دسته بندی روش های تحقیق

1. انواع تحقيق براساس هدف

1.1. پژوهش‌هاي بنیادی (پايه‌اي) Basic Research

اهداف شخصی تجاري ندارد و در آن سعي مي‌شود كه دانش و نظريه‌ها به طور عام و خاص توسعه و گسترش يابد و كاربرد علمي آنی دستاوردهاي تحقيق مورد توجه نمي‌باشد.( نظريه پردازي يا نظريه آزمايي ) (مثال: فاراده، لیزر)

2.1. پژوهش هاي کاربردی Usage Research

به دست آوردن درك يا دانش لازم براي تعيين ابزاري است كه به وسيله آن نيازي مشخص برطرف گردد.

بررسي دلايل ضعف روحيه كار گروهي بين كارگران سازمان و ارايه راه كار.

3.1. تحقيق توسعه‌اي Developmental Research

شناسايي نياز يا استعداد پيدايش انديشه‌ها، آفرينش، طراحي، توليد و معرفي يك محصول يا فرايند جديد. هدف اصلي نظريه پردازي يا نظريه آزمايي نيست.

4.1. تحقيقات ارزيابی  Evaluation Research

فرايندي جهت جمع آوري و تجزيه و تحليل اطلاعات براي تصميم گيري است.

 آيا سيستم جديد بهتر از سيستم قبلي است؟

2. انواع تحقیق بر اساس روش انجام

1.2. روش پيمايشي (زمينه يابي)

توصيف: (بررسي نگرش كاركنان در مورد تاثير سيستم MIS که اطلاعات آن از طريق پرسش‌نامه، مصاحبه يا مشاهده جمع آوری می شود )

تبیین: چرا برخی از رای دهندگان یکی از کاندیداها را ترجیح داده اند.

کشف: بررسی منابع و پیامدهای افراط گرایی دانشجویان در یک دانشگاه

2.2. تحقيق همبستگي

تعدادي از متغيرهايي را كه تصور مي‌رود با يك متغير پيچيده عمده مرتبط هستند ارزيابي مي‌كند. (رابطه بين توجه زياد مدير به كاركنان و افزايش رضايت كاركنان). (رابطه بین موقعیت اقتصادی کارکنان و پیشرفت تحصیلی فرزندان آن ها)

توجه شود كه هرگز يك رابطه علت و معلولي را بيان نمي‌كند بلكه يك رابطه را بيان مي‌كند. ( رابطه بين اضطراب و دقت).

3.2. پژوهش‌هاي علّی (آزمايشي)

• اگر بخواهيم برنامه را بهبود دهيم نيازمنديم تا از نوع رابطه بين دو متغير آگاه شويم.
• در تحقيقات آزمايشي، آزمايش كننده در متغيرهاي مورد نظر دخل و تصرف مي‌كند و سپس به مشاهده تاثيرات آن در تغييرات متغير وابسته‌ مي‌پردازد.

(هواپیمایی سقوط می کند، بررسی علت سقوط هواپیما)

(عدم اعمال مدیریت صحیح باعث ورشکستگی شرکت شده است)

4.2. روش تحليل محتوايي

خصوصیات این روش عبارتند از:

•  پژوهش‌هاي علوم اجتماعي و انساني.
• نیازمند مطالعه دقيق منابع و اسناد.

انواع آن عبارت است از :

1.4.2. تحليل محتواي توصيفي (توصيف كمّی محتوا مثلا تعداد بايدهاي به كار رفته در كلام مديريت و تعيين سبك مديريتي او).

2.4.2. تحليل محتواي استنباطي (بررسي تاثير شعارهاي اجتماعي مردم در بخش نامه‌هاي صادره از سوي دولت).

3.4.2. تحليل محتواي ارتباطي (بررسي محتواي پيام‌هاي كتبي بين معاونين و مديران).

5.2. پژوهش‌هاي تداومی

هدف محقق درک و شناخت تغییرات در طول زمان است. (بررسی چند ساله تغییرات رشد جسمی کودکان)

6.2. روش تاريخي

مطالعه، درك و شرح رويدادهاي گذشته بايد مبتني بر يك فرضيه باشند در غير اين صورت به يك جستجوي بي هدف تبديل مي‌شود. (مطالعه تحولات ساختار نظام مديريت بندري ايران)

7.2. تحقيق مورد كارانه

برخورد با موقعیت مساله ای. تصویری جامع و گسترده در موردی ویژه ارایه می نماید و پژوهشگر تمام مواردیکه در زمینه ای خاص مطرح است را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. ( بررسی نظام برنامه ریزی آموزشی سازمان و ارایه راهکارهای بهبود) (آنچه که هست و آنچه که باید باشد)

سوال : كدامين روش براي تحقيق مناسب است؟

بستگي به شيوه تعريف مساله و تدوين فرضيه‌ها دارد.

(معمولا در ابتدا توصيفي و يا همبستگي و بعد علّي است).

فرآیند تحقیق

بیانیه مسأله

(تا دلی آتش نگیرد، حرف جانسوزی نگوید)

1. شامل اهميت مسأله (ضرورت تحقيق)، حدود تخصصي مسأله، مشكلات سازمان، قلمرو با اهميت بهبود و … كه بايد :

الف . واضح و روشن و محدود باشد.

ب. بتوان از آن فرضيه‌هايي را استخراج نمود.

ج. بر قضاوت‌هاي غيرعلمي، جهت گيري‌هاي فلسفي و عرفاني تاكيد نداشته باشد.

د. حالت پرسشی و سؤالي داشته باشد و به صورت جمله خبري بيان نشود.

          « منظور اين مطالعه عبارت است از … نباشد»

2. حداقل بر دو مفهوم يا متغير كلي تاكيد شود :

الف. آيا رابطه‌اي بين A و B هست ؟

ب. تحت شرايط X مساله Y و D چگونه است ؟

منابع یا روشهای یافتن موضوعات تحقیق:

1. تجربه

2. استفاده از نظریه های علمی

3. بررسی تحقیقات دیگران

نظریه

علم یک فرآیند است و نه یک نتیجه، علم را می توان نظریه و فرضیه آزمون شده تعریف نمود. (خلیلی)

ما به دو دليل نظريه مي‌سازيم :

نخست به اين دليل كه اميدواريم به ساده كردن واقعيت كمك كند تا بتوانيم آن را بفهميم و در نتيجه بهتر كنترل كنيم يا خود را با آن واقعيت وفق دهيم،

دوم، پس از آن كه به چنين برداشتي از واقعيت دست يافتيم نظريه ما را راهنمايي مي‌كند تا درستي برداشتمان را بيازماييم. (مانهايم)

به عبارت دیگر همبستگی درونی فرضیه های نظری که راهنمای پژوهشگران در مشاهده همبستگی بین پدیده هاست، نظریه نامیده می شود.

نقش نظريه در تحقيق

1- ابتدا طرح نظريه / سپس پژوهش

(پژوهشگر ممكن است فاقد اطلاعات مقدماتي لازم براي ساخت نظريه باشد). (نظريه آزمايي)

2- ابتدا پژوهش / سپس طرح نظريه

(در اجراي آن براي جمع آوري اطلاعاتي كوشش مي‌شود كه هدف مفيدي براي آن‌ها در نظر گرفته نشده است). (نظريه پردازي)

3- روش تركيبي

الف) اكتشاف

ب) توصيف

ج) تبيين

چهارچوب نظری (بنیانی که تمام پژوهش بر آن استوار است)

یک الگوی مفهومی است مبنی بر روابط تئوریک میان شماری از عواملی که در مورد مساله پژوهش با اهمیت تشخیص داده شده اند.

1. متغيرهاي مرتبط با مساله تحقيق بايد شناسايي شوند.

2. حداقل بايد چگونگي رابطه بين دو يا چند متغير وابسته و مستقل را تعيين كرد.

3. ماهيت و جهت روابط براساس تحقيقات قبلي بيان گردد و به روشني با استفاده از يافته‌هاي تحقيقات قبلي به اين سووال پاسخ داد كه چرا انتظار داريم اين روابط وجود داشته باشد.

(نظريه اي است درباره عملكرد منابع انساني (Rw. VLPf.P=R.C.E).

پدید آوردن چنین چهارچوب مفهومی به ما کمک می کند تا روابط خاصی را در نظر بگیریم و آن ها را بیازماییم و درک خود را در زمینه پویایی های موقعیتی که قرار است پژوهش در آن صورت گیرد بهبود بخشیم.

فرضیه

فرضيه يك حدس و احتمال زيركانه مبتني بر دانش يا تجربه در مورد حل يك مسأله يا پاسخ يك سؤال است. در واقع بيان حدسي و فرضي در مورد روابط احتمالي بين دو يا چند متغير است.

تلاش نکنید تا فرضیه خود را اثبات نمایید، سعی کنید غلط بودن آنرا مطرح نمایید. (پاستور)

فرضیه ی آزموده شده = نظریه = علم

از آن جايي كه هر پژوهش علمي بايد آزمون پذير باشد، در تحقيقات علوم اجتماعي بايد از فرضيه‌هاي پژوهشي، فرضيه‌هاي آماري ساخت. كه هدف توانمند سازي محقق در آزمون كردن فرضيه است.

فرضيه صفر Ho : نبود هيچ رابطه مهم بين دو متغير _هدف رد كردن آن است. (ضعف آموزشی خلبان موجب سقوط هواپیما نمی باشد)

فرضيه صفر(فرضیه تحقیق) H1 : منطبق بر ادعاي مطرح شده در فرضيه پژوهشي بوده و بيان كننده ی انتظار پژوهشگر درباره نتايج تحقيق است. (احتمالا ضعف آموزشی خلبان موجب سقوط شده است)

مثالی از یک فرضيه پژوهشي :

زنان نسبت به مردان، انگيزه كاري بيش‌تري دارند.

طرح علمی تحقیق

موارد ذیل می بایست در طرح یک تحقیق لحاظ شوند:

1. جزییات پژوهش

الف. بیانیه مساله

ب. نوع پژوهش

ج. هدف پژوهش

2. شیوه های نمونه گیری و جمع آوری اطلاعات:

الف. جامعه آماری

ب. حجم 

ج. نحوه گردآوری اطلاعات

3. نحوه تحلیل داده ها:

جمع آوری داده، نمونه گیری و روش‌های آن:

دلایل نمونه گیری:

_ در دسترس نبودن كل جامعه.

_ صرفه جويي در هزينه‌هاي پژوهش.

_ كاهش زمان پژوهش.

_ افزايش بهره‌وري منابع انساني درگير در پژوهش.

جامعه آماري:

مجموعه‌اي از افراد، اشيا و … كه حداقل در يك صفت مشترك باشند.

نمونه آماري:

نمونه عبارت است از مجموعه‌اي از نشانه‌ها كه از يك قسمت، يك گروه يا جامعه‌اي بزرگ‌تر انتخاب مي‌شود، به طوري كه اين مجموعه معرف كيفيت و ويژگي‌هاي آن قسمت، گروه يا جامعه بزرگ‌تر باشد.

نمونه گيري تصادفي:

روشي براي انتخاب بخشي از جامعه است به گونه‌اي كه همه نمونه‌هاي ممكن براي انتخاب شدن احتمال يكسان داشته باشند.

انواع نمونه گيري:

1. تصادفي ساده (SRS/ Simple Random Sampling) :

1.1. محقق به کلیه آزمودنی ها در جامعه آماری فرصت انتخاب یکسان می دهد.

2.1. بهترین روش، قرعه کشی است.

3.1. کمترین سوگیری را دارد.

4.1. پر زحمت بوده و ممکن است همیشه نتوانیم به فهرستی کاملاً جدید از جامعه آماری دست پیدا کنیم.

2. نمونه گيري منظم (SS Systematic Sampling) :

1.2. بیرون آوردن هر n امین عضو جامعه.

2.2. معمولا برای بررسی های بازار، طرز تلقی مشتری.

3.2. باید دقت کرد که سوگیری نشود.

3. نمونه گيري لايه‌اي (قشري)Strat-fied Sampling :

زمانی بکار می رود که چند سطح متفاوت داریم، مثلا مدیران ارشد، میانی و غیره و بررسی سطح آموزش مورد نیاز. پاسخ به سؤالاتی نظیر آیا کسانی که در … هستند در مقایسه با کسانی که در … هستند ….

4. نمونه گيري خوشه‌اي یک و چند مرحله‌اي (MCS multistage Cluster Sampling) :

وقتی عدم تجانس در بین گروه ها داریم برای مثال بررسی میانگین سپرده های ماهانه ی بانک ها.

حجم (اندازه) نمونه:

بطور عام «بزرگ‌ترين اندازه ی نمونه، مناسب است»، اما محدوديت‌هاي مالي، انساني و زمانی همواره چالش اصلی در امر نمونه گیری خواهد بود.

عوامل تاثير گذار :

1. روش تحقيق.(برای تحقیق علی تعداد کمی کافی خواهد بود، در تداومی بیشتر، همبستگی بیشتر)

2. اهداف تحقيق.(محققی که قصد دارد نتایج تحقیق خویش را به جامعه آماری تعمیم دهد باید حجم نمونه بزرگتری انتخاب نماید)

3. امكانات مالي.

4. حجم جامعه اصلي.(هرچه کمتر باشد نسبت نمونه بزرگتری نیاز است)

5. درصد خطا پذيري در نتايج.(معمولا در تحقیقات 5% خطای آماری مورد قبول می باشد)

6. میزان تاثیر متغیر مستقل بر وابسته.(هرچه اثر بخشی متغیر مستقل بر وابسته کم باشد حجم نمونه بیشتری برای آزمون فرضیه ضروریست)

روايي یا صحت داده (Validity):

روایی ایجاد شرایطی است که اثر متغیر مستقل بر وابسته را خارج از تاثیر متغیرهای ناخواسته نشان دهد. اینکه :

_ آنچه در نهایت حاصل تحقیق است، آیا براستی تاثیر متغیر مستقل بر وابسته است؟

_ تا چه اندازه می توان بر این یافته ها متکی بود؟

_ تا چه اندازه می توان یافته های پژوهش را به جامعه بزرگتری تعمیم داد؟

عوامل متعددی بر روایی مؤثرند که باید به آنها توجه نمود:

1. تاریخ (اتفاقاتی که در حین تحقیق می افتند و بر روی متغیر مستقل تاثیر دارد)

2. پیش آزمون (مثلاً شرکت در کنکورهای آزمایشی در تحقیق تاثیر کنکور بر ناهنجاری های رفتاری)

3. عدم دقت در وسایل اندازه گیری (خستگی در ثبت مشاهدات، آزمون ها و روش هایی که با فرهنگ جامعه همخوانی ندارند)

4. افت آزمودنی (با گذشت زمان ممکن است آزمودنی ها تغییر نمایند. مثلاً برخی از آن ها آزمون را ترک کنند. خصوصا در تحقیقات تداومی)

5. نامتعادل بودن گروه ها

6. مصنوعی بودن شرایط آزمون (نظیر آزمایش هاتورن)

7. تاثیر متغیرهای مستقل بر یکدیگر (در مقایسه بین دو دوره آموزشی، تاثیر پیش نیازهای گذرانده شده)

روش‌ها و ابزارهاي جمع آوري داده‌ها:

نسبت دادن اعداد براي بيان ويژگي‌هاي يك پديده را اندازه گيري (Measurment) مي‌نامند.

سطوح اندازه گيري:

1. اسمي (كيفي / مقوله‌اي) Nominal

_ طبقه بندي براساس دارا بودن يا نبودن يك صفت يا ارزش مي‌باشد (كارمندان زن – كارمندان مرد).

_ فقط مي‌توان محاسبات مربوط به نما و فراواني را در مورد آن‌ها انجام داد

2. ترتيبي (رتبه‌اي)Ordinal 

_ به طور نسبي شدت و ضعف و اندازه صفت يا ترجيحشان مشخص مي‌گردد. طبقه بندي مديران براساس سطح تحصيلات 1، 2، 3، …

_ فراواني، نما، ميانه و ضريب همبستگي اسپيرين و چارك متوسط.

3. فاصله‌اي Interral

_ فاصله بين واحدهاي اندازه گيري مشخص است. درآمد كاركنان در مقايسه با كم‌ترين درآمد.

_ فراواني، نما، ميانه، ميانگين، واريانس، انحراف معيار و ضريب همبستگي رتبه‌اي و پيرامون.

4. نسبي Ratio

_ مي‌توان تفاوت ميان مقولات آن را به طور دقيق كمي كرده و با عدد نشان داد. (وزن، سن، ميزان درآمد).

_ كليه عمليات آماري و رياضي.

در مقوله ی سطوح اندازه گیری، نکات ذیل مهم می باشد:

_ وقتي يك پژوهشگر ناگريز به مقايسه پديده‌ها است، اندازه گيري در سطح اسمي، كم‌تر از همه سودمند است.

_ اندازه گيري ترتيبي سودمندتر از اندازه‌گيري اسمي است.

_ اندازه گيري فاصله‌اي بسيار مطلوب است.

ابزارهاي جمع آوري اطلاعات:

پرسش نامه

نكات مهمي كه بايد در تنظيم يك پرسش نامه رعايت گردد:

1. پرهيز از سوال‌هاي نامفمهوم و مبهم (درباره … چه فكر مي‌كنيد).

2. پرهيز از طرح سوالات هدايت كننده (آيا شما … را ترجيح مي‌دهيد يا … را كه آزادي عمل بيش‌تري دارد ؟).

3. بيان ساده پرسش‌ها (نظر شما درباره تاثيرات سيستم … كه بخشي از سيستم … در مكانيزم … چيست ؟).

4. از سوال‌هاي چند وجهي كه شامل چند سوال در يك پرسش است اجتناب شود. (آيا مدير شركت قادر به برقراري … و برقراري … و …. مي‌باشد).

5. تا حد ممكن از ارايه سوال‌هاي منفي خودداري شود (آيا شما با … موافق نيستيد؟).

6. از بيان سوال‌هايي كه باعث ايجاد حساسيت شده و ايجاد مقاومت مي‌كند پرهيز شود.

نکته : حتي‌المقدور سؤالات تشريحي نبوده و چند گزينه‌اي باشند.

مصاحبه:

در انجام مصاحبه نكات ذیل مهم می باشند :

1. ايجاد جو دوستانه.

2. تحريك توجه و علاقه مصاحبه گر.

3. ارايه منظم سوال‌ها.

4. نشان ندادن عكس‌العمل به پاسخ‌ها.

5. ارايه سوال‌ها به شيوه‌هاي متنوع.

6. پرهيز از كلي گويي و يكنواختي.

7. عدم اصرار به پاسخ دهنده.

مشاهده:

فرايند شناسايي، ثبت، نام گذاري و … از آنچه که روي مي‌دهد. (مطالعات زمان سنجي و حركت سنجي).

_ دربرگيرنده حداقل يك ملاك روشن و مشخص (شكل، اثرات و …).

_ بهتر است تعداد واحدهاي مورد مشاهده را متعدد انتخاب نماييم.

_ هر واحد مورد مشاهده بايد تعريف شده و مشخص باشد.

بررسي مدارك و اسناد (كتابخانه‌اي):

استخراج و بهره گیری از داده‌هاي موجود در مطالعات گذشته، آمارهاي رسمي و غيررسمي، مدارك و اسناد سازماني و منابع علمي. نکاتی که می بایست در بررسی اسناد و مدارک در نظر داشت عبارتند از :

_ آيا اين داده‌ها موثق‌اند ؟

_ آيا اين داده‌ها به نحو مطلوب واقعيت را به درستي بيان مي‌كنند ؟

_ آيا اين داده‌ها از تعصبات شخصي و جهت گیری بدورند ؟

_ آيا اين داده‌ها كيفيتي عادي دارند يا مثلا دستکاری شده و تبليغاتي‌اند ؟ (اغراق یا سانسور شده اند)

استنتاج (نتیجه گیری):

پژوهشگر براي دستيابي به پاسخ پرسش تحقيق از طريق آزمون فرضيه‌ها، داده‌ها را به قسمت‌ها و بخش‌هايي تجزيه مي‌كند، اما تحليل داده‌هاي پژوهش به خودي خود پاسخ پرسش‌ها را ارايه نمي‌دهد و تفسير داده‌ها ضروري است. (رجوع به علم آمار است)

https://www.modirsun.com