و با فرض لزوم نیاز به ماسک در  بیماری کووید ۱۹ جواب سوال شما مثبت است.

اثر درآمدی و اثر جانشینی تقاضا

—تغییر قیمت از دو طریق بر مقدار تقاضا اثر می گذارد.

الف. اثر درآمدی: در نتیجه این اثر

۱٫ برای کالای معمولی :

—با کاهش درآمد واقعی، مقدار تقاضا کاهش می یابد.

—با افزایش درآمد واقعی، مقدار تقاضا افزایش می یابد.

۲٫ برای کالای پست :

—با کاهش درآمد واقعی، به علت پست بودن کالا ، مقدار تقاضا افزایش می یابد.

—با افزایش درآمد واقعی، به علت پست بودن کالا ، مقدار تقاضا کاهش می یابد.

سوال ۶: یعنی درآمدمان زیاد بشه کالای معمولی بیشتر می خریم و اگر درآمدمان کاهش یابد به سمت کالاهای پست می رویم؟ بله، درسته

پس: تغییر در مقدار تقاضا ناشی از اثر درآمدی کالای معمولی و پست در موقع افزایش ( و یا کاهش) درآمد، برعکس هم است.

ب. اثر جانشینی: در نتیجه این اثر

۱٫ برای کالای معمولی :

—با افزایش قیمت ، مقدار تقاضا کاهش می یابد.

—با کاهش قیمت ، مقدار تقاضا افزایش می یابد.

۲٫ برای کالای پست :

—با افزایش قیمت ، مقدار تقاضا کاهش می یابد.

—با کاهش قیمت ، مقدار تقاضا افزایش می یابد.

پس: تغییر در مقدار تقاضا ناشی از اثر جانشینی کالای معمولی و پست در موقع افزایش (و یا کاهش) قیمت مشابه هم است.

حرکت و جابجایی روی منحنی تقاضا

—در تعریف منحنی تقاضای یک کالا، به جز قیمت سایر عوامل موثر بر قیمت ثابت در نظر گرفته شده‌اند.

این عوامل شامل: تعداد مصرف‌کنندگان در بازار، سلیقه آنان، درآمد آنان و قیمت کالاهای جانشین و مکمل آنها می باشد.

در صورتی که فقط  قیمت تغییر کند، مقدار تقاضا تغییر می کند و حرکت روی منحنی تقاضاست.

ولی در صورتی که به غیر از قیمت، یکی از عوامل فوق الذکر تغییر کند، منحنی تقاضا جابجا می‌شود.

مثلا اگر سلیقه مصرف‌کنندگان در استفاده بیشتر از یک کالا برانگیخته شود و یا اگر درآمد پولی آنان افزایش یابد یا اگر قیمت کالاهای مکمل کاهش و کالاهای جانشین افزایش یابد، منحنی به سمت راست و بالا جابجا می‌شود و بلعکس.

در این صورت قیمت و مقدار تعادلی آن کالا نیز افزایش می‌یابد.

با جابجا شدن منحنی تقاضا به سمت راست و افزایش تقاضا، قیمت از ۱p به ۲p رسیده و مقدار تولید نیز از Q1 به  Q2   افزایش یافته است.

سوال ۷: این بدین معنی است که تقاضای زیاد، گرانی به همراه داره؟ بله

سوال ۸: آیا در بازار بهداشت و درمان هم اینطوی ست؟ نه

سوال ۹: میشه استاد بیشتر توضیح دهید؟ توضیحش میشه یک بحث دیگر، باشه، نارحت نشو، توضیح می دهم.  

در اقتصاد بخش عمومی، بهداشت و درمان کالایی هست با ویژگی های زیر، بنابر این دولت باید مداخله کند تا چنین اتفاقی نیفتد. یعنی تقاضای زیادی منجر به گرانی و عدم استفاده بخشی از جامعه نگردد. مثل دخالتی که الان دولت می کند که الکل، مواد ضد عفونی، ماسک و … اولا در دسترس باشد و ثانیا قیمتش تغییر نکند. این وظیفه دولت هاست زیرا سلامت رکن مهم جامعه است و همه ی ملت ها عیال دولت ها هستند. 

۱ـ کالایی است دارای پیامد خارجی (Externality)

یعنی مصرف یا عدم مصرف آن توسط یک فرد ، دارای منافع یا مضرات است مانند واکسیناسیون

۲ـ کالایی است عمومی (Public good)

خصوصیت اصلی کالاهای عمومی این است که بطور همزمان می تواند مورد مصرف یا استفاده همه  قرار بگیرد بطوری که استفاده هر یک محدودیتی در مصرف و منافع دیگران از آن کالا ایجاد نمی کند مانند درمان بیماری های واگیردار

۳ـ کالایی است شایسته (Merit good)

زیرا کالای شایسته کالایی است که مصرف آن برای افراد جامعه مفید است.

۴ـ کالایی است عمومی محض (Pure public good)

یعنی کالایی است که بطور همزمان مورد استفاده عده ای قرار می گیرد و امکان منع متقاضیانی که حاضر به پرداخت قیمت جاری آن نیستند ، وجود ندارد

 (بیشتر در مورد برنامه‌های بهداشت عمومی مانند واکسیناسیون، برنامه‌های دفع بهداشتی زباله‌ها، آب آشامیدنی سالم، به سازی هوا و …)

سوال ۱۰: در منحنی S نشان دهنده چیه استاد؟ S برای  supply است. یعنی هر چه قیمت بالا رود، عرضه کنندگان تمایل زیادی برای عرضه دارند. اینک می گوییم کارانه، در محیط هایی که گاید لاین و نظارت ندارند، تقاضای کاذب ایجاد می کند، یه جوری بیانگر این معنا هم هست.

چند نکته

 در باره کشش (Elasticity)، جلسه بعد صحبت خواهیم کرد. فعلا اینجا تعریف می کنیم، تا دو نکته ی زیر را جا بیندازیم.

در اقتصاد کشش به معنی درصد تغییر در یک متغیر نسبت به درصد تغییر در سایر عوامل موثر بر آن متغیر است.

– تقاضا برای خدمات سلامت کشش ناپذیر است.حساسیت مراقبت های پزشکی نسبت به قیمت در مقایسه با دیگر کالاها و خدمات ناچیز است لکن در هر حال وجود دارد.بیشترین کشش ناپذیری در این زمینه به ترتیب عبارتست از خدمات اورژانس، خدمات بیمارستانی،خدمات سرپایی و مزمن،خدمات دندانپرشکی،چک آپ(کشش قیمتی تقاضا بین صفر و یک، یعنی کالا ضروری است)

– وقتی منحنی تقاضا افقی است کشش بی‌نهایت است و تقاضا با کشش (کالای لوکس)

 

 

– وقتی منحنی تقاضا عمودی است کشش برابر با صفر است و تقاضا واکنشی نسبت به قیمت ندارد (کالای ضروری)

 

سوال ۱۱: استاد میشه در باره اثردرآمدی و اثر جانشینی بیشتر توضیح دهید؟

کالای نرمال یا معمولی (Normal goods) کالایی است که با بالا رفتن درآمد، یا پایین رفتن قیمت، تقاضا نیز به همان نسبت از آن کالا افزایش پیدا ‌کند. کالای پست کالایی است که بر اثر افزایش درآمد، تقاضا برای آن کالا کاهش می یابد.

 اثر جانشینی به ما می‌گوید، زمانیکه قیمت یک کالا کاهش می‌یابد، مصرف‌کننده، این کالا را جانشین سایر کالاهایی می‌کند، که قیمتشان ثابت ‌مانده و تغییری نکرده است. پس اثر جانشینی موجب افزایش تقاضا برای کالایی می‌گردد، که قیمتش کاهش یافته است.

سوال ۱۲: استاد میشه یه مثال برای کالای شایسته بزنید؟انسولین برای کسی که دیابت نوع یک دارد، کالای شایسته است. یا مسواک زدن برای مردم یک امر مفیدی است، لذا کالای شایسته است، همینطور غذای سالم، محیط نظافت شده و به طور کلی هر چیز مطلوب، بهداشتی و سالم که مصرف آن سودمند باشد. 

سوال ۱۳: استاد راجع به کالای عمومی هم بیشتر توضیح دهید؟ چشم، 

کالای عمومی کالایی غیر رقابتی و غیرقابل استثناء (تخصیص ناپذیر)است. غیر رقابتی بودن به این معنی است که مصرف آن کالا توسط یک نفر، دسترسی کالا برای مصرف توسط دیگران را محدود نمی‌کند; و غیرقابل استثناء بودن(تخصیص ناپذیری) به این معناست که نمی‌توان آن را به کسی یا کسانی تخصیص داد و افراد دیگر را از استفاده آن مستثنی کرد.

برای مثال اگر یک فرد یک پزشک را ملاقات کند در اینجا امکان ملاقات آن پزشک برای هر فرد دیگر کمتر می شود و ممکن است او دیگران را از ملاقات آن پزشک محروم سازد. این ملاقات‌ها، پزشک را یک کالای خصوصی قابل استثناء و رقابتی می‌سازد. ولی نفس کشیدن به‌طور معنا داری مقدار هوا در دسترس برای دیگران را کاهش نمی‌دهد، و مردم نمی‌توانند به‌طور مؤثر مستثنی از استفاده از هوا باشند. این یعنی که هوا، یک کالای عمومی است. یک مثال واضح و آسان استفاده از همین کلاس مجازی است که شما  استفاد می کنید، استفاده شما، استفاده توسط دیگران را محدود نمی‌کند.

سوال ۱۴: استاد الان چند نفر این کلاس را دنبال می کنند؟ تا الان بیش از ۳۷۰ نفر

مفهوم مطلوبیت

—هر مصرف‌کننده به خاطر مصرف ، کالاها را گزینش می‌کند و هنگامی که آن را مصرف می‌کند از مصرف آن لذت می‌برد این نوع رضایتمندی که مصرف‌کننده از مصرف کالا بدست می‌آورد در نظریه مطلوبیت با یک واحد فرضی به نام “یوتیل” اندازه‌ گیری می‌شود؛ که در بیان علت انتخاب و نحوه تقاضا موثر است. این رضایت خاطری که از مصرف کالا و خدمات نصیب مصرف‌کننده می‌گردد، مطلوبیت نامیده می‌شود.

—این نظریه در واقع به دنبال ریاضی کردن مفهوم مصرف است که با استفاده از آن به استخراج منحنی تقاضا می‌پردازد؛ البته مصرف را با واحدهای فرضی می‌سنجند؛ زیرا نمی‌توان میان مطلوبیت مصرف میخ، بستنی و بنزین، واحد مشترکی تعریف کرد.

مطلوبیت کل و نهایی (Total & Marginal Utility)

—مطلوبیت کل (Total Utility ) یا نقطه اشباع به مطلوبیت حاصل از کل کالاهای مصرف شده اطلاق می‌گردد؛ اگر مطلوبیت مصرف یک لیوان معادل ۱۰۰ واحد و دو لیوان معادل ۱۴۰ واحد و سه لیوان معادل ۱۷۰ واحد مطلوبیت برای ما داشته باشد در هر مرحله ما به مطلوبیت کل رسیده‌ایم و با مصرف ۳ لیوان معادل ۱۷۰ واحد مطلوبیت داریم هر قدر واحدهایی از یک کالا که مورد مصرف فرد در واحد زمان قرار می‌گیرد بیشتر باشد، مطلوبیت کلی که بدست می‌آید نیز بیشتر است.

—مطلوبیت نهایی(اضافی) (Marginal Utility) ، عبارت از آن مقدار مطلوبیتی است که بر اثر تغییر در مصرف کالائی مشخص به میزان یک واحد، طی دوره‌ای از زمان حاصل می‌گردد. دراین مثال لیوان سوم معادل(۳۰=۱۴۰-۱۷۰) یعنی ۳۰ واحد به مطلوبیت لیوان دوم افزوده شده است(مطلوبیت اضافی لیوان سوم، معادل ۳۰ واحد است).

—اکثر مترجمین واژه Marginal  در کلمه Marginal Utility  را به نهائی ترجمه کرده‌اند که به نظر برخی مترجمین باید به اضافی ترجمه می ‌شده است.

 قانون نزولی مطلوبیت نهائی (Law of Diminishing Marginal Utility)

—این قانون مربوط به آلفرد مارشال اقتصاددان قرن نوزدهم است. وقتی فردی، از یک کالایی بیشتر استفاده می‌کند از میزان مطلوبیت اضافی(نهائی) وی کاسته می‌شود و در نتیجه منحنی تقاضای فردی شیب منفی پیدا خواهد کرد. علت این است که با مصرف بیشتر گرچه مطلوبیت کل به صورت کند افزایش می‌یابد؛ اما رضایت مصرف‌کننده از آن کالا کمتر می‌گردد.

رفتار مصرف کننده و مطلوبیت

مفهوم مطلوبیت به ۲ دلیل عمده نارساست :

– قابل اندازه گیری نیست و مطلوبیت دو نفر با یکدیگر قابل مقایسه نیست.

• نزولی بودن مطلوبیت نهایی ، نزولی بودن منحنی تقاضا را نیز  مطرح می کند..
• تا زمانی که مطلوبیت نهایی یک کالا مثبت باشد ، مطلوبیت کل افزایش می‌یابد.
• وقتی مطلوبیت نهایی صفر می شود ، مطلوبیت کل دیگر افزایش نمی یابد.

مورد ۱۵: آقای رئیسی نوشته، استاد ممنون، عالی، سپاس، من هم پاسخ دادم: کلاس هنوز هست، تا ساعت نه و نیم شب، کجا؟! آخرش هم امتحان داریم، برادر!

مورد ۱۶: آفرین، آقای رییسی جواب داد: بله حتما در خدمتم …. بنده تا آخر هستم ان شاء الله

قانون عرضه

عرضه(Supply) عبارتست از جریان کالا و خدمات به بازار برای برآوردن تقاضا. همچنین می‌توان گفت : مقدار کالا و خدماتی است که تولید کنندگان حاضرند در قیمت های مختلف در اختیار مصرف کنندگان قرار دهند.

—شایان ذکراست که عرضه بستگی به دو عامل دارد:

۱- درآمد

۲- هزینه تولید  

همچنین با ثابت در نظرگرفتن بعضی عوامل در کوتاه مدت یک رابطه مثبت بین مقدار عرضه کالا یا خدمات و قیمت آن ایجاد می‌شود که به قانون عرضه شهرت دارد. شیب منحنی عرضه مثبت است(راست صعودی).

قانون عرضه هم همانند قانون تقاضا نشان‌ دهنده‌ی مقادیری است که با قیمتی مشخص به فروش می‌رسد، اما بر خلاف قانون تقاضا، رابطه‌ی عرضه شیب رو به بالا دارد، یعنی هر چه قیمت بالاتر برود، مقدار عرضه بیشتر می‌شود. تولیدکنندگان در قیمت‌های بالاتر عرضه را بیشتر می‌کنند، زیرا فروش تعداد زیاد محصول در قیمتی بالاتر درآمد آنها را بیشتر خواهد کرد.

 در نقطه‌ی B، مقدار عرضه Q2 و قیمت P2 است و به همین ترتیب برای سایر نقاط روی منحنی.

تعادل

وقتی عرضه و تقاضا برابر باشند تابع عرضه و تابع تقاضا یکدیگر را قطع می‌کنند و به نقطه‌ی برخورد دو منحنی در اقتصاد تعادل می‌گویند. در این نقطه، تخصیص کالاها در کارامدترین حالت خود قرار دارد، زیرا مقدار کالاهای عرضه‌شده دقیقا برابر با مقدار کالای مورد تقاضاست؛ این شرایط اقتصادی مورد قبول همگان است.

در یک قیمت مشخص، عرضه‌کنندگان همه‌ی کالاهای تولیدشده را به فروش می‌رسانند و مصرف‌کنندگان همه‌ی کالای مورد تقاضای خود را به دست می‌آورند.

همان‌طور که در نمودار می‌بینید، تعادل در نقطه‌ی تقاطع منحنی‌های عرضه و تقاضا رخ می‌دهد که نشان می‌دهد در این نقطه هیچ نوع کمبودی در تخصیص وجود ندارد. در نقطه‌ی تعادل، قیمت کالاها *P و مقدار آن *Q خواهد بود. این اعداد به قیمت تعادلی و مقدار تعادلی معروف است.

این تعادل تنها در تئوری قابل حصول است؛ بنابراین در دنیای واقعی قیمت‌های کالاها و خدمات بسته به نوسانات عرضه و تقاضا دائما در حال تغییر هستند.

دربازار کالا معمولا بین عرضه کننده و مصرف کننده ، مبادله مستقیم صورت می گیرد.

در حالیکه در بخش بهداشت و درمان علاوه بر مبادله مستقیم ، این مبادله از طریق سازمان های واسطه ای (بیمه های دولتی یا خصوصی) انجام می شود.

در نمودار شاو ، عوامل موثر بر انتخاب مصرف کننده برای دریافت مراقبت های بهداشتی و درمانی به وضوح نشان داده شده است.

تقاضای بازار عبارتست از جمع مقدار تقاضای کلیه خانوارها برای یک کالا یا خدمت

– سود (profit) : اختلاف بین درآمد و هزینه بنگاه

– قانون عرضه : بین مقدار عرضه کالا و قیمت یک رابطه مثبت وجود دارد.

– شیب منحنی عرضه همانطور که گفته شد، مثبت است.

توجه: خوب مطالعه کنید. از ساعت ۹ و نیم شب تا ۱۰ شب باید به سه سوال جواب دهید.

سوال ۱۷: خانم عبدالله نژاد باز مثال می خواهند برای کالای واسطه؟ چشم.