سمینار موردی (The Shakedown)

باج خواهی :

Zhuk یک جوان کارآفرین و اهل کسب و کار است که در کالیفرنیا زندگی می کند و در کی یف اُِکراین (کشور اجدای اش ) مرکز توسعه نرم افزار دائر کرده است. او ششمین و آخرین فرزند خانواده بود و با زبان انگلیسی و اوکراینی در خانه رشد کرد. او ستاره علمی خانواده بود. پس از فارغ التحصیلی با درجه ممتاز از یک مدرسه لندنی در ساحل شرقی فارغ التحصیل و سه سال در مقام تحلیل گر سیستم در سیلیکن ولی کار کرد و سپس دوره M.B.I را در مهمترین مدرسه ساحل غربی گذراند. هنوز درسش تمام نشده بود که شرکت راه حل های راهبردی مشتری (c.s.s) را برای تولید سیستم های ثبت سفارش تأسیس کرد که از قضا فعالیت سودآوری از کار درآمد.

پس از پنج سال، شرکت نوپا ۳۵ تن را استخدام و درآمد سالیانه معادل چهل میلیون دلار را نصیب خود کرد و سودآور شد. سپس ژوک به کمک دوست انگلیسی اوکراینی تبار خود ناتیوک [ مهندس الکترونیک از دانشگاه نیوکاسل بود که در یک شرکت آلمانی در اوکراین فروشنده بود و از شغلش نیز ناراضی بود]، مرکز تولید نرم افزار را دایر کردند.
ساعت ۶ صبح یک روز که ژوک در کالیفرنیا بود با زنگ تلفن از جا پرید. ناتیوک عهده دار ریاست مرکز توسعه نرم افزار بود.

او گفت: یک ربع پیش تاراس از شرکت زنگ زده و گفته بعد ازظهر سه چهار نفر از نماینده¬های اداره مالیات اوکراین به محل شرکت آمدند و فقط یکی که زن بوده وارد دفتر شدند.
او حدس می زد مردان باید مسلح بوده باشند ولی در این باره چیزی نگفت.
ژوک حرف ناتیوک را قطع می کند و می گوید: «دقیقاً آن زن چه گفته؟»
او گفته اسمش سیموننکو است و ادعا کرده نماینده ویژه اداره مالیات اوکراین است.
وی گفته او و رییسش که جایی به نام سازمان حسابرسی های خاص را سرپرستی می کنند، می خواهند هر چه زودتر با ما ملاقات کنند.
او گفته ما پنج تا از هفده جدولی را که باید در فصل گذشته ثبت رسمی می کردیم، ثبت نکردیم و مبلغ ۸۶۹۴۵ هریونیا مالیات عقب افتاده بدهکاریم.
او گفته اگر در عرض یک هفته این پول پرداخت نشود، ممکن است عواقب سنگینی داشته باشد.
همچنین گفته در چنین مواردی به توافق رسیدن نیز نامعمول نیست.
ژوک که نمی توانست این موضوع را باور کند، فریاد زد: این یک اخاذی است، حالا چرا ما را انتخاب کرده اند؟ ما که همه کارمان را مطابق مقررات انجام داده ایم. چه قدر وقت داده اند؟
ناتیوک گفت: تا هفته آینده، نگران نباش، حسابدار را گفته ام: تمام اوراق مالیاتی را بیرون بکشد و وکیل را هم خبر می کنم تا مبادا سیموننکو دوباره پیدایش شود. در ضمن بررسی خواهم کرد. آیا او واقعاً دارد یک بازجویی رسمی به عمل می آورد. ممکن است مسئله اخاذی باشد… . از حراست نیز خواهم خواست از همین امشب دو نگهبان بیرون دفتر باشند تا هیچ کس بدون سؤال و جواب وارد دفتر نشود.
ژوک از ترس اینکه مبادا اداره مالیات اوکراین دفتر شرکتش را محاصره کرده باشند، در برخورد با این موقعیت احساس ناتوانی کرد و گفت: سعی می کنم با پرواز امروز بعدازظهر لوفت هانزا از لوکزامبورگ تا قبل از آخر هفته آنجا باشم. شاید فقط یک سوءتفاهم باشد، اما اگر حساسیت اداره مالیات را ایجاد کرده باشیم در دردسر بزرگی افتاده ایم. قبل از این که راه بیافتم دوباره زنگ می زنم. به تاراس و بقیه بچه ها بگو هول نکنند.»
ژوک گوشی را گذاشت و خاطرات زیادی را از ذهنش گذراند، شش ماه پیش را که برای نشستن هواپیما در کی یف لحظه شماری می کرد و حالا برای نخستین بار اشتیاقی به بستن چمدان و عزیمت به کی یف ندارد.
به ژوک قبل از تشکیل شرکت، دوستانش آشوب سیاسی و فساد در اوکراین را گوشزد کرده و گفته بودند که او باید درباره برپایی کسب و کار در آنجا بیشتر فکر کند.
ژوک از یک طرف به بالاتر از کسب و کار به خلق فرصت، دمیدن امید و کمک به ساختن جامعه ای نوین در اوکراین فکر می کرد و از طرف دیگر ضمن ارج نهادن به نگرانی مخالفان، فکر می کرد آنان در این مورد مبالغه می کنند.
لازم به ذکر است که ناتیوک و ژوک هنگام تشکیل شرکت در جریان خرید خطوط تلفن بنا به پیشنهاد میلوفینکو مدیر ارشد بازرگانی در دنیپروتلکوم تحت عنوان خودیاری رشوه داده، حتی رسید هم دریافت کرده بودند.

آیا ژوک باید معامله اخاذی پیشنهاد شده توسط جنایتکاران سازمان یافته در لباس مأمور ویژه اداره مالیات اوکراین (سیموننکو) را بپذیرد؟

ژوک با دو مسئله روبرو بود؛ برچیدن بساط و بازگشت به خانه، بدون وارد آمدن خدشه به اصول اخلاقی که به شدت به آن معتقد بود و یا وفادار ماندن به قواعد بازی محلی و پرداخت رشوه.

ناتیوک هرگز حاضر نبود کی یف را ترک کند؟

ژوک نیز آمادگی بیرون رفتن از اوکراین را نداشت. او مجبور بود با قلدرها چانه¬زنی کند، اما چه اقداماتی لازم است؟

تحلیل و بررسی این موضوع با چهار نفر از کارشناسان

آلن بوکمن

۱) با وجود سال ها تجربه ناتیوک در اوکراین، ژوک برای افتتاح مرکز تولید نرم افزار در کی یف رویکردی شهودی انتخاب کرد. آنها باید پیشاپیش وقت و تلاش بیشتری برای درک چالش ها، رویه ها و فرهنگ کسب و کار صرف می کردند که و بعد در این راه قدم می گذاشتند. ژوک می¬توانست از وب سایت دولت ایالات متحده و به ویژه یادداشت های وزارت کشور درباره وضع موجود اوکراین آگاهی یابد که این کشور زیر بار فساد، مقررات بیش از حد دولت و نبود اعمال قانون به سر می برد. همچنین وب سایت سازمان جاسوسی امریکا (CIA world fact book) فاش می کرد که در این کشور ۵/۳ میلیون تقاضای تلفن بلاتکلیف وجود دارد، بنابراین بلافاصله درمی یافت با مشکل مواجه می شود.

۲) او می توانست از طریق حسابدار و وکیلش در امریکا و نیز یادداشت¬های وزارت کشور پیش از تصمیم به سرمایه گذاری در اوکراین با مقامات کلیدی ایالات متحده در کی یف مشورت کند و نسبت به مشکلات پیش رو به او هشدار می دادند.

۳) ژوک پیش از آغاز عملیات در خارج باید با «قانون ارتشا در خارج» (F C P A) ایالات متحده آشنایی پیدا می کرد و برای شرکت خود برای چگونگی برخورد با فساد بیمه نامه تهیه می کرد.

۴) آشنایی با «سازمان بین المللی شفافیت» (Transparency International) که مجموعه¬ای از اصول فراگیر ضدفساد را تدوین کرده، شرکت¬ها را به تهیه برنامه های داخلی جهت ترغیب کارکنان به ندادن رشوه متعهد می¬سازد.

۵) ژوک با واداشتن ناتیوک به پرداخت رشوه پنج هزار دلاری به میلوفینکو پیام داد که برای انجام کسب و کار در کی یف هر آنچه لازم باشد به بوروکرات¬های محلی می پردازد.

اگر آن مبلغ رشوه باشد، ژوک قانون ضد تروریسم، تبهکاری و امنیت امریکا سال ۲۰۰۱ را نقض کرده است مگر آنکه پرداخت به عنوان خودیاری باشد که قانون مذکور آن را مجاز شمرده است.
در صورتی که آن مبلغ خودیاری باشد برخلاف «قانون ارتشا در خارج» برابر مقررات انگلستان است چون استثنایی برای پرداخت¬های خودیاری قایل نیست، در این صورت ناتیوک نقض قانون کرده است.

نتیجه گیری

در شرایط کنونی، ژوک با مجموعه ای از رشوه خواهی مواجه خواهد شد و چون نمی¬تواند از لحاظ اخلاقی در آن محیط فعالیت کند، رها کردن آنجا بهترین راهی است که می تواند در پیش گیرد.

رافائل دی تلا

۱) مانند دیگر دست اندرکاران کسب و کار در این شرایط ژوک باج خواهد داد و اگر او این کار را کند، قانون شکنی نکرده است زیرا ژوک قربانی اخاذی شده است. مطابق قوانین اکثر کشورها، تن دادن به رشوه خواهی جرم نیست.
او مبالغ رشوه را مالیات مضاعفی تلقی می کند که مجبور است برای انجام کسب و کار و ادامه پروژه نازنینش بپردازد.
اگر یک اهل کسب و کار زمانی که قربانی اخاذی شده به مقامات پولی ندهد، دل و جرئت کسب و کار در کشورهای در حال توسعه را ندارد.

۲) اما آیا ژوک باید به این مقامات حق حساب بدهد؟ پاسخ به این سؤال دشوار است. من می¬دانم ژوک این کار را خواهد کرد. اما نمی دانم باید چه کند زیرا یک مسئله اخلاقی است و ما از صورت مسئله نمی فهمیم، نظام اخلاقی ژوک چه حکم می کند.

۳) پیوستاری را تجسم کنید که در یک سوی آن نوعی از اخاذی قرار داد که سیموننکو مرتکب شد. در سوی دیگر، طرح پول¬شویی (mony-laundering) قرار دارد.
هر چند ممکن است آنها به سیاستمداران و مقامات رشوه دهند اما هرگز نباید گرفتاری شیادی نوع دوم شوند.
اگر شرکتی در وسط این پیوستار قرار گیرد یعنی بخواهد بدون رشوه دادن به مقامات به کسب و کار بپردازد، آن موقع هم شرکت رقیب با رشوه به دیوان سالاران ممکن است امتیازات بی نظیر گرفته و شما را به ترک آن کشور مجبور کند.
دور باطل مداخله سیاست در امور شرکت ها، سازمان ها را به فساد کشانده و مشروعیت آنها را زیر سؤال برده است و اعمال نظارت بیشتری را طلب می کند و تغییر واقعی مستلزم اصلاحات قضایی است که این هم در کشورهای در حال توسعه که نظام قضایی به شدت سیاست زده است، سخت و زمان بر است.

۴) رافائل دی تلا در نهایت هیأت ناظر قضایی متشکل از حقوقدانان دانشگاهی و وکلا را پیشنهاد می¬کند که از عهده ی پرونده های پر سر و صدای اقتصادی – سیاسی برآید.

توماس دانفی

۱) اگر سیموننکو از ژوک به جای خودیاری، رشوه معمولی خواسته بود، تنها راه اخلاقی او مقاومت کردن است. اگر ژوک نتواند با موفقیت در برابر خواسته های او بایستد باید علناً از سرمایه گذاری در اوکراین پا پس کشد.
هرگونه سازش با سیموننکو و آنانی که او نماینده آنهاست تنها به بقای فساد در اوکراین کمک خواهد کرد و پیامدی خطرناک برای مردم آن کشور دارد.

۲) اگر ژوک به خاطر کمک به کارمندان اوکراینی اش وسوسه شود به سیموننکو رشوه دهد و در کسب و کار خود بماند، این کار حلقه فساد و آسیب را بسیار تنومندتر می کند.

۳) در فهرست «شاخص مشاهده فساد» سال ۲۰۰۴ «سازمان بین المللی شفافیت» اوکراین رتبه ۱۲۲ را داشت. اوکراین سال هاست که به قول های اقتصادی خود عمل نکرده و دلیل عمده آن فساد فراگیر است. سیموننکو ظاهراً رشوه ای کم ارزش درخواست کرده که مستلزم نفع رساندن به یک مقام دولتی است. همین مبلغ اندک نیز توسط ژوک نباید پرداخت شود چون منجر به فشار بیشتری بر او خوهد شد.

۴) ژوک باید به سرعت برای مقابله با تهدید سیموننکو با سایر شرکت های نرم افزاری یا شرکت های غیر اوکراینی که در آن کشور به کسب و کار مشغول هستند، تماس برقرار کند تا مطرح کنند آیا استراتژی هایی جمعی برای جلوگیری از چنین درخواست هایی وجود دارد.
اگر آن جستجو ثمری نداشت باید با سازمان های غیردولتی مانند «سازمان بین المللی شفافیت» تماس بگیرد و ببیند گزینه معقول چیست؟ اگر وجود ندارد به سلامت از اوکراین بیرون آید و سپس اعلان کند چرا آنجا را ترک کرده و تمام اطلاعات در مورد سیموننکو و دوستانش را در اختیار همه قرار دهد.

نتیجه گیری

دانفی برای مبارزه با فساد، آشنایی با اصول سولیوان «۲C» را که در دهه ی ۱۹۷۰ به عنوان استراتژی مبارزه با تبعیض نژادی در افریقای جنوبی بکار رفت، پیشنهاد می دهد.

بوزیدار یلیچ

۱) پاسخ به پیشنهاد معامله اخاذی صرفاً و مؤکداً نه است.

۲) ژوک میهن پرست ممکن است، پرداخت رشوه را که از لحاظ اخلاقی نکوهیده می انکارد، اینطور توجیه کند که افراد جوان بسیاری را به کار می گمارد، اما او باید بداند با قبول این پیشنهاد دردسرهای بزرگتری را برای خود خریده است.

۳) اگر ژوک این کار را بکند، با گذشت زمان از گوشه و کنار دنیای کسب و کار کی یف خواهد شنید که سیموننکو و دستیارانش درباره رابطه موفقیت آمیزشان با او به خود می بالند و این امر منجر به پرهیز عده ای از نزدیکی به این شرکت به خاطر دردسرهای بعدی اش خواهند شد و سرانجام ممکن است موضوع به رسانه های محلی و دفتر دادستان کشیده شود و او برای پاسخ گویی احضار شود. قطع نظر از این موارد، پول دادن به یک صاحب منصب دولتی به شکل غیرقانونی به آبروی ژوک لطمه خواهد زد.

۴) ژوک به سرعت باید این پنج مرحله را به اجرا درآورد:

الف) یک بنگاه امنیتی حرفه ای را اجیر کند (این بخشی از هزینه راه انداختن کسب و کار در محیط های کمتر ساخت یافته است.)
ب) باید حمایت کارکنانش را در موضع سخت خود جلب کند. متخصصان جوان، ژوک را به خاطر شجاعتش خواهند ستود و تمام کی یف از معیارها و اصول اخلاقی او با خبر خواهند شد.
ج) تجربه من گواه آن است که افراد رده بالا گوش شنوایی برای ژوک خواهند داشت. باید درباره این اخاذی در بالاترین سطوح از جمله وزیر دارایی، وزیر اقتصادی، آژانس حمایت از سرمایه گذاری خارجی و رییس اداره مالیات اوکراین و نیز سفیر امریکا در اوکراین بنویسد، او همچنین می تواند از آنها تقاضای ملاقات کند.
د) اگر تهدیدها فروکش نکرد، باید طی کنفرانسی مطبوعاتی توجه عموم مردم را به مشکلاتش جلب کند. او می تواند به عنوان یک رهبر منضبط و اخلاق گرا از انگیزه های میهن پرستانه اش بگوید و نیز از بهبود استانداردهای کسب و کار در وطنش.
و) اگر هیچ یک از این اقدامات نتیجه نداد، او باید بساطش را برچیند و اوکراین را ترک کند.
من بعید می دانم با اقدامات فوق او مرکزش را تعطیل کند بلکه برعکس او به عنوان نماد این واقعیت که چیزها در جهت بهتر شدن تغییر می کنند، مورد ستایش قرار خواهند گرفت.

Harward  Bussiness  Review, march 2005

the Shakedown

(باج خواهی)

خلاصه مورد

فردی آمریکایی در کشور اجدای­ اش (کی یف اکراین) به کمک دوست انگلیسی اوکراینی تبار خود شرکت تولید نرم­ افزار دایر کرده است، به وسیله تلفنی از طرف دوست

خود متوجه باج­ خواهی از سوی مأموریت دولت اکراین می­ شود.

او باید چه بررسی ­هایی قبل از تأسیس شرکت انجام می­ داد و حال باید چکار کند؟

الف) بررسی ­های قبل از تأسیس شرکت

۱ درک چالش­ ها، رویه ­ها و فرهنگ کسب و کار در اکراین

(از طریق وب سایت دولت ایالات متحده، حسابدار و وکیلش در آمریکا، یادداشت­ های وزارت کشور)

۲  آشنایی با قانون ارتشاء در خارج (F C D A) و تهیه بیمه نامه برای چگونگی برخورد با فساد

۳ آشنایی با سازمان بین­ الملل شفافیت (Transparency International)

۴  آشنایی با اصول سولیوان (استراتژی مبارزه با تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی)

۵  اجیر کردن یک بنگاه حقوقی حرف ه­ای (این بخشی از هزینه راه انداختن کسب و کار در محیط ­های کمتر ساخت یافته است.)

۶ ارتباط با سفارت آمریکا در اوکراین و بررسی نحوه سرمایه­ گذاری خارجی

ب) در مواجهه با اخاذی چکار باید بکند؟

۱ بازخوانی و کسب راه حل از موارد (۱)، (۲) و (۳) بند الف

۲  تن دادن به رشوه ­خواهی شاید مطابق قوانین اکثر کشورها جرم نباشد اما در آینده عواقبی برای او خواهد داشت.

(اگر او برای رشوه دادن و سوسه شود تا در کسب و کار خود بماند، این کار حلقه فساد و آسیب را بسیار تنومندتر می­ کند.)

۳  باید مواظب باشد این مسئله به طرح پول­ شویی (money laundering) نیانجامد، که جرم سنگینی است.

(این طرح امکان می­ دهد شرکت­داران با سیاستمداران محلی هم دست شده و بدون سرمایه ­گذاری در شرکتی خود را غنی سازند.)

۴ ارتباط با سایر شرکت ­های مشابه خارجی که در اوکراین به کسب و کار مشغول هستند و اطلاع از استراتژی جمعی در مواردی اینچنین.

۵  جلب حمایت کارکنان و آگاهی دادن به آنها در مورد معیارها و اصول اخلاقی خود (که زیر بار این اخاذی نخواهد رفت.)

۶ باید درباره این اخاذی بالاترین سطوح را مطلع کند و یا با آنها ملاقات کند

(از جمله وزیر دارایی، اقتصاد، آژانس حمایت از سرمایه ­گذاری خارجی و رییس اداره مالیات و نیز سفیر آمریکا در اوکراین).

۷  اگر هیچ یک از این اقدامات نتیجه نداد، او باید بساطش را برچیند و اوکراین را ترک کند.

ترجمه، تنظیم و تلخیص: دکتر خلیل علی محمدزاده / اسفند ماه  ۱۳۸۶