ذی‌نفع یعنی چه و ذی‌نفعان چه کسانی هستند؟

واژه «ذی‌نفع» که در بسیاری از استانداردها و مباحث مربوط به مدیریت پروژه به کار می‌رود، در واقع برگردان واژه انگلیسی «stakeholder» می‌باشد که در ادامه به تشریح مفهوم آن پرداخته‌ام:
«ذی‌نفع» یعنی چه؟
واژه «ذی» یک واژه عربی است به معنی «صاحب». بنابراین «ذی‌نفع» یعنی کسی که نفع می‌برد؛ ولی آیا در واقعیت، همه ذی‌نفعان یک پروژه از اجرای آن نفع می‌برند؟
پاسخ قطعا خیر است! افرادی که ما در دانش مدیریت پروژه، آن‌ها را ذی‌نفع می‌خوانیم، نه‌تنها همواره از اجرای پروژه نفع نمی‌برند، بلکه گاهی ممکن است منافعشان به خطر بیفتند و از اجرای پروژه ناخرسند باشند که در این صورت می‌شوند «ذی‌ضرر»!
پس با این نگاه، واژه «stakeholders» هم «ذی‌نفعان» و هم «ذی‌ضرران» را دربر می‌گیرد و به‌کار بردن واژه «ذی‌نفعان» به تنهایی به عنوان برگردان فارسی «stakeholders» درست نیست؛ چراکه تنها بخشی از آن است. (بماند که «ذی‌نفعان» اصلا فارسی نیست!)

از طرفی گستره دانش مدیریت پروژه (PMBOK)، واژه «stakeholders» را به معنی کسانی می‌داند که یا بر روی پروژه تاثیر می‌گذارند و یا از آن تاثیر می‌پذیرند. با این توصیف می‌توان دو واژه «تاثیرگذاران» و «تاثیرپذیران» را نیز به معادل‌های برگردان این واژه افزود.
گروهی معتقدند که وقتی یک اشتباه، مصطلح شد، همه باید آن را بپذیرند و به آن پای‌بند باشند و با این نگرش، بر به‌کارگیری معادل ناقص «ذی‌نفعان» به‌جای «stakeholders» پافشاری می‌کنند.
گروه دیگری باور دارند که بر پایه تعریفی که از PMBOK ارائه شد، واژه «ذی‌اثران»، جامع‌ترین و مناسب‌ترین معادل فارسی برای «stakeholders» است. حتی در یک کارگاه آموزشی «تنظیم سند منشور پروژه»، یکی از دانشجویان واژه «ذی‌مدخلان» را پیشنهاد داد به معنی «همه کسانی که در اجرای پروژه دخالت دارند» که هم به نوعی تامل‌برانگیز بود و هم ظاهرا کمی خنده‌دار!
من در این میان، واژه «ذی‌اثران» را برمی‌گزینم اما باز هم چنانچه شنوندگانی داشته باشم که با واژه‌های انگلیسی بیگانه نباشند و به‌کاربردن این اصطلاحات به زبان اصلی، آن‌ها را در دریافت مفاهیم دچار نارسایی نکند، ترجیح می‌دهم از خود واژه «stakeholders» بهره بگیرم.
شما کدام یک از این واژگان را برمی‌گزینید و یا این‌که آیا همسان پارسی دیگری برای آن‌ سراغ دارید؟

نگارنده: شهاب ضیائی