تاریخچه واکسیناسیون و بیماری‌هایی که در ایران کنترل، حذف و یا ریشه‌کن شده اند

گروه سلامت فارس، امین رحیمی: در ایران برنامه رسمی برای واکسیناسیون سراسری از سال ۱۳۵۳ آغاز شد؛ برنامه‌ای جهانی برای ایمن‌سازی کودکان در برابر ۶ بیماری شایع. این برنامه از سال ۱۳۶۳ سازمان‌دهی جدیدی یافت و این بار به‌صورت منسجم و همراه با آموزش‌های سراسری و ملی پیگیری شد. نتیجه هم اینکه اغلب بیماری‌های واگیر در ایران ریشه‌کن یا کنترل‌شده‌اند و ایران در این زمینه جزو کشورهای پیشرو محسوب می‌شود. ایرانی‌ها نشان داده‌اند باوجود مشکلات گاه‌وبیگاه، حداقل در نیم‌قرن اخیر همواره سلامت را در اولویت قرار داده‌اند. حالا به‌جایی رسیده‌ایم که آبله و فلج اطفال در ایران ریشه‌کن شده‌اند یعنی دیگر رخ نمی‌دهند و سرخک، سرخجه مادرزادی، کزاز نوزادان، جذام و مالاریا حذف‌شده‌اند یعنی به ریشه‌کنی نزدیک شده‌اند. حصبه، سل، دیفتری، سیاه‌سرفه و اوریون نیز در ایران کنترل‌شده‌اند یعنی از گسترش آن‌ها جلوگیری شده است. خیلی از بیماری‌های دیگر هم هستند که حالا در میان ایرانیان فقط نامی از آن‌ها باقی‌مانده و دیگر کسی نمی‌داند اصلاً چه بودند و چه بلایی بر سر بیماران می‌آوردند و چقدر قربانی گرفتند.

بنا‌به‌اعلام سازمان بهداشت جهانی، ایران یکی از بهترین برنامه‌های واکسیناسیون اجباری در جهان را دارد

ایران؛ معیار واکسیناسیون در جهان

به دلیل پیشرفت‌های علم پزشکی شاید به نظر برسد در دنیای امروز دیگر کسی به بیماری‌های قدیمی که درمان شناخته‌شده دارند، مبتلا نمی‌شود. اما آمارهای سازمان بهداشت جهانی حقیقت‌هایی تلخ را آشکار می‌کند. بر اساس گزارش‌ها سالانه ۱۹ میلیون کودک در دنیا از دریافت واکسن محروم می‌مانند و یک‌چهارم کل مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال به دلیل ابتلا به بیماری‌های واگیر قابل‌پیشگیری است؛ از همه بیشتر سیاه‌سرفه، سرخک، کزاز نوزادی و هپاتیت ب. در این میان ایران به دلیل واکسیناسیون سراسری و نظام‌مند وضعیت مناسبی دارد و در حوزه مقابله با بیماری‌های واگیر جزو کشورهای با شاخص بالای سلامت و در حوزه پوشش واکسیناسیون همگانی جزو کشورهای معیار و الگوی دنیا محسوب می‌شود.

پزشکان ایرانی از دوره قاجار در داروسازی و تولید واکسن پیشگام بودند

آبله‌کوبی؛ از عباس میرزا تا سازمان بهداشت جهانی!

مایه‌کوبی آبله با استفاده از مایع جمع شده زیر زخم‌های آبله گاو روشی باستانی است. اما در دوران معاصر به گواهی تاریخ نخستین بار عباس میرزا، ولیعهد قاجار در سال ۱۱۹۱ شمسی با کمک یک پزشک اروپایی فرزندانش را مایه‌کوبی کرد و بعد هم نوبت مردم عادی رسید تا ۲۵ هزار نفر از ساکنان تبریز در برابر آبله مصون شوند. بعدها امیرکبیر هم برای آبله‌کوبی ایرانی‌ها تلاش کرد ولی نخستین اقدام جدی برای پیشگیری از آبله تصویب قانون مایه‌کوبی همگانی توسط مجلس شورای ملی در سال ۱۳۲۲ بود. تا آن زمان هرگاه برای درمان بیماری انسان یا دام به دارو یا واکسنی نیاز بود ۲ موسسه ایرانی پیشگام بودند؛ انستیتو پاستور ایران که در سال ۱۲۹۹ شمسی تأسیس شد و موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی. برنامه ریشه‌کنی آبله در ایران چند دهه بعد با تلاش‌های بین‌المللی سازمان بهداشت جهانی برای مهار این بیماری در همه کشورهای جهان همراه شد تا آبله که ۳ هزار سال با بشر بود و میلیون‌ها نفر را کشت پس از یک برنامه ریشه‌کنی ۱۰ ساله سرانجام در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷ شمسی) در جهان و ایران ریشه‌کن شود.

سال ۱۳۷۳ در یک روز ۹ میلیون کودک در برابر فلج اطفال واکسینه شدند

ریشه‌کنی فلج اطفال با یک اتفاق تاریخی

نخستین تلاش‌ها برای ریشه‌کنی فلج اطفال در ایران از دهه ۵۰ شمسی آغاز شد ولی چون با واکسیناسیون همگانی همراه نبود به نتیجه نرسید. این مشکل همچنان ادامه داشت و به‌ویژه در شهرها و روستاهای دورافتاده مرزی قربانی می‌گرفت تا اینکه در سال ۱۳۷۳ اتفاقی مهم افتاد. بسیج به کمک وزارت بهداشت شتافت و با اقدام هماهنگ بیش از ۳۲۰ هزار بسیجی فقط در یک روز حدود ۹ میلیون کودک زیر ۵ سال در سراسر ایران واکسن دریافت کردند. بسیجی‌ها در این طرح در ۱۶ هزار پایگاه واکسیناسیون بیش از ۱۷۵ هزار گروه امدادی تشکیل دادند و فلج اطفال در ایران ریشه‌کن شد. تأثیر کار به‌قدری شگفت‌آور بود که همان سال یونیسف نامه‌ای به رئیس‌جمهور ایران نوشت و از این اقدام مهم تشکر کرد. خوشبختانه از سال ۱۳۷۴ فلج اطفال در ایران ریشه‌کن شده است.

یونیسف چه گفت؟

با آغاز برنامه واکسیناسیون سراسری در سال ۱۳۶۳ کودکان ایرانی در مقابل دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، سرخک، فلج اطفال و سل ایمن شدند. این برنامه باوجود مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی به‌صورت منظم ادامه یافت تا جایی که یونیسف اذعان کرد: «تنها کشور دنیا که در دوران جنگ شاخص‌های بهداشتی در آن ارتقا یافت و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری واگیر نداشت، ایران است.»

پوشش واکسیناسیون در ایران؛ ۹۹ درصد!

از سال ۷۳ ایمن‌سازی در برابر هپاتیت ب هم به این برنامه اضافه شد. طی این سال‌ها با افزایش واکسیناسیون کزاز در کودکان و مادران باردار به‌تدریج کزاز نوزادی کاهش یافت و ایران در سال ۷۹ جزو معدود کشورهایی شد که به مرحله حذف کزاز نوزادی رسید. از سال ۸۳ نیز واکسن سه‌گانه سرخک – سرخجه – اوریون جایگزین واکسن سرخک شد. حالا کودکان ایرانی در نخستین سال‌های تولد برای مصونیت در برابر ۱۰ بیماری، واکسن دریافت می‌کنند و پوشش سراسری واکسیناسیون در ایران به بیش از ۹۹ درصد رسیده است. این موفقیت حاصل بیش از ۳ دهه تلاش و جدیت در این حوزه است. آمارها می‌گوید پیش از دهه ۶۰ پوشش واکسیناسیون در ایران حدود ۳۰ درصد بود و برای مثال بیماری سرخک که حالا حذف‌شده است روزگاری سالانه ۱۵۰ هزار تا ۵۰۰ هزار کودک را مبتلا می‌کرد.

ایران به همراه چند کشور دیگر برای یافتن واکسن یا داروی کرونا تلاش می‌کند

خبری در راه است؟

با پیشرفت دانش پزشکی امروزه ایران سازنده ۱۱ واکسن انسانی، ۱۷ واکسن دامی، ۱۹ واکسن طیور و یک واکسن مخصوص آبزیان است. ایران جزو ۱۰ کشوری در جهان است که توانایی انحصاری ساخت واکسن فلج اطفال را دارد. در یک دهه اخیر نیز پیشرفت‌های پزشکی ایران به‌ویژه در تولید انواع داروهای نوترکیب و نانو داروها برای جامعه پزشکی جهان حیرت‌آور بوده است. بی‌دلیل نیست که حالا خیلی‌ها منتظرند تا خبر ساخت واکسن کرونا یا داروی درمان این بیماری از ایران مخابره شود.

https://www.farsnews.ir/social/medicine-spirituality