سایت تخصصی مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی | HCSM
دکتر خلیل علی محمدزاده رییس کمیسیون بهداشت شورای فرهنگی – اجتماعی زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیئت علمی دانشگاه در ششمین کنگره و همایش تخصصی خانواده و سلامت جنسی به چند سوال در پنل چالش های سیاست گذاری سلامت جنسی در ایران پاسخ گفت.
وي گفت: تشكيل اين گونه كنگره‌ها و طرح اين نوع مباحث در محيط هاي علمي كه از سال‌ها پيش شروع شده، در صورتي كه با علم، ايمان و بصيرت توام شود و ما را به تفکر سیستمی و هماهنگی بیشتر سوق دهد، جای امیدواری ست تا با اتخاذ سياست‌ها و خط مشي هاي درست، از دل آن برنامه های مناسبی بيرون آید.
وي در توضيح مراحل و فرایند های نظام سياست گذاري کلان تا رسيدن به برنامه عملياتي و اجرا خاطر نشان شد: معمولاً سياست ها پس از ابلاغ سياست هاي كلي و به دنبال آن تدوين استراتژي‌ها و تنظیم برنامه ها، مطرح مي شود تا با طراحي روش‌ها و راه‌ها ما را در دست‌يابي به اهداف معين، به آينده مطلوب تر هدايت كند.
وي افزود: وقتي به مرحله سياست گذاري مي رسيم. به اين معني است كه رسالت، دورنما، ارزش‌ها و اهداف تعيين شده است، ارزيابي محیط داخلي و خارجي صورت گرفته است و نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت ها و تهديدها شناسايي شده است و معضلات و مشكلات اساسي هم کشف شده و در نهايت بر این اساس راهبردها یا همان استراتژی ها تدوين می گردند و از این به بعد برنامه باید دارای خطوط راهنما معلومی باشد و شيوه ها طي مسير روشن شود، تا بتوان با رعايت آن ها، برنامه‌ها را اجرايي كرد.
وي در ادامه گفت: ما وقتي به سياست ها مي رسيم، منظورم سیاست های کلی نیست، بلکه همان طور که عرض شد سیاست هایی است که برنامه را پیش می برد، در شكل علمي و درست آن، خيلي توافقات و تفاهمات بايستي نهايي شده باشد، اما در بعضي موارد، وقتي به اين مرحله قدم مي گذاريم، مي‌بينيم كه در عالم واقع اين طوري نيست و چالش هاي فراواني هنوز وجود دارد. و اين چالش‌ها به ويژه در حوزه سياست هاي سلامت جنسي هم وجود دارد و بدون حل آنها هم نمي‌توان مسير حركت را علامت گذاري و طي كرد. چون بدون سیاست و تاکتیک، بخش های مختلف برنامه قابلیت عملیاتی چندانی ندارند، حتی اگر همه منابع موجود باشد.
وي يكي از چالش ها در پرداختن به سياست هاي سلامت جنسي را كليد واژه هايي ذكر كرد كه در موضوع سلامت جنسي مطرح مي شوند و تصريح كرد: تعريف دقيق آنها، آن طور كه در پروتكل ها و دستورالعمل هاي جهاني مي آيد و آنچه كه ما با اشاره به آن واژه ها در داخل كشور پي مي گيريم، تفاوت هايي دارد. بعضي وقت ها اين تفاوت ها مبنايي و اساسي است. مثلاً ما از متون آنها، ترجمه مي كنيم و مي نويسيم؛ خدمات جنسي، حقوق جنسي، برابري جنسيتي، آموزش جنسي و … . اينها وقتي در واژگان آنها مي آيد. تعاريف كاملا مشخصی دارد و وقتي تبيين مي شود، مي بينيم كه ما بخشي و یا همه آن را قبول نداريم و يا به شكل ديگري مي پذيريم. بنابراين وقتي در جامعه، از سلامت جنسي، حرف زده مي شود و يا از اين واژه ها استفاده مي شود، بايد تعريف پذيرفته شده خودمان مطرح شود تا دقيقاً معلوم گردد كه چه چيزي مي خواهيم آموزش داده شود و يا تبديل به مهارت شود و یا در مشاوره ها گفته شود، زيرا ورود ما به اين مباحث بر اساس ارزش ها و اسناد بالادستي و متناسب با سن است.
اين استاد دانشگاه يكي از اين اسناد قابل توجه را سياست هاي كلي سلامت خواند كه از سوي مجمع تشخيص مصلحت نظام پيشنهاد و توسط مقام معظم رهبري ابلاغ گرديده است و گفت: در اين سياست ها ارائه خدمات آموزشي، بهداشتي و درماني مبتني بر اصول و ارزش هاي انساني و اسلامي تعريف شده است، ما نمي‌توانيم از اين قاعده عدول كنيم. يا در یکی از بندهای این مجموعه، آگاهي سازي مردم از حقوق و مسئوليت‌هاي اجتماعي و استفاده از ظرفيت محيط‌هاي ارائه مراقبت هاي سلامت براي رشد معنويت و اخلاق اسلامي در جامعه هدف گذاري گرديده است، ما در مقام اجرا از اين اصل هم نمي توانيم پيروي نكنيم. در ارتقاء شاخص‌هاي سلامت رواني كه بخش عمده بحث سلامت جنسي تابعي از آن است، قيد ترويج سبك زندگي اسلامي-ايراني، تحكيم خانواده و ترويج آموزش هاي اخلاقي و معنوي بيان شده است. اين هم يك اصل محكمي است و در رويكردهاي ما بايد مورد توجه اساسي قرار گیرد.
وي در ادامه اظهار داشت: البته سياست هاي كلي نظام سلامت به افزايش آگاهي، مسئوليت پذيري، توانمندي و مشاركت ساختارمند و فعالانه فرد، خانواده و جامعه در تامين، حفظ و ارتقاء سلامت هم جايگاه ويژه‌اي قايل شده است. خب اين هم بايد ما را در درك تمايزها و مرزبندي ها با سایر مفاد و اشکال پرنامه ها که دیدگاهی غیر از این را دنبال می کنند، پيش ببرد. بنابر اين ورود در موضوع سلامت جنسي و خانواده، دقايق و ظرايف و رعايت شرايط و ضوابط و در نظر گرفتن معيارهاي مذهبي و اخلاقي مشخصي را مي طلبد. به ويژه آنکه در موضوع سلامت جنسي هم، همه كشورها خود را ملزم به شناخت و رعايت هنجارها و نرم هايي مي دانند كه مورد احترام مردم، خانواده‌ها، برنامه ريزان و سياست گذاران جامعه هدف است.
وي به چالش هاي ديگري هم اشاره كرد از جمله كمبود تحقيقات و ارتباطات بين‌رشته‌اي و چند تخصصي، ضعف نظام اطلاعات منسجم و داده‌هاي پژوهشي معتبر كه نتايج تحقيقات را از نظر تحليلي و كاربردي نارسا مي كند، حركت‌هاي موازي كه در اين راستا شايد صورت مي گيرد و مركزيت مشخصي نيز در سياست گذاري هاي خانواده هنوز وجود ندارد كه از رهگذر آن روابط مناسب بين محققان بخش‌هاي مختلف نيز ساماندهي گردد و گفت: يكي ديگر از چالش هاي ديگر در اين ارتباط بحث آموزش‌هاي جنسي است. از چه سني، در كجا؟ توسط چه كساني؟ با چه محتوایی؟ آيا آنهايي كه بايد آموزش دهند به اندازه كافي تربیت شده اند؟ تخصص‌هاي لازم را دارند؟ واجد شرايط هستند كه در اين كار وارد شوند؟ بسته های آموزشي و مشاوره‌اي دقيق در اين ارتباط تدوين شده است؟ خدمات تعریف شده؟ اینکه همه اینها به چه شکلی باید ارائه گردد، تا کارآیی و اثربخشی بیشتری داشته باشند، پیش بینی گردیده است؟
وي در پاسخ به اين سوال كه برخي بر اين اعتقادند که این آموزش ها در چارچوب زوجین و خانواده باشد، نظر شما چیست؟، يكي از موضوعات چالش برانگيز در بحث سلامت جنسي را، موضوع آموزش هاي جنسي ذکر کرد و گفت: الان در كشورهايي كه طبق برنامه هاي صندوق جمعيت، آموزش هاي جنسي را دنبال مي‌كنند، آموزش ها و اجرايي و عملياتي شدن آنها به سطوح مختلف تحصيلي از مدارس ابتدايي تا دبيرستان ها و دانشگاه ها كشيده شده است. به نظر شما ورود اين آموزش ها مثلاً در مدارس و در دانشگاه‌ها چه ميزان مصالح و منافع كودكان، نوجوانان و جوانان ما را تامين مي كند؟! برخي از اين نظر الگوي استراليا را مثال مي زنند و مي گويند موفق بوده‌اند! و ما هم با اصلاحاتي آنگونه عمل كنيم! سوئد بالاترین میزان تجاوز را در بین سایر کشورهای اروپایی دارد. بذ اساس آمار در سوئد٬ از هر ۳ زن سوئدی٬ یک نفر بعد از دوران نوجوانی خود مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته است. محتواي اين آموزش‌ها مهم است. يك وقتي مي خواهيم دختران و پسران را از تغييرات طبيعي خود در دوران بلوغ مطلع كنيم، با لحاظ آموزه هاي اخلاقي و مذهبي و با هماهنگي ها و ارتباطاتي كه با والدين دانش‌آموزان برقرار كرده‌ايم، اين را من با شرايطي مي‌پذيرم و در قالب آموزش هاي جنسي تعريف نمي‌كنم. ولي يك وقتي برخي جوامع فراتر از اين مسايل، وارد آموزش‌ها و مهارت‌هاي كاربردي و عملياتي مي‌شوند. مثلاً طبق برنامه، در برخي كشورها به منظور كاهش نرخ سقط جنين بارداري هاي ناخواسته، ابتلا به ايدز و بيماري هاي مقاربتي، در همه گروه‌هاي سني زیر 18 سال، آموزش های جنسی ترويج مي گردد و روش هاي پيشگيري از بارداري تا كسب مهارت هاي لازم تبيين مي شود.
وي در پاسخ به اين سوال كه آيا به نظر شما پرداختن به اين نوع آموزش ها در مدارس ما هم لزومي دارد؟ گفت: همانطور كه عرض شد، بر اساس سياست هاي كلي نظام سلامت، جواب اين سوال منفي است، چون غريزه جنسي آنها را در زماني كه هنوز با سن ازدواج فاصله دارد، بيدار مي‌كند. در برنامه ما تحكيم خانواده، ازدواج در سن مناسب و ازدواج بر مبناي معيارهاي صحيح هدف قرار داده شده است. بر اين مبنا، آموزش هاي جنسي لازم در زوجين جوان، در مراحل مشرف به ازدواج و حتي پس از آن موضوعيت پيدا مي كند و كار خوبي هم هست. بنابر اين در مدارس به اين نوع آموزش ها در حد مفاهيم و تغييرات دوره بلوغ و مراقبت ها نیاز است.
وي كلينيك هاي خانواده و سلامت جنسي كه بحث راه اندازي آنها از سال ها پيش مطرح شده را، محل مناسبي براي اين نوع آموزش ها، مشاوره ها و خدمات در بین زوجین و همسران معرفي كرد و اظهار داشت: قطعاً در اين كلينيك ها بايد تخصص هاي مختلف حضور داشته باشند. حتما بايد هيات مديره‌اي از افراد عالم، صالح و دانشگاهی آنجا را اداره كنند. شايد لازم باشد اين افراد دوره هاي خاصي را هم طي كنند. به هر حال تاسيس اين كلينيك‌ها، استانداردسازي وظايف و آموزش هاي آنها، وضع قوانين و مقررات براي موسسان آنها و نظارت بر عملكرد كلينيك ها بايد به جد مورد توجه باشد. نبايد فكر شود كه اگر بدون در نظر گرفتن اين شرايط و ظرايف، مثلا در هر استان چند تا مجوز كلينيك هاي از اين نوع بدهيم، مسئله حل مي‌شود و ديگر سلامت جنسي جامعه و خانواده‌ها را خطري تهديد نمي كند. در این مسئله و یا مسائلی از این قبیل اگر هوشمندانه وارد نشویم، به مسائلی دامن زده خواهد شد که مشکلات را از وضع موجود بیشتر می کند.
رییس کمیسیون بهداشت شورای فرهنگی – اجتماعی زنان و خانواده افزود: بديهي است كه بايد با ايجاد زمينه هاي لازم وارد اين كار شويم. باید نگاه ما به سلامت جنسي به عنوان يك رشته تخصصي باشد و با توجه به اينكه متخصصاني كه در اين علم وارد مي شوند با محرمانه ترين جنبه هاي روابط شخصي و همسران ارتباط دارند، بايد حائز شرايط لازم باشند. اگر در پرداختن به همه ابعاد اين كار، در يك زمينه اخلاقي و فرهنگي حركت كنيم، موفقيت هاي خوبي به دست خواهد آمد. هم از اين طريق، اختلالات جنسي درمان خواهد شد، هم از ميزان طلاق ها كه بالاخره بخشي از اين جدايي‌ها به خاطر مسايل جنسي مي تواند باشد، پيشگيري خواهد شود و در مجموع به نشاط و آرامش جامعه و كيفيت بيشتر در روابط زناشویی منجر خواهد شد.
وي در ادامه بحث خود به تبليغات فريبكارانه برخی شبكه هاي اجتماعی و ماهواره اي، در بحث مشكل اختلالات جنسي اشاره كرد و يادآور شد: قطعا با خريد و مصرف دارو، بدون اینکه هيچ تاريخچه اي از زن و شوهر توسط پزشك متخصص گرفته شود، اختلال درمان نخواهد شد. در اختلالات جنسي اصل اين است كه از شكايت هاي افراد و زوجين، مسايل اصلي آنها فهمیده شود و حل گردد. مسايلي كه بدون برطرف كردن آنها، امكان حل ريشه‌اي مشکل ممكن نيست. نمی شود به موضوع سلامت جنسی در خانواده نپرداخت.
وي در جمع بندي مباحث خود گفت: براي تحقق هرگونه برنامه‌اي در حوزه سلامت جنسي حتماً بايد بين نيازها و نظرات برنامه‌ريزان، سياست گذاران و تصميم سازان در كشور به يك تفاهم نظري و فكري قوي دست يافت. در این زمینه هنوز جای کار است، با نگرش سیستمی و مشارکت علوم مختلف باید پیش رفت. موضوع فقط پزشکی و یا روانشناختی و روانپزشکی نیست. فقه، علوم اجتماعی و مدیریت نیز باید به کمک بیایند.
دکترعلی محمدزاده در پايان گفت: برخي دستورالعمل هاي رايج در ديگر كشورها به نام سلامت جنسي و همانطور که عرض شد، با تاكيد بر روي واژه هايي چون برابري جنسيتي، مواردي مانند ترويج آموزش روابط جنسي را فارغ از خانواده ها پي مي گیرند. قطعاً در نسخه نويسي براي كشور خودمان، ارزش هاي ديني و اخلاقي و هنجارهاي جامعه ملاك است. چرا كه از نظر ما سلامت جنسي، در پي لذت هاي مشروع است و رضايت ميل جنسي در زوجين را در كانون توجه خود قرار دارد. البته در بحث مراقبت ها و درمان بديهي است كه حوزه هاي بهداشتي و درماني، از وظايف خطير خود به خوبي آگاهند و به آنها عمل مي كنند.