سبك زندگي و پیشگیری از سرطان

سخنراني دكتر خليل علي‌محمدزاده

“سبك زندگي و پیشگیری از سرطان”

اولین سمینار پیشگیری از سرطان پستان

“کمپین روبان صورتي”

   يكشنبه 1 آذرماه 1394

دانشگاه علوم پزشكي آزاد اسلامي واحد تهران

 

بسم الله الرحمن الرحيم

با اهداء سلام و تحيت خدمت استادان و دانشجويان محترم و تشكر از برگزاركنندگان اين همايش مفيد، از سخنراني پرمايه‌ي استادان گرامي آقايان دكتر سيد محمود طباطبايي جراح عاليقدر مغز و اعصاب و دكتر محمد اسماعيل اكبري رياست محترم مركز تحقيقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، استفاده‌ي خوبي كرديم. از دبير علمي سمينار آقاي دكتر محمد هادي زاده نيز تشكر مي كنيم، كه موضوع مهمي را در دستور كار قرار داده اند. اميد آنكه همه ما رسالت خود را در راه ارتقاء سلامت جامعه به نحو احسن انجام داده و مسير فلاح و رستگاري را طي كنيم. موضوعي كه براي سخنرانی بنده تعيين شده، “سبک زندگی و پیشگیری از سرطان” است، که آن را با تاکید بيشتر بر “سرطان پستان” ارائه می دهم. با این تذکر که سخن گفتن در اين باره، در حضور روساي مراكز تحقيقات سرطان و سبك زندگي، چقدر دشوار خواهد بود.

سرطان روش‌هاي درماني متعددي دارد. انواع سرطان‌ها وجود دارد و در پيشرفت‌هاي صورت گرفته در جهان امروز، در درمان آنها هم موفقيت‌هاي زيادي به وقوع پیوسته است. قطعاً از بين ما هيچ كس نمي‌خواهد، سرطان بگيرد. همه مي‌خواهيم از خطر سرطان در امان باشيم، حتي حاضریم براي جلوگيري از اين بيماري، همه دارايي خود را نيز، تقديم كنيم. مهمترين راه براي فرار از سرطان، اين است كه در وهله‌ي اول؛ از بروز آن جلوگيري كنيم يعني “پيشگيري اوليه” بكنيم و در مرحله دوم؛ بايد بيماري را خيلي زود كشف كنيم، اين هم يعني “پيشگيري ثانويه. براي پيشگيري اوليه از سرطان لازم است كه دلايل و عوامل دخيل در بروز آن را بشناسيم. اينجا است كه نقش سبك زندگي (Life Style) مطرح مي‌شود.

سبک زندگی به معنای شیوهٔ زندگی خاص یک فرد، گروه و یا جامعه است. این اصطلاح نخستین بار توسط آلفرد آدلر روان‌شناس اتریشی استفاده شد. سبک‌های زندگی مجموعه‌ای از طرز تلقی‌ها، ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی را در برمی‌گیرد. بيشتر مردم معتقدند که باید سبک زندگی‌شان را آزادانه انتخاب کنند. در بیشتر مواقع مجموعه عناصر سبک زندگی در يكجا جمع می‌شوند و افراد در یک سبک زندگی مشترک می‌شوند. به نوعی گروه‌های اجتماعی اغلب مالک یک نوع سبک زندگی شده و یک سبک خاص را تشکیل می‌دهند. سبکی شدن زندگی با شکل گیری فرهنگ مردم رابطه نزدیک دارد. مثلاً می‌توان شناخت لازم از افراد جامعه را از سبک زندگی افراد آن جامعه بدست آورد.

نمي‌شود هر جور بخواهيم، زندگي كنيم، هر طور بخواهيم تغذيه كنيم، در برابر هر نوع ناملايمات زندگي، مسير دل بخواهي را انتخاب كنيم، مثلاً در شيوه زندگي‌مان ورزش نباشد، تحرك كم باشد، استرس زياد باشد و آن وقت ما سرطان هم نگيريم. حتماً بايد شيوه زندگي‌مان را درست كنيم. آيا سبك زندگي خاصي وجود دارد كه ما با رعايت آن صددرصد از cancer خلاصي يابيم؟! جواب اين سوال منفي است. اما مي‌توان سبك زندگي سالم و درستي را اتخاذ كرد كه به وسيله آن تاثير زيادي بر “سلامت جسم و جان” و “سلامت اجتماعي و معنوي” خود بگذاريم.

سرطان Breast يكي از شايع‌ترين سرطان‌ها در خانم‌هاست. استعمال دخانیات و نوشیدن الکل به ویژه به مقدار بیشتر و طولانی، خطر ابتلاء به این سرطان و چندین سرطان دیگر را افزایش می دهد. اضافه وزن و یا چاقی پس از یائسگی، عامل دیگری ست که ریسک ابتلاء به سرطان پستان را بالا می برد. بافت چربی بیشتر، میزان انسولین و استروژن را در این زنان افزایش می دهد و در حال حاضر ارتباط سطوح بالاتر انسولین و استروژن، با برخی از سرطان ها به ویژه سرطان پستان شناخته شده است. البته ارتباط بین وزن و سرطان پستان پیچیده است به این معنی که خطر این سرطان؛ اینکه چاقی از دوران کودکی باشد و یا پس از بزرگسالی و یا مثلا؛ در ناحیه کمر باشد و یا باسن و ران، تفاوت های ظریفی دارد. مدارک و شواهدی وجود دارد که حاکی از این است که، فعالیت های بدنی در قالب پیاده روی خطر سرطان پستان را کاهش می دهد. در یک مطالعه در امریکا مشاهده شده، 75 تا 150 دقیقه پیاده روی سریع در هفته، خطر كانسر Breast در زنان را 18 درصد کاهش داده است. حاملگی و بارداری در سال های اولیه زندگی، به طور کلی ابتلاء به سرطان پستان را کاهش می دهد. مطالعات حاكي از آنست سرطان پستان، در زنانی که بچه دار نشده اند و یا اولین فرزند خود را بعد از 30 سالگی متولد کرده اند، کمی بالاتر است. همچنین مطالعات نشان مي‌دهد زناني كه بچه‌هاي خود را از طريق پستان تغذيه كرده‌اند و مدت طولاني‌تري اين امكان را داشته‌اند، كمتر به سرطان پستان مبتلا مي‌شوند.*

در زنانی که از قرص های ضدبارداری برای کنترل تولد استفاده می کنند، خطر سرطان پستان کمی بیشتر از زنانی است که از این قرص ها استفاده نمی کنند. در برخی مطالعات معلوم شده، زنانی که بیش از 10 سال بی وقفه از قرص های ضد بارداری استفاده کرده بودند، خطر ابتلاء به این سرطان کمی بیشتر بوده است. تعداد کمی مطالعات در زمینه DMPA(دپو مدروکسی پروژسترون استات) حکایت از این دارد که این آمپول تزریقی کنترل بارداری نیز، خطر سرطان پستان را افزایش می دهد، و در صورتی که بیش از 5 سال مورد استفاده قرار گیرد، خطر ابتلاء باز هم بیشتر می شود. بررسی ها نشان می دهد، هورمون درمانی ترکیبی (HT) که جهت تسکین علائم یائسگی و کمک به پیشگیری از پوکی استخوان مورد استفاده قرار می گیرد، خطر سرطان پستان را افزایش می دهد. همچنین ممکن است شانس مرگ ناشی از سرطان پستان را نیز بالا ببرد. در همین پژوهش ها عنوان شده؛ استفاده از استروژن تنها، پس از یائسگی به نظر نمی رسد، خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد.*

همانطور كه مي‌دانيد شيوع انواع سرطان‌ها در مناطق مختلف جهان متفاوت است. مثلاً سرطان پستان در زنان ژاپني كمتر و در زنان امريكايي بيشتر است. ولي مطالعات در نسل دوم زنان ژاپني كه در امريكا متولد شده‌اند و همان جا بزرگ شده‌اند، حاكي از آن است كه سرطان پستان دچار افزايش شده است. جالب اينجاست كه در مورد سرطان معده كه در ژاپن بيشتر است ولي در امريكا كمتر است، وضعيت در اين گروه، روند معكوسي را نشان مي‌دهد. بنابر اين مهاجرت افراد به كشورهاي ديگر در شيوع سرطان داراي ضريب تاثير است.

خوب اين قسمت از سخنانم به طور اختصاصي ناظر به رابطه سبك زندگي با سرطان پستان بود، اجازه مي خواهم از اين قسمت به بعد به طور عام ارتباط مواردي از سبك زندگي با انواع سرطان ها را نيز مختصر مورد اشاره قرار دهم.

رفتارهاي پرخطر جنسي يكي از مسائلي است كه نه تنها با برخي سرطان‌ها بلكه با بيشتر مسايل زندگي رابطه دارد. در بيماران مبتلا به عفونت HIV و ايدز، سرطان‌هايي مانند لنفوم و ساركوم كاپوزي شايع است كه به طور غيرمستقيم ريشه در رفتارهاي پرخطر جنسي دارد. يا در برخي موارد از سرطان دهانه رحم، ثابت شده كه بيماري از راه جنسي انتقال يافته و ناقلان اوليه بيماري مردان به حساب مي‌آيند، همه اينها با شيوه زندگي انسان‌ها رابطه دارند.

برخي سرطان‌ها مرتبط با شغل و عوامل محيطي مي‌باشند. در كارگراني كه در صنايع رنگرزي و يا شركت‌هاي پلاستيك‌سازي كار مي‌كنند، افزايش شيوع سرطان مثانه شايع است. يا در كارخانجاتي كه از ماده شيميايي آزبستوز استفاده مي‌شود، خطر شيوع نوعي سرطان ريه به نام “مزوتيلوما” افزايش مي‌يابد، اينها نمونه‌هايي از ارتباط شغل و مواد شيميايي موجود در محيط با سرطان است. شناخت محيط و مواد موجود در آن و تاثير عوامل محيطي در سلامت افراد، بحث مهمي است.

يكي ديگر از مواردي كه به بروز سرطان و افزايش ابتلاء به انواع سرطان‌ها منجر مي‌شود، مصرف خودسرانه و طولاني مدت آنتي‌بيوتيك‌هاست. بررسي‌ها ثابت كرده است، افرادي كه حداقل 5 دوره يا بيشتر بدون تجويز پزشك از آنتي‌بيوتيك‌ها استفاده كرده‌اند، بيش از ساير افراد، در معرض سرطان بودند. ما از نظر مصرف دارو در بین 20  كشور پرمصرف دنيا هستيم. 20 درصد داروهايي كه در ايران مصرف مي‌شود، بدون نسخه پزشك و صرفاً به درخواست متقاضي است. ما در مصرف آنتي‌بيوتيك در آسيا بعد از چين دومين كشور هستيم. مصرف ايران به تنهايي معادل كل اروپاست. در اروپا، پرمصرف‌ترين كشور فرانسه است. مصرف دارو در فرانسه 2 برابر آلمان و 3 برابر هلند است. لكن فرانسه با تقويت فرهنگ و اصلاح شيوه مصرف در 15 سال اخير به موفقيت‌هايي در این زمینه رسيده است. ایران هم در سبك و طريق اقدام و مصرف خود، بايد تجديدنظر كند و در اين رابطه سخت نيازمند كار آموزشي، فرهنگي و رسانه‌اي هستيم.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه 50 درصد سرطان‌هاي شايع در مردان و زنان قابل درمان و 30 درصد قابل پيشگيري مي‌باشد. در مواردي كه به عنوان مثال عرض شد، ملاحظه فرموديد كه عوامل دخيل، كاملاً با رصد صحيح، مداخلات لازم و شناخت درست از خود و محيط قابل پيشگيري و اتخاذ تصميم است. 90 تا 95 درصد سرطان‌ها به علت عوامل محيطي و سبك زندگي ايجاد مي‌شود مثل سيگار كشيدن، چاقي، مصرف الكل، عوامل عفوني، نور خورشيد، فشارهاي رواني، آلوده كننده‌هاي محيطي و مواد غذايي. تنها 5 تا 10 درصد سرطان‌ها به علت مشكلات ژنتيكي به وجود مي‌آيند.

پس اينكه سرطان بگيريم و يا از ابتلا به آن در امان باشيم، تا حدود زيادي به تصميمات ما در زندگي بستگي دارد. به تصميم گيري سياست‌گزاران، قانونگذاران و همه سازمان‌هايي كه در مسايل مربوط به تعيين‌كننده‌هاي موثر عوامل اجتماعي در كشور مجري هستند، وابسته است. البته آنها هميشه در شرايطي نيستند كه بين خوب و بد انتخاب كنند، محدوديت‌هايي دارند، ضعف‌هايي وجود دارد، تهديدهايي هست. لكن بايد جمع‌هاي دانشگاهي، افراد اصيل و فهيم جامعه، رسانه‌ها و همه آنهايي كه مي‌توانند “ياد بگيرند” و “ياد بدهند” به صحنه بيايند و به كمك بشتابند، تا در جلوگيري از بيماري‌ها، بخش‌هاي مختلف كشور تبديل به يك “سازمان يادگيرنده” شود، تا اولاً: خطاها را كشف كنيم و رفع كنيم. ثانياً: سياست‌ها و استراتژي‌هاي ناكارآمد كه به افزايش اين اشتباه‌ها و ترويج آنها منجر مي‌شود را كنار بگذاريم. اينها شدني است. نياز به آموزش همگاني، فرهنگ‌سازي، فرهنگ‌پذيري، حاكميت اخلاق و مسئوليت پذيري در جامعه دارد. مسير توسعه و پيشرفت حقيقي از اينجا شروع مي‌شود. ما در اين راه به كوشش جمعي جوانان آگاه و فهيم دانشگاهي نيازمنديم. بايد به تشكيل كانون‌هاي داوطلبانه و خيرخواهانه در دانشگاه ها و سایر عرصه‌ها در زمينه ها و ابعاد مختلف سلامت روی آوریم.

اميد آنكه سازمان‌ها و دواير دولتي و خصوصي ارتقاء دهنده سلامت، از اين اقدامات پشتيباني كنند. “مي‌شود” و “ما مي‌توانيم” با اصلاح در شيوه زندگي از بسياري سرطان‌ها پيشگيري كنيم. پيشگيري از سرطان‌ها، يعني حفظ منابع مالي سلامت برای رفع نیازها و ارائه مراقبت های بهداشتی، تقويت اقتصاد كشور و افزايش اميد به زندگي و در يك كلام يعني سرمايه‌گذاري براي آينده و شكوفايي سرمايه اجتماعي. طي دو دهه‌ي اخير، سرطان در جهان 80 درصد افزايش داشته و به 18.2 نفر در يك ميليون نفر رسيده؛ آمارها در كشور ما هم بالاست، اما هنوز از ميانگين جهاني پائين تريم و ابتلاي ما در حدود 13.2 نفر به ازاي هر يك ميليون نفر هست.

روزي كه در جامعه ما و براي عموم مردم برنامه ها و بسته های عملیاتی برای اصلاح سبك زندگي، سالم سازي محيط، رفتارهاي بهداشتي و عادات افراد وجود داشته باشد و از سوی آنان به مورد اجرا در آید، الگوهاي زندگي سالم در بعد فردي و اجتماعي فراهم مي‌آيد. آن روز، روز بزرگي است و ما بايد در پي ايجاد چنين شرايط و ساختاري گام برداريم. كميته‌هاي تحقيقات دانشجويي به ويژه در دانشگاه‌هاي علوم پزشكي بايد پرچمدار سلامت و حافظ سلامت جامعه باشند.

در خاتمه ضمن تقدير و تشكر از دست اندركاران كميته تحقيقات دانشجويي دانشگاه علوم پزشكي آزاد اسلامي واحد تهران، مركز تحقيقات سرطان دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و موسسه پيشگيري از سرطان پستان به جهت برگزاري شايسته ي اين سمينار لازم و ضروري، همه شما عزيزان را به خداوند قادر متعال مي سپارم.

*Lifestyle-related risk factors for breast cancer, American cancer society,2015

برگزار کنندگان:

مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

كميته تحقيقات دانشجويي دانشگاه علوم پزشكي آزاد اسلامي واحد تهران

  موسسه پیشگیری از سرطان پستان

گزیده ای از سخنرانی در خبرگزاری آنا

http://www.ana.ir/news/67086