خانه / اخبار / جمعیت و باروری سالم / گفت و گو با روزنامه صبح رسالت(۲۳ خرداد ۱۴۰۰)

گفت و گو با روزنامه صبح رسالت(۲۳ خرداد ۱۴۰۰)

دکترخلیل علی محمدزاده، رئیس مرکز تحقیقات سیاست‌گذاری اقتصاد سلامت:
روند سالخوردگی ما از سال ۱۴٠۹ سرعت خواهد گرفت.
یکشنبه ۲۳ خردادماه ۱۴۰۰
گروه اجتماعی
همزمانی سالمندی جمعیت با کاهش شدید زادوولد، کشور را در آینده‌ای نزدیک، در آستانه بحرانی سهمگین قرار خواهد داد و در این ارتباط با « دکترخلیل علی محمدزاده»- پزشک و استاد دانشگاه و رئیس مرکز تحقیقات سیاست‌گذاری اقتصاد سلامت گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.
دولت‌های یازدهم و دوازدهم از چه اقداماتی در حوزه جمعیت غفلت ورزیدند؟ چرا سیاست‌های کلی جمعیت اجرایی نشد و یا طرح جمعیت و تعالی خانواده به تصویب نرسید؟
امید می رفت دولت یازدهم و یا دوازدهم به دنبال ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت در اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ در این باره، به مجلس لایحه می داد که این‌کار را نکرد. همچنین انتظار این بود که مجلس به موقع طرح جمعیتی خود را در دوره نهم و دهم به نتیجه می رساند که برغم تلاش‌های جمعی از نمایندگان ممکن نشد. البته مجلس یازدهم طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده دوره های قبل را  اسفند ماه ۱۳۹۹ تکمیل، اصلاح و تصویب کرد. هم اکنون مجلس در حال رفع ایرادات اعلامی از سوی شورای نگهبان است. چرایی این تأخیرها و به درازا کشیدن اقدامات لازم در این زمینه بر می گردد به تفاوت دیدگاه‌ها، فهم متفاوت از مسئله و شاید بحث منابع طرح و عدم تمایل دولت‌ها به مساعدت در این باره و صد البته کارشکنی های پنهان.
موضوع دیگر که یکی از انتقادات جمعیت شناسان را دربر داشته مشروط کردن یارانه موالید جدید است که از این مسئله تحت عنوان اقدامی ضد جمعیتی یاد می‌شود، در این رابطه هم توضیحاتی ارائه بفرمایید؟
بله، این نوع نگاه‌های تحدید جمعیتی در دولت و گاهی مجلس وجود دارد. تنها در مورد یارانه فرزند نبود، در بحث سهمیه بنزین و سوخت خودرو هم بود. کلا باید گفت هنوز دولت خیز لازم را برای دل کندن از سیاست‌های مهار جمعیت برنداشته است. کارها بطئی پیش می رود. سنگ اندازی و مانع تراشی و اتلاف وقت و انرژی زیاد است. فرهنگ‌سازی هم صورت نمی گیرد. خیلی اقدامات هم در حد بزک کردن و گزارش‌های صوری است. این مسئله باعث شده روندها و شاخص‌های اصلی ما هر چه جلوتر می‌رویم، بدتر می شود.
یکی از مشکلات جمعیتی ما در این سال ها افزایش میزان ناباروری و تأمین هزینه های درمان آن است که خیلی از زوج ها را سال‌هاست از صرافت فرزندآوری منصرف کرده یا دچار مشکلات عدیده ای ساخته است. درمان های ناباروری جزو گرانترین درمان های پزشکی و بهداشتی محسوب می شود، بنابراین خیلی از خانواده ها از طبقات زیرین تا متوسط جامعه نمی توانند هزینه های آزاد آن را تأمین کنند، چه باید کرد؟
معتقدم که تمام مراحل باروری و ناباروری باید تحت پوشش بیمه باشد و خانواده ها بایستی تنها فرانشیز، آن‌هم در حد زیر ۱۰ درصد را پرداخت کنند. در اصل ناباروری، عوامل مختلفی تأثیر گذارند و برای کاهش میزان آن و افزایش اثربخشی درمان، اصلاح سبک زندگی و ازدواج در وقت نیاز، بدون تأخیر و به موقع سهم مهمی دارد.
نرخ رشد جمعیت با ادامه روند فعلی در سال ۱۴۱۵ از صفر هم عبور می کند و به زیر صفر خواهد رسید، چه اقدامی انجام نگرفته که ما امروز در این مسیر خطرناک قرار گرفته ایم و با چه اقدامات عاجلی می توانیم این روند را تا حدودی متوقف کنیم؟
بله رشد جمعیت با ادامه روند فعلی می تواند در دهه های آینده به سمت صفر و منفی شدن پیش رود که وضعیت غم انگیز و غیرقابل جبرانی است. تصورش هم باعث نگرانی عمیق است. ما در میانه دهه ۷٠ به اهداف برنامه کنترلی رسیده بودیم، باید در نقطه باروری کل ۳/۳ و رشد جمعیت ۲/۳ این برنامه و سایر برنامه های مکملش کمرنگ می شد که متأسفانه تغییر ناچیز سیاست‌ها، فرهنگ جامعه و عدم هشدار جدی از سوی دستگاه‌ها، این وضعیت را تا امروز با سرعت و به طور بی رویه به این صورت درآورده است. چون از آن زمان تاکنون نه کاهش نرخ باروری کل متوقف شده و نه کاهش درصد رشد جمعیت و کشور همچنان به سمت سالخوردگی و کاهش جمعیت جوان پیش می رود. 
آیا صرفا تشریح و تبیین پیامدهای سالخوردگی در حوزه جمعیت برای این‌که خانواده‌ها فرزندآوری داشته باشند کافی است، چون برخی ها معتقدند سهم عوامل فرهنگی و اجتماعی از سهم عوامل اقتصادی پررنگ تر است، آیا شماهم چنین اعتقادی دارید؟
قطعا سهم عوامل فرهنگی و اجتماعی پررنگ‌تر از عوامل اقتصادی می باشد. ولی همه این سیاست‌ها در پیشبرد عوامل ذیربط باید به موازات هم جلو برود. سبک زندگی در کشور به دلایل گوناگون مثل شهرنشینی، رشد تکنولوژی، دسترسی به ابزارهای توسعه بیشتر، تغییر کرده است. البته گاهی گره های کوری در ذهن‌ها ایجاد شده، شاید مسئولیت پذیری در زوجین کم شده است. حالا این بحث فراوان دارد. درصد کمی هم مواردی هست که صرفا مربوط به مسائل اقتصادی است. خلاصه دسته بندی‌های مختلفی در این زمینه است.
به نظرم جامعه به سه چیز مهم نیاز دارد؛ آرامش(امنیت)، عدالت و آسایش(رفاه)، هر چه در این زمینه ها بیشتر بکوشیم، پذیرش عمومی در باره تأسیس خانواده  ایده آل بهتر خواهد شد. الان متأسفانه به دلیل برخی عملکردهای ناقص و غلط، صدای فرزندآوری و فرزندپروری در جامعه شنیده نمی شود و در برابر آن مقاومت وجود دارد.
کشورهایی که به لحاظ جمعیت، مشابه ما هستند، چه اقداماتی را انجام داده اند و چقدر توفیق داشته اند؟
همه کشورهایی که نرخ باروری زیر حدجانشینی دارند، سیاست های جمعیتی و برنامه‌های تشویقی برای جوانان و خانواده ها دارند. در کشور ما هم به اهم این موارد در ۱۴ بند در سیاست‌های کلی و ۷۴ ماده در طرح جوانی جمعیت و خانواده توجه شده است. اما حوزه سلامت نیز در ارتقاء سلامت زنان و کودکان و افزایش کیفیت زندگی آن‌ها از طریق آموزش، مشاوره، مهارت افزایی، رعایت راهنماهای بالینی، ترغیب مادران به چند فرزندی و فاصله گذاری مطلوب حداقلی بین فرزندان، کاهش نرخ سزارین، محدود کردن عقیم سازی‌ها و کاهش سقط جنین های خودخواسته و درمان ناباروری‌ها بایستی اقدام به عمل آورد.
چقدر وضعیت جمعیت ما را نگران کننده می دانید و دولت آینده با چه اقدامات کوتاه مدت و بلندمدتی می تواند این فرآیند را اصلاح کند و پیشنهاد شما چیست؟
اصلاح برخی ساختارها، فرآیندها و رویه ها در کنار تدوین قوانین و اجرای آن‌ها و فرهنگ سازی در مجموع می تواند این مسیر را هموار کند. روند سالخوردگی ما از سال ۱۴٠۹ سرعت خواهد گرفت. پنجره جمعیتی ما سال ۱۴۲۵ بسته خواهد شد. در این سال سالمندان ما دو و نیم برابر خواهد شد و جمعیت جوان ایران به کمتر از ۱۹ درصد خواهد رسید و ایران در فهرست یکی از پیرترین کشورها قرار خواهد گرفت. این مسئله تهدید بزرگی برای پیشرفت آینده ایران است و تبعات سوء اقتصادی، اجتماعی‌ و سیاسی دارد هیچ راهی وجود ندارد جز این‌که دولت آینده، خانواده محور باشد. همه وزارتخانه‌های آن بایستی پیوست جمعیت و خانواده داشته باشند. مقوله جمعیت در کشور ساختار و متولی داشته باشد. عمق مسئله و جوانب قضیه جمعیت توسط دولتمردان و خانواده‌ها فهمیده شود. شرایط اشتغال، مسکن و ازدواج برای جوانان و میانسالان سهل و مساعد شود و در سایه امید به آینده و شکل گیری خواست عمومی، خانواده ها حتما از تک فرزندی و دو فرزندی عبور کنند. ساختار و سلسله خویشاوندی خانواده به وجود فرزندان متعدد وابسته است. البته هرجا فرزندآوری مطرح است در کنارش فرزندپروری اهمیت دارد که خیزش همه دستگاه‌ها و بخش‌های فرهنگی، اجتماعی و تربیتی را می طلبد. اما این نکته هرگز نباید فراموش شود که فرزندآوری بنا به تمایل و خواست زوجین تحقق می یابد، پس باید مطالبات خانواده ها به صورت واقعی در نظر گرفته شود و مورد اجابت قرار گیرد.
 ارسال دیدگاه

گفتگو با روزنامه رسالت ۲۰ خرداد ۱۴۰۰

دکترخلیل علی محمدزاده

پزشک و استاد دانشگاه

رییس مرکز تحقیقات سیاستگذاری اقتصاد سلامت

۱-دولت یازدهم و دوازدهم چه اقداماتی را باید در حوزه جمعیت انجام می دادند که از انجام آن غفلت ورزیدند؟ چرا سیاستهای کلی جمعیت اجرایی نشد و یا طرح جمعیت و تعالی خانواده تصویب نشد؟

امید می رفت دولت یازدهم و یا دوازدهم به دنبال ابلاغ سیاستهای کلی جمعیت در اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ در این باره، به مجلس لایحه می داد که اینکار را نکرد. همچنین انتظار این بود که مجلس به موقع طرح جمعیتی خود را در دوره نهم و دهم به نتیجه می رساند که برغم تلاشهای جمعی از نمایندگان ممکن نشد. البته مجلس یازدهم طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده دوره های قبل را  اسفند ماه ۱۳۹۹ تکمیل، اصلاح و تصویب کرد. هم اکنون مجلس در حال رفع ایرادات اعلامی از سوی شورای نگهبان است. چرایی این تاخیرها و به درازا کشیدن اقدامات لازم در این زمینه بر می گردد به تفاوت دیدگاهها، فهم متفاوت از مسئله و شاید بحث منابع طرح و عدم تمایل دولتها به مساعدت در این باره و صد البته کارشکنی های پنهان

۲- موضوع دیگر که یکی از انتقادات جمعیت شناسان را دربر داشته مشروط کردن یارانه موالید جدید است، خردادماه سال گذشته هیات وزیران آیین نامه اجرایی بند (الف) تبصره (۱۴) قانون بودجه را تصویب کرد که براساس آن موالید جدید صرفا با تایید وزارت تعاون و در صورت وجود منابع به تشخیص سازمان هدفمندی یارانه ها مشمول دریافت یارانه خواهند بود! پرداخت یارانه نقدی به فرزندان متولدشده خانوارهای یارانه بگیر در حالی مشروط به تایید وزارت کار و وجود منابع شده بود که پیش از این با تولد فرزند، یارانه نقدی بدون هیچ شروطی برای عضو جدید این خانوارها واریز می شد! در این رابطه هم توضیحاتی ارائه بفرمایید.

بله، این نوع نگاههای تحدید جمعیتی در دولت و گاهی مجلس وجود دارد. تنها در مورد یارانه فرزند نبود، در بحث سهمیه بنزین و سوخت خودرو هم بود. کلا باید گفت هنوز دولت خیز لازم را برای دل کندن از سیاستهای مهار جمعیت برنداشته است. کارها بطئی پیش می رود. سنگ اندازی و مانع تراشی و اتلاف وقت و انرژی زیاد است. فرهنگ سازی هم صورت نمی گیرد. خیلی اقدامات هم در حد بزک کردن و گزارشهای صوری است. این مسئله باعث شده روندها و شاخصهای اصلی ما هر چه جلوتر می رویم، بدتر می شود.

۳-یکی از مشکلات خانواده و جمعیتی ما در این سال ها افزایش میزان ناباروری و تأمین هزینه های درمان آن است که خیلی از زوج ها را سالهاست از صرافت بچه دار شدن یا منصرف کرده یا دچار مشکلات عدیده ای ساخته است. متأسفانه نبود بیمه های درمانی در این زمینه توان جسمی  و روحی خیلی از زوجین ما در جامعه را فرسایش داده است. درمان های ناباروری جزو گرانترین درمان های پزشکی و بهداشتی محسوب می شود، بنابراین خیلی از خانواده ها از طبقات زیرین تا متوسط جامعه نمی توانند هزینه های آزاد آن را تأمین کنند. در حال حاضر درمان ناباروری در کشور بین ۱۰ تا ۴۰ میلیون تومان هزینه دارد که با وجود ادعای وزارت بهداشت مبنی بر تامین ۸۵درصدی این هزینه ها، چنین رویکردی وجود ندارد و طبق گفته برخی نمایندگان مجلس فقط ۲۰ درصد از هزینه های درمان ناباروری پرداخت می شود، در این باره هم لطفا توضیحات خود را ارائه بفرمایید.

بنده معتقدم که تمام مراحل باروری و ناباروری باید تحت پوشش بیمه باشد و خانواده ها بایستی تنها فرانشیز، آنهم در حد زیر ده درصد را پرداخت کنند. در اصل ناباروری، عوامل مختلفی تاثیر گذارند و برای کاهش میزان آن و افزایش اثربخشی درمان، اصلاح سبک زندگی و ازدواج در وقت نیاز، بدون تاخیر و به موقع سهم مهمی دارد.

۴-نرخ باروری با ادامه روند فعلی در سال ۱۴۱۵ از صفر هم عبور می کند و به زیر صفر خواهد رسید، چه اقدامی انجام نگرفته که ما امروز در این مسیر خطرناک قرار گرفته ایم و با چه اقدامات فوری و عاجلی می توانیم این روند را تا حدودی متوقف کنیم؟

برای نرخ باروری هرگز چنین وضعی پیش نمی آید ولی رشد جمعیت با ادامه روند فعلی می تواند در دهه های آینده به سمت صفر و منفی شدن پیش رود که وضعیت غم انگیز و غیرقابل جبرانی است. تصورش هم باعث نگرانی عمیق است. ما در میانه دهه ۷٠ به اهداف برنامه کنترلی رسیده بودیم، باید در نقطه باروری کل ۳.۳ و رشد جمعیت ۲.۳ این برنامه و سایر برنامه های مکملش کمرنگ می شد که متاسفانه تغییر ناچیز سیاستها، فرهنگ جامعه و عدم هشدار جدی از سوی دستگاهها، این وضعیت را تا امروز با سرعت و به طور بی رویه به این صورت درآوده است. چون از آن زمان تاکنون نه کاهش نرخ باروری کل متوقف شده و نه کاهش درصد رشد جمعیت و کشور همچنان به سمت سالخوردگی و کاهش جمعیت جوان پیش می رود.

۵-آیا صرفا تشریح و تبیین پیامدهای سالخوردگی در حوزه جمعیت برای اینکه خانوادهها فرزندآوری داشته باشند کافی است، چون برخی ها معتقدند سهم عوامل فرهنگی و اجتماعی از سهم عوامل اقتصادی پررنگ تر است، آیا شماهم چنین اعتقادی دارید؟

قطعا سهم عوامل فرهنگی و اجتماعی پررنگتر از عوامل اقتصادی می باشد. ولی همه این سیاستها در پیشبرد عوامل ذیربط باید به موازات هم جلو برود. سبک زندگی در کشور به دلایل گوناگون مثل شهرنشینی، رشد تکنولوژی، دسترسی به ابزارهای توسعه بیشتر، تغییر کرده است. البته گاهی گره های کوری در ذهنها ایجاد شده، شاید مسئولیت پذیری در زوجین کم شده است. حالا این بحث فراوان دارد. درصد کمی هم مواردی هست که صرفا مربوط به مسائل اقتصادی است. خلاصه دسته بندیهای مختلفی در این زمینه است. به نظرم جامعه به سه چیز مهم نیاز دارد؛ آرامش(امنیت)، عدالت و آسایش(رفاه)، هر چه در این زمینه ها بیشتر بکوشیم، پذیرش عمومی در باره تاسیس خانواده  ایده آل بهتر خواهد شد. الان متاسفانه به دلیل برخی عملکردهای ناقص و غلط، صدای فرزندآوری و فرزندپروری در جامعه شنیده نمی شود و در برابر آن مقاومت وجود دارد.

۶-کشورهایی که به لحاظ جمعیت، مشابه ما هستند، چه اقداماتی را انجام داده اند و چقدر توفیق داشته اند؟

همه کشورهایی که نرخ باروری زیر حدجانشینی دارند، سیاست های جمعیتی و برنامه های تشویقی برای جوانان و خانواده ها دارند. در کشور ما هم به اهم این موارد در ۱۴ بند در سیاستهای کلی و ۷۴ ماده در طرح جوانی جمعیت و خانواده توجه شده است. اما حوزه سلامت نیز در ارتقاء سلامت زنان و کودکان و افزایش کیفیت زندگی آنها از طریق آموزش، مشاوره، مهارت افزایی، رعایت راهنماهای بالینی،  ترغیب مادران به چند فرزندی و فاصله گذاری مطلوب حداقلی بین فرزندان، کاهش نرخ سزارین، محدود کردن عقیم سازیها و کاهش سقط جنین های خودخواسته و درمان ناباروریها بایستی اقدام به عمل آورد. اصلاح برخی ساختارها، فرآیندها و رویه ها در کنار تدوین قوانین و اجرای آنها و فرهنگ سازی در مجموع می تواند این مسیر را هموار کند.

۷-چقدر وضعیت جمعیت ما را نگران کننده می دانید و دولت آینده با چه اقدامات کوتاه مدت و بلندمدتی می تواند این فرآیند را اصلاح کند؟ پیشنهاد شما چیست؟

روند سالخوردگی ما از سال ۱۴٠۹ سرعت خواهد گرفت.  پنجره جمعیتی ما سال ۱۴۲۵ بسته خواهد شد. در این سال سالمندان ما دو و نیم برابر خواهد شد و جمعیت جوان ایران به کمتر از ۱۹ درصد خواهد رسید و ایران در فهرست یکی از پیرترین کشورها خواهد شد. این مسئله تهدید بزرگی برای پیشرفت آینده ایران است و تبعات سوء اقتصادی، اجتماعی‌ و سیاسی دارد.

هیچ راهی وجود ندارد جز اینکه دولت آینده، خانواده محور باشد. همه وزارتخانه های آن بایستی پیوست جمعیت و خانواده داشته باشند. مقوله جمعیت در کشور ساختار و متولی داشته باشد. عمق مسئله و جوانب قضییه جمعیت توسط دولتمردان و خانواده ها فهمیده شود. شرایط اشتغال، مسکن و ازدواج برای جوانان و میانسالان سهل و مساعد شود و در سایه امید به آینده و شکل گیری خواست عمومی، خانواده ها حتما از تک فرزندی و دو فرزندی عبور کنند.

ساختار و سلسه خویشاوندی خانواده به وجود فرزندان متعدد وابسته است. البته هرجا فرزندآوری مطرح است در کنارش فرزندپروری اهمیت دارد که خیزش همه دستگاهها و بخشهای فرهنگی، اجتماعی و تربیتی را می طلبد.

اما این نکته هرگز نباید فراموش شود که فرزندآوری بنابه تمایل و خواست زوجین تحقق می یابد، پس باید مطالبات خانواده ها به صورت واقعی در نظر گرفته شود و مورد اجابت قرار گیرد.

این مطالب را نیز ببینید!

همایش سلامت، حکمت و حکمرانی

سومین همایش بین المللی سلامت، حکمت و حکمرانی The Third International conference on health, Wisdom & ...