اگر فلسفه ظهور سازمان غذا ودارو را بدانیم و آخرین دستورالعمل اجرایی نظام ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت فراوردههای سلامت را که در مورخه ۲۱/۷/۱۳۹۴ ابلاغ شد را مطالعه کرده باشیم متوجه می شویم که اخبار این روزها که به زیر سوال بردن طرح برچسب اصالت همت گماشته است ، ریشه در داستان انسانی دارد که خود را به خواب زده است.
بهتر است تعریف چند اصطلاح رایج در طرح برچسب اصالت را با هم مرور کنیم:
•فرآوردۀ سلامت: به تمام فرآوردههایی اطلاق میشود که تحت نظارت سازمان غذا و دارو است. این فرآوردهها عبارتند از: فرآوردههای دارویی، داروهای گیاهی، فراوردههای بیولوژیک، مکملهای تغذیهای، شیرخشک، فرآوردههای خوراکی و آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی، تجهیزات و ملزومات پزشکی و لوازم کودک.
•فرآورده اصیل: فرآوردهای است که از طریق مسیر و شبکۀ مجاز مورد تأیید و تعریف سازمان غذا و دارو تأمین و تدارک گردیده است و در حلقه های مختلف زنجیرۀ تأمین تا عرضه و حتی بعد از آن دارای صاحب و مسوول مشخص و پاسخگو می باشند.
•فرآورده غیراصیل: به هر نوع فرآوردهای اطلاق میشود که با تغییر و جعل هویت، سعی در القای هویت یک فرآورده اصیل نموده و از این طریق برای کلیه حلقه های زنجیره تامین تا عرضه آن منافع بدون پاسخگویی و یا بدون قابلیت پاسخگویی ایجاد نماید. محتویات، مندرجات بسته بندی، مشخصات ظاهری و حتی مستندات قانونی مرتبط با اینگونه فرآورده ها می تواند مربوط به یک فرآورده اصیل باشد. این فرآوردهها شامل گروه فرآورده هایی که سازمان جهانی بهداشت از آن بعنوان SSFFC یاد کرده و نیز فرآورده های قاچاق، سرقتی و حتی واردات موازی بدون متولی مجاز و منطقی قانونی و سایر نمونه های ممکن میباشد.
•نظام ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت فرآورده های سلامت : برنامهای است که هدف اصلی آن شناسایی فرآوردههای اصیل از طریق ایجاد رابطه شفاف و مشخص مسوولیتی بین اینگونه فرآورده ها و شرکتهای مشخص صاحب پروانه و ایجاد امکان پاسخگویی مشخص برای مصرف کنندگان و سایر افراد و سازمان های ذینفع می باشد.
•فرایند ردیابی و رهگیری: کلیه اموری که منجر به تعیین محل فعلی (Tracking)، مبدا و مقصد و جابجائیهای مالکیتی و مکانی و تشخیص مسیر جابجایی (Tracing) فرآوردهها میشود.
•برچسب اصالت: قسمتی مشخص بر روی بستهبندی هر واحد فرآورده است که شناسه های ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت و سایر اطلاعات مربوط بر اساس استاندارد تعریف شده بر روی آن درج/الصاق میشود.
•سامانه ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت (TTAC System): که به اختصار “سامانه تی تک” نامیده میشود مجموعه از بانکهای اطلاعاتی، نرم افزارهای مختلف، سرویس های اطلاعاتی، روالها، پروتکلها و استانداردهای فنی است که حسب نظر سازمان غذا و دارو ایجاد شده و وظایف مختلف مرتبط با طرح همانند ایجاد شناسنامه الکترونیک اختصاصی فرآورده ها، تکمیل آنها، امکان ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت ، بازرسی ها، برنامه ریزی ها و بسیاری از موارد دیگر را برعهده دارد.
و اما مهمترین اهداف این طرح عبارت است از:
۲٫۱٫ایجاد بستر مناسب برای مدیریت زنجیره تامین و تدارک فرآوردهها
۲٫ایجاد امکان کسب اطمینان برای مصرف کنندگان و تأمین امنیت روانی و اقتصادی در مصرف فرآوردههای اصیل و پاسخگویی فعال، واقعی، مستمر، قابل اتکا و متناسب با مسوولیت نسبت به فرآوردهها ذیل نظارت سازمان از ابتدای زنجیره تامین تا بعد از مصرف
۳٫ایجاد ابزار مناسب برای اعمال فرآیندهای کنترل و نظارت کیفی در سطح عرضه توسط صاحبان پروانه فراورده شامل Recall و ADR و PMS
۴٫ایجاد بستر مناسب برای سایر فعالیتهای مبتنی بر فناوری اطلاعات از جمله پرونده الکترونیک سلامت
۵٫ایجاد ابزار مناسب برای برخورد فعال، هدفمند و هوشمند با تخلفات در حوزه فراوردهها و مبارزه با توسعه تجارت فراوردههای غیر اصیل و تحت کنترل
۶٫ایجاد امکان مدیریت هدفمند حمایتهای مالی دولت و سایر بخشها
حال بر اساس تعاریف فوق متوجه می شویم که
برچسب اصالت می تواند ابزاری برای تشخیص کالای اصیل از غیر اصیل باشد نه محدودکننده مستقیم قاچاق!
مقوله مبارزه با قاچاق کالا ، نهادها و مکانیزم های دیگری دارد که سازمان متولی آن نیز نهادی دیگر است و این طرح ابزار کمکی مناسبی برای فعالیت های آن نهاد می باشد.
به استناد تبصره ۱ از ماده ۴ دستورالعمل نظام ردیابی، رهگیری وکنترل اصالت فرآورده های سلامت، ادعای دریافت پاسخ نادرست در کنترل برچسب اصالت برخی از کالاها، علی رغم اینکه گزارش آماری لازم دارد ولی باز بدلیل عدم عملکرد صحیح مسئول فنی شرکت مربوطه است و قبل از چک کردن نمی بایست کالا به بازار عرضه می شد چراکه :
نظارت و تضمین صحت، دقت، کیفیت و اعتباربخشی الزامی به کلیۀ مراحل از ثبت اطلاعات اولیه فرآورده تا تطبیق آنها با اطلاعات درج شده و مرتبط با فرآورده ها تا تولید شناسهها، درج بر روی جعبهها، تجمیع شناسهها، معتبرسازی شناسهها، ثبت در سامانه، تا مرحله آزادسازی فرآورده (Release) و در پی آن فعال شدن شناسهها و نظارت بر کارآمدی شناسهها در سطح عرضه، بهعنوان قسمتی از فرآیندهای تضمین کیفیت فرآورده ها، در سامانه برعهدۀ مسوول فنی شرکت میباشد.
و اما در مورد ادعای تقلب در تولید برچسب، ممکن است خود لیبل از نظر فیزیکال و ظاهری تقلب شود ولی سامانه و اطلاعات آن قابل تقلب نیست … زمانی می توان ادعا کرد که تقلب صورت گرفته است که اطلاعات آن به ttac ارسال شود و جواب صحیح دریافت شود و در مورد تخلفات اداری و دولتی نیز راهکارهای قانونی موجود است که باز این مقوله ربطی به سیاست کلی طرح برچسب اصالت ندارد.
بنظر می رسد که افزایش آگاهی مردم در مورد کالاهای غیراصیل که منجر به کاهش تقاضای خرید آن محصولات شود ، راهکاریست که همکاری چندین نهاد بخصوص صداوسیما را می طلبد و ربط دادن آن به زمان فرآیند برچسب اصالت کمی بی انصافیست، چراکه حذف برچسب اصالت معضل قاچاق را حل نخواهد کرد و از طرفی بزینسی که فقط بخاطر دو روز تاخیر در تامین نیاز بازار دچار مشکل می شود،ساختارش بطور جدی ایراد دارد.
به استناد ماده ۶ و بند ۶-۱ ، شناسهگذاری در مبدأ: تمامی شرکتهای صاحب پروانه با اخذ پیششماره اختصاصی میتوانند شناسهها را با ساختار استاندارد تعریف شده در مادۀ ۵ در خط بستهبندی بر روی جعبهها چاپ و آماده نمایند. روشهای درج شناسه در مبدا شامل دو مرحله است: الف) پرینت بارکد و شناسه ها بر روی جعبه. ب) انجام عملیات کنترل و ایجاد شناسه مادری بر روی کارتن، در این مرحله بارکدها از نظر خوانا بودن با ابزار مناسب خوانده و کنترل شده و بارکدهای خوانده شدۀ هر جعبه به بارکد کارتن/ شرینگ بر حسب تعداد تخصیص داده میشود و شناسه مادری بهصورت برچسب بر روی کارتن/شرینگ الصاق میشود.
لذا اگر بدلایلی شرکت این قانون را انجام نمی دهد، مقصر طرح برچسب اصالت نیست و بعبارتی عدم آگاهی از قوانین مشکلاتی را برای ما بوجود می آورد.
و اما اظهار نظرهای جالبی در مورد افشای اطلاعات شرکتها توسط پشتیبان و یا مدیریت درآمد حاصل از این طرح برای سلامت مردم شده است که در نوع خود جالب است.
وقتی ادعا می شود که هزینه اجرای این طرح عملا از مصرف کننده گرفته می شود، لذا نگرانی از اینکه این درآمد به کجا می رود از سوی افرادی که خودشان هزینه ایی نکرده اند جای سوال دارد.
هزینه این طرح را که مصرف کننده می دهد، حذف برچسب اصالت هم که مشکل قاچاق آنها را حل نمی کند…پس این همه مخالفت با این طرح توسط یک گرایش خاص واردات به چه علت می باشد؟
یادمان نرود که در حال حاضر واردکنندگان قطعات یدکی هم بطور داوطلبانه به نوعی برچسب اصالت روی آورده اند ولی کسی در آنجا اعتراضی نمی کند…و این درحالیست که امروزه خلق تمایز یکی از روشهای علمی و ثابت شده در موفقیت های بزینس هاست.
برچسب اصالت نه تنها هزینه نیست بلکه یک ارزش افزوده است و جبران کننده کم کاریهای واردکنندگان در راه اندازی سیستمای کنترلی درون سازمانی ست و گذشته این دوستان نشان داده است که کلا با هرگونه نظارت مخالفند و سبقه درخشانی در این زمینه دارند و نمونه شاهد آن، به رسمیت نشناختن مسئولین فنی می باشد و بنظر می رسد که مابه التفاوت حقوق واقعی و پرداختی مسئول فنی را در این طرح هزینه می نمایند.
تاکید بسیار و هدفمند برای ارتباط دادن مقوله قاچاق کالاهای سلامت محور به عملکرد سازمان غذا ودارو و طرح برچسب اصالت از سوی یک تشکل خاص و آنهم با رزومه واردات مواد غذایی و تعمیم دادن به سایر کالاها (دارو – آرایشی بهداشتی – مکملها و ….) جای بسی تامل دارد.
چرا اعتراض به برچسب اصالت فقط توسط یک تریبون و یک شاخه از محصولات وارداتی است؟
آنقدر که تلاش برای برداشتن راه کارهای نظارتی است برای مبارزه با واردکنندگان به اصطلاح شناسنامه دار دخیل در امر قاچاق هم می شود؟
بهتر نیست سازمانهای دیگر نظارتی هم نسبت به نحوه هزینه درآمدهای حاصله خود به این تریبون گزارش بدهند؟
آیا گزارشی هم در مورد عدم پرداخت درست حقوق مسئولین فنی واردات و صرف جویی که از این طریق شده است وجود دارد؟ به جرات می توان گفت که دو یا سه برابر این عدد می باشد. لذا لازم است کمی منصفانه به طرح برچسب اصالت نگریست و برای سودآوری به تخریب طرح برچسب اصالت اقدام نکرد.
امیداحمدی دریاکناری
رئیس هیئت مدیره انجمن مسئولین فنی شرکتهای واردکننده
– substandard, spurious, falsely labelled, falsified and counterfeit (SSFFC)
– عام، جعلی، دروغ برچسب، جعل و تقلبی
– Tracing, tracking and control of authenticity (Control originality) (TTAC System)
– سامانه ردیابی، رهگیری و کنترل صحت(یا کنترل اصالت)