درباره ی پژوهش بیشتر بدانیم

پژوهش چیست و پژوهشگر کیست؟

در دنیای امروز دانایی یکی از محورها و شاخص های اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه محسوب می شود.  سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است.  دانسته های ما یا از طریق مطالعه منابع اطلاعاتی موجود حاصل می شود یا براساس پژوهش هایی که خود انجام می دهیم به دست می آید. اگر این دانسته ها بر اساس نتایج پژوهش های قبلی باشد در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته ایم و اگر مبتنی بر مشاهدات و تحلیل های جاری باشد تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است. بنابراین، منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیت های پژوهشی است که انجام می گیرد. پژوهش در هر موضوع، به هر شکلی و در هر سطحی که انجام شود تلاشی منسجم و نظام مند در جهت توسعه دانش موجود درباره موضوع هایی است که با آن ها سر و کار داریم. پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راه حل های ممکن در جهت حل مشکلات موجود در عرصه های مختلف زندگی. هم چنین، پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به شناختی روشن تر از مفاهیم پیرامون ماست. در مجموع پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افقهای تازه برای آیندگان است. شخصی که به شیوه های گوناگون به انجام پژوهش می پردازد پژوهشگر(محقق) نامیده می شود. پژوهشگر فردی است که با استفاده از روش های علمی در صدد رسیدن به شناختی تازه از مسائل و مفاهیم مختلف است. او با استفاده از ابزارهای گوناگون به مشاهده دقیق تر و عمیق تر پدیده های اطراف خود می پردازد. پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به پیرامون خود می نگرد و برای رفع مشکلات جامعه و ارائه بهترین راهکارهای عملی اطلاعات موثقی را در اختیار متولیان امور قرار می دهد.

رویکرد پژوهشی چگونه رویکردی است؟

موفقیت و توسعه پژوهش در هر جامعه نیازمند گسترش رویکرد پژوهشی(پژوهش مدار) در آن جامعه است. منظور از رویکرد پژوهشی نگاهی مبتنی بر پژوهش نسبت به موضوع های مختلف می باشد. در این نوع نگاه قبل از اتخاذ هر تصمیم مهم به یافته های پژوهش های قبلی که به موضوع تصمیم گیری ارتباط دارد توجه می شود. به بیان دیگر، در رویکرد پژوهش مدار از یافته های پژوهش های قبلی برای بهبود وضع موجود استفاده موثری به عمل می آید. کسانی که در فعالیت های خود رویکردی پژوهشی دارند قبل از هرگونه تصمیم گیری به مطالعه وضعیت موجود پرداخته و با تجزیه و تحلیل مشاهدات خود به بهترین راه حل ها می اندیشند. هم چنین، آنان تلاش می کنند تا از نتایج آثار سایر پژوهشگران نیز به نحو شایسته ای استفاده کنند.  بنابراین، رویکرد پژوهشی به قشر یا گروه خاصی محدود نشده و زمانی منشاء اثر خواهد بود که در سطوح و امور مختلف جامعه تسری یافته باشد.

اهمیت و ضرورت پژوهش در چیست؟

نوع و سطح فعالیت های پژوهشی یکی از شاخص های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می شود. موفقیت در تمام فعالیت های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، خدمات و غیره به نحوی به گسترش فعالیت های پژوهشی بستگی دارد. در واقع پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می آید. اگر پژوهشی صورت نگیرد دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچارسکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود. همه آن چه که به عنوان پیشرفت علوم در اعصار مختلف تاریخ می شناسیم حاصل تلاش افرادی است که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیت های پژوهشی آنان بوده است.

انواع اصلی و روش های معمول پژوهشی چیست؟

پژوهش های موجود را می توان بر اساس معیارهای متعددی دسته بندی کرد. مثلا بر اساس چگونگی به کار بستن نتایج پژوهش ها می توان آن ها را به دو دسته “کاربردی” و”بنیادی” تقسیم کرد. نتایج پژوهش های کاربردی در کوتاه مدت و برای رفع مشکلات موجود قابل استفاده است. به بیان دیگر پژوهش های کاربردی در حل مسائل جاری مفید می باشند و از این رو تحت عنوان “کاربردی” شناخته می شوند. معمولا نیاز به انجام پژوهش های کاربردی زمانی احساس می شود که روش ها و اطلاعاتی که در اختیار داریم برای حل برخی از مشکلات موجود کافی نیست. در مقابل، پژوهش های بنیادی به توسعه و تعمیق مبانی علوم مختلف کمک کرده و در دراز مدت امکان گسترش مرزهای دانش بشری را فراهم می آورند. ممکن است یک پژوهش بنیادی در زمانی که انجام می شود کاربرد عینی و مشخصی نداشته باشد اما در دراز مدت مبنایی برای توسعه دانایی و انجام سایر پژوهش ها خواهد بود. علاوه بر این تقسیم بندی، پژوهش ها را می توان بر اساس حوزه موضوعی آن ها طبقه بندی کرد. مثلا، پژوهش های صنعتی، مذهبی، فرهنگی، کشاورزی، پزشکی و فنی. هر یک از این حوزه ها روش ها  و اصول خاص خود را در انجام تحقیقات کاربردی و بنیادی در اختیار دارند که توسط پژوهشگران آن حوزه مورد استفاده قرار می گیرد.

فرایند پژوهش شامل چه مراحلی است؟

پژوهش در رشته های مختلف علمی به شیوه های گوناگون انجام می شود و نمی توان یک روش مشخص که در همه شاخه های علوم کاربرد داشته باشد معرفی کرد. با این حال، اصولی کلی بر فرایند پژوهش در رشته های مختلف حاکم است که بیش از آن که با هم متفاوت باشند به هم شبیه هستند. پژوهش به هر شکل و در هر رشته ای که انجام شود همواره تابع دستور العمل های مدون و منطقی است که پژوهشگران را در انجام کارشان یاری می کنند. هم چنین، به کار بستن این دستورالعمل ها آنان را قادر می سازد که ضمن کسب اطمینان بیشتر نسبت به صحت نتایج کارشان نتایج و آثار سایر پژوهش ها را مورد ارزیابی قرار دهند. معمولا در گام اول همه پژوهش ها با یک یا چند پرسش آغاز می شوند. این پرسش ها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش در جهت پاسخگویی به آن ها وا می دارد.

در گام دوم، پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود می پردازد و با بررسی دقیق آن ها به تصویر روشن تری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست می یابد، تصویری که مبتنی بر گزارش های منتشر شده سایر پژوهشگران در آن زمینه است. به این مرحله”مرور پیشینه پژوهش” می گویند. اگر در این مرحله منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آن ها به نحوی استفاده کند، در گزارش تحقیق خود فهرستی کامل از تمام منابع مورد استفاده را به دقت ذکر می کند. استناد به این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهش های قبلی نشان می دهد به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری می بخشد و ارتباط های علمی میان پژوهشگران را افزایش می دهد. در مرحله سوم، پژوهشگر به گردآوری اطلاعات و داده هایی می پردازد که می تواند در آینده مبنای تحلیل ها و تفسیرهایی قرار گیرد که در نهایت به یافتن پاسخ پرسش های اولیه منجر شود. این بخش از پژوهش که به مرحله گردآوری اطلاعات و داده معروف است می تواند به شکل های کاملا مختلفی انجام شود. مثلا در پژوهش های معمول در حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه شناسی از ابزارهایی مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده می شود. در علوم تجربی پژوهشگران در این مرحله به انجام آزمایش های مختلفی می پردازند و تاثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار می دهند.

در مرحله چهارم داده های گردآوری شده به روش هایی مختلف – مثل استفاده از مبانی علم آمار – سازماندهی و خلاصه می شوند. این سازماندهی و خلاصه سازی به نحوی صورت می پذیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج حاصل شده برای پژوهشگر فراهم می شود. ترسیم نمودارها و جدول های مختلف از روش های معمول سازماندهی و خلاصه سازی داده ها به شمار می آید.

در مرحله پنجم پژوهشگر می تواند بر اساس تحلیل یافته های مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسش های اولیه خویش بیابد.

در آخرین گام، نتایج پژوهش انجام شده می تواند به یکی ازروش های معمول در انتشارات علمی به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر شود. مثلا نتایج پژوهش ها ممکن است در قالب گزارش های مفصل یا مختصر تحقیقی، مقاله های علمی مجله ها، رسانه های گروهی، سایت های اینترنتی یا ارائه در همایش های تخصصی ملی یا بین المللی انتشار یابد. این نتایج می تواند در آینده مورد استفاده سایر پژوهشگران قرار گیرد و مبنایی برای انجام مطالعات بعدی باشد. اگر پژوهش ها از نوع کاربردی باشند نتایج به دست آمده در اختیار کسانی قرار می گیرد که می توانند از آن نتایج برای حل مشکلات موجود استفاده کنند.

ویژگی های یک پژوهشگر موفق چیست؟

یک پژوهشگر موفق نگاهی کنجکاو و موشکافانه به پدیده های اطراف خود دارد. او نسبت به آن چه در اطرافش می گذرد حساس است و ذهنی پویا و پرسشگر دارد. ذهن پرسشگر او همواره در جهت یافتن پاسخ های تازه برای پرسش های موجود است. هم چنین، او برای انجام موفقیت آمیز پژوهش خود، از روش های علمی و پذیرفته شده استفاده می کند. علاو بر آن، یک پژوهشگر موفق از مهارت لازم برای یافتن منابع اطلاعاتی مورد نیازش برخوردار است. این منابع از محل های مختلف مثل کتابخانه ها، مراکز اطلاع رسانی و شبکه های رایانه ای ملی و بین المللی به دست می آیند. او به خوبی می تواند در این منابع به جستجو بپردازد و با مطالعه پیشینه پژوهشی موضوعی که در آن زمینه فعالیت می کنند به درک روشنی نسبت به گذشته آن موضوع دست یابد. پژوهشگران موفق به کار گروهی در طرح های پژوهشی بها می دهند و تلاش می کنند پژوهش خود را با همکاری یکدیگر انجام دهند. هم چنین، آنان نتایج یافته های خود را به نحو موثری منتشر ساخته و در اختیار سایر محققان قرار می دهند. آنان نسبت به توسعه مرزهای دانش احساس مسئولیت کرده و لحظه ای از تلاش در جهت ارتقاء مهارت های علمی خویش باز نمی ایستند.

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی چه اهمیتی در توسعه پژوهش دارند؟

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به عنوان مراکز اصلی گردآوری و سازماندهی منابع اطلاعاتی ابزار لازم را برای پژوهشگران و توسعه پژوهش فراهم می کنند. از آن جا که هیچ پژوهشی نمی تواند بدون برقراری پیوند با پیشینه پژوهشی در حوزه موضوعی خود موفق باشد، دسترسی به منابع اطلاعاتی روزآمد یکی از مهم ترین نیازهای پژوهشگران است. همه پژوهشگران نیازمند آگاهی از فعالیت هایی هستند که قبلا در حوزه پژوهشی آنان اتفاق افتاده و یا در زمان حال در جریان است. این آگاهی از طریق دسترسی به منابع اطلاعاتی میسر می شود. معمولا یافته های سایر پژوهشگران از طریق مجله های علمی، کتاب ها، سایت های اینترنتی و پایگاه های اطلاعاتی منتشر می شود. کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی متولی گردآوری و سازماندهی این اطلاعات هستند و نتایج پژوهش های قبلی را در اختیار پژوهشگران قرار می دهند.

رابطه پژوهش و توسعه کشور چیست؟

توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود. در واقع پژوهش موتور محرک پیشرفت و توسعه محسوب می شود. حتی اگر نشانه هایی از توسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود و نمی تواند مسیر مطمئنی را طی کند. بنابراین، پژوهش مبنای توسعه است و تضمینی برای استمرار توسعه به شمار می آید. هم چنین، به کار بستن نتایج پژوهش های انجام شده در هر زمینه به بهبود راهکارها و روش های معمول در زمینه های مورد نظر منجر می شود. 

توسعه پژوهش در کشور به چه عواملی بستگی دارد؟

عوامل متعددی در توسعه پژوهش دخالت دارند که ذکر همه آن ها در این مختصر نمی گنجد. با این حال می توان به اختصار عوامل توسعه پژوهش را به سه بخش عوامل سخت افزاری، عوامل نرم افزاری و نیروی انسانی تقسیم نمود. منظور از عوامل سخت افزاری همه امکانات فیزیکی و زیرساخت های بنیادی است که امکان انجام پژوهش در حوزه های مختلف را برای پژوهشگران فراهم می آورد. مثلا وجود ابزارهای پژوهشی از قبیل دستگاه ها و آزمایشگاه های پیشرفته و امکانات شبکه ای و رایانه ای از جمله این منابع سخت افزاری محسوب می شوند. منظور از امکانات نرم افزاری جریان اطلاعات و دانش میان پژوهشگران است که از طریق مجله ها و منابع علمی دیگر به صورت چاپی یا الکترونیکی صورت می پذیرد. در نهایت، بخش سوم این مجموعه نیروی انسانی و پژوهشگرانی است که با دانش و تلاش خود می توانند امکانات سخت افزاری و نرم افزاری را به خدمت گرفته و طرح های پژوهشی گوناگون را تدوین و اجرا کنند. علاوه بر این، توسعه آتی پژوهش در هر کشور مبتنی بر گسترش رویکرد پژوهش مدار در آموزش آن کشور است که از سطح آموزش ابتدایی شروع شده و تا پایان تحصیلات دانشگاهی استمرار می یابد.

رویکرد پژوهش مدار در آموزش رسمی چه اهمیتی دارد؟

منظور از رویکرد پژوهش مدار در آموزش آن است که در تمام سطوح و مقاطع آموزشی شیوه های تدریس به گونه ای باشد که دانش آموزان به مطالعه کتاب های درسی اکتفا نکرده و خود با بررسی منابع موجود در موضوع های درسی به گسترش دانش خویش بپردازند. در رویکرد پژوهش مدار دانش آموزان چگونه آموختن را می آموزند  و قادر خواهند بود که به شیوه ای علمی دانش خود را توسعه بخشند.

توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی آن کشور است. اگر نگاهی دراز مدت به امر پژوهش داشته باشیم، شاید مهم تر از انجام پژوهش در زمینه های مختلف گسترش رویکرد پژوهش مدار در آموزش مقاطع مختلف تحصیلی باشد. دانش آموزان امروز پژوهشگران فردا هستند که با تلاش خود می توانند به گسترش مرزهای دانش بپردازند. آموزش موثر روش های بهینه پژوهش ضامن موفقیت پژوهش های آتی خواهد بود. بدیهی است که گسترش پژوهش در گرو تعامل سازنده تمام بخش های آموزشی و پژوهشی کشور می باشد و هیچ یک از سازمان ها به تنهایی نمی توانند به بهبود وضع پژوهش در کشور کمک کنند. بنابراین، پیشرفت در این زمینه نیازمند عزمی ملی در این خصوص و توجه به جایگاه پژوهش در زمینه های مختلف است.