#کلاس آنلاین(۲) اقتصاد بهداشت و درمان

hcsm.ir

جمعه بیست و سوم اسفند، شروع  ۷ شب

دکتر خلیل علی محمدزاده

دکترای پزشکی ، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

دکترای تخصصی مدیریت خدمات بهداشتی – درمانی

دانشیار گروه مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی

رییس مرکز تحقیقات سیاستگذاری اقتصاد سلامت

عضو فرهنگستان علوم پزشکی، مدیر زیرگروه تخصصی مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی

نیمسال دوم، سال تحصیلی  ۹۹-۱۳۹۸/ ویژه تهران شمال و تهران پزشکی و سایر عزیزان داوطلب

موضوع: کشش در خدمات سلامت

مدت کلاس: سه ساعت و نیم (شاید نیم ساعت  کمتر و یا بیشتر بشود)

توجه مهم: ۱)دانشجویان عزیز و داوطلبان مهمان ارشد و دکتری، سوالات خود را از طریق همین پست بفرستید و یا پیامک کنید.     ۲) هر یک ربع صفحه خود را رفرش کنید.

شروع  کلاس: راس ساعت ۱۹ روز جمعه مورخه ۱۳۹۸/۱۲/۲۳

حاضران کلاس: عبدالله نژاد، رییسی، وهابی، صفری علمداری، ساغری، محمدی(ورود ساعت ۷٫۳۹)، صالحی(ورود ۷٫۴۷)

غایبین کلاس: بارانی،حیدری، صفویان، ضیابری

داوطلبان آزاد حاضر در شروع کلاس: ۹۱

در این جلسه سوالات را به دو گروه تقسیم می کنم. بخشی از سوالات را حین درس جواب می دهم. اینها سوالاتی هستند که به فهم بهتر درس کمک می کنند. و بخشی را پس از پایان درس پاسخ می گویم. اینها سوالاتی هستند که جواب آن ها در ادامه درس آمده است.

ساعت۱۹٫۱۰

بسم الله الرخمن الرحیم

با عرض سلام و عذرخواهی از تاخیر ده دقیقه ای، امیدوارم حالتان خوب باشد و این روزها در سنگر خدمت به سلامت مردم، تندرست و قوی باشید و ان شاء الله مشمول دعاهای خیر بیماران قرار بگیرید. خود و همه ی شما را به جدی گرفتن توصیه های بهداشتی سفارش می کنم و اینکه در کمک به دیگران در پیشگیری از این بیماری کوشا باشیم. قبل از اینکه درس را شروع کنم، لازم به تذکر است که این کلاس ها را پس از برگزاری در وقت معین، چندین بار باید مرور کنید و به ویژه در فهم سوالات و اندیشه در جواب آن ها تمرکز داشته باشید، تا مطالب بطور عمیق مورد بهره برداری قرار بگیرد. 

جلسه سوم کلاس ساعت ۷ شب، بعد از تعطیلات نوروزی خواهد بود. زمان آن را اعلام خواهم کرد. با برنامه ریزی صورت گرفته،  ان شاء الله  همه سرفصل ها را در موعد مقرر به پایان می رسانیم.

سوالات خود را در حین برگزاری کلاس از دیدگاه های این پست و یا به شماره همراه بنده پیامک کنید. مثل جلسه گذشته در پایان چند سوال هم به منظور ثبت حضور شما و میزان بهره مندی شما از کلاس مطرح خواهد شد.

همانطور که قبلا اعلام شده است. در این جلسه در باره کشش صحبت خواهیم کرد. مبحث بسیار مهمی است. فهم این مطلب شما را در حوزه ماهیت سیاستگذاری و برنامه ریزی در بهداشت و درمان کمک می کند. دقیقا کلمه به کلمه درس را باید متوجه شوید. با توکل به خدا شروع می کنیم.

کشش(Elasticity) چیست؟

در اقتصاد کشش به معنی درصد تغییر در یک متغیر نسبت به درصد تغییر در سایر عوامل موثر بر آن متغیر است.

معمولاً کشش در اقتصاد به کشش قیمتی ، کشش جانشینی و کشش درآمدی تقسیم می‌شود.

انواع کشش‌پذیری :

–کشش‌پذیری کامل(Full Elasticity):

تغییر در قیمت، موجب تغییر بسیار زیاد در مقدار تقاضا می‌شود.

–کشش‌پذیری نسبی(Relative Elasticity):

 تغییر در قیمت، موجب تغییر نسبتاً زیاد در مقدار تقاضا می‌شود.

–کشش‌پذیری یکسان (کشش واحد)(Same Elasticity):

 تغییر در قیمت، موجب تغییر نسبی یکسانی در مقدار تقاضا می‌شود.

–کشش‌ناپذیری نسبی(Relative Inelasticity):

تغییر در قیمت، موجب تغییر اندکی در مقدار تقاضا می‌شود.

–کشش‌ناپذیری (بین صفر و کمتر از یک)(Inelasticity):

تغییر در قیمت هیچ‌گونه تغییری در مقدار تقاضا نمی‌دهد.

معمولا خدمات اورژانس خدمات سلامت کشش ناپیذیر هستند.

مانند داروهای ضد سرطان برای بیمار سرطانی / انسولین برای جوان مبتلا به دیابت نوع اول

سوالات بین درس(۱): استاد کشش ناپذیری یعنی چه؟ واضح تره بگویید.  در کشش ناپذیری، قیمت مهم نیست. هر چه بالا هم بره، چاره ای نیست. مرگ و زندگی است. به هرقیمتی فرد به اش تن می دهد. یکی از دلایلی که باید دولت در حوزه بهداشت و درمان دخالت کند، همین مسئله است. یکی از دلایلی که دولت بر بیمه همگانی تاکید کند، همین است.

کشش (Elasticity)

گفتیم در اقتصاد کشش به معنی درصد تغییر در یک متغیر نسبت به درصد تغییر در سایر عوامل موثر بر آن متغیر است و معمولاً کشش در اقتصاد به کشش قیمتی، کشش جانشینی و کشش درآمدی تقسیم می‌شود.

 

کشش تقاضا

کشش قیمتی تقاضا (Price  Elasticity of Demand)

کشش قیمتی تقاضا درصد تغییرات مقدار تقاضا نسبت به تغییر قیمت است که به صورت رابطه زیر نمایش داده می‌شود:

در این فرمول «دیلتا کیو» تغییر در مقدار و  «دیلتا پی» تغییر در قیمت است. باید توجه داشت که عکس شیب منحنی تقاضا یعنی «دیلتا کیو بر دیلتا پی» تنها جزئی از رابطه کشش تقاضا است و مقدارش منفی است. زیرا قیمت و مقدار در جهت عکس هم هستند. یعنی وقتی «پی» افزایش می‌یابد ٬ «کیو» کاهش می‌یابد و بالعکس.

لطفا دانشجویانی که اسمشان را بالای صفحه مشاهده نمی کنند، اعلام حضور نمایند.

سوالات بین درس(۲):منظور از «پی» و  «کیو» چیست؟ «پی» قیمت است و «کیو» مقدار

در این رابطه کشش نقطه‌ای تقاضا نسبت به قیمت، یا کشش در یک نقطه داده شده بر روی تقاضا اندازه گیری شده است. اما در دنیای واقعی کشش قوسی تقاضا نسبت به قیمت یا کشش قیمتی تقاضا بین دو نقطه بر روی منحنی تقاضا اندازه گیری می‌شود. اما اگر رابطه فوق را برای اندازه گیری کشش قوسی استفاده کنیم نتایج متفاوتی بدست می‌آید که بسته به افزایش و یا کاهش قیمت دارد. برای حل این مشکل متوسط دو قیمت یا متوسط مقادیر را به کار می‌بریم٬ و رابطه کشش قوسی تقاضا را اینگونه بیان می‌کنیم:

که در آن به ترتیب اعداد ۱ و ۲ مقدار اولیه و بعدی هستند. اگر قدر مطلق کشش قیمتی تقاضا یعنی «ای پی» بیشتر از یک باشد، یعنی کالا با کشش است و با افزایش قیمت درآمد کل واحد تولیدی افزایش می‌یابد. اگر برابر با یک باشد ٬افزایش قیمت آن تغییری در درآمد تولید کننده ایجاد نمی‌کند. زیرا به همان مقدار که قیمت افزایش یافته، تقاضا نیز کاهش یافته است. اگر کمتر از یک باشد یعنی کالا کم کشش است و افزایش قیمت آن باعث کاهش تقاضای آن به میزان بیشتری خواهد شد و درآمد تولیدکننده را کاهش می‌دهد.

 

کشش درآمدی تقاضا (Income Elasticity of Demand)

مقدار تغییر در تقاضا برای یک کالا نسبت به تغییر در درآمد مصرف‌کننده را کشش درآمدی تقاضا می‌گویند که با «ایی آی» نشان داده می‌شود. کشش نقطه‌ای تقاضا نسبت به درآمد به صورت زیر اندازه گرفته می‌شود:

که در آن «دیلتا کیو» و  «دیلتا آی» به ترتیب تغییر در مقدار و تغییر درآمد هستند. جهت اجتناب از داشتن نتایج متفاوت کشش قوسی را حساب می‌کنیم:

کالاهایی که «ایی آی» مثبت دارند، کالاهای معمولی، و آنهایی که «ایی آی» منفی دارند کالای پست هستند. کالاهای معمولی به این شکل دسته بندی می‌شوند: اگر «ایی آی» بین ۰ و ۱ بود کالای ضروری و اگر بیشتر از ۱ بود کالای لوکس می‌باشد. مفهوم کشش درآمدی تقاضا برای یک واحد تولیدی از نظر تخمین تقاضای محصولی که می‌فروشد و پیش‌بینی تقاضا در آینده مهم است.

 

کشش متقاطع یا جانشینی تقاضا (Cross (Substitution) Elasticity of Demand)

مقدار تغییر در قیمت کالای «اکس» نسبت به تغییر در تقاضای کالای «وای» را کشش متقاطع یا جانشینی تقاضا می‌نامند که به شکل زیر اندازه گرفته می‌شود:

در این فرمول «دیلتا کیو اکس» تغییر در مقدار کالای «اکس» و «دیلتا پی وای» تغییر در مقدار کالای «وای» می‌باشد. برای محاسبه دقیق‌تر، کشش قوسی را به شکل زیر محاسبه می‌کنیم:

اگر «ایی اکس و وای» مثبت بود، دو کالا جانشین همدیگر هستند، و اگر منفی بود مکمل یکدیگر هستند، و اگر نزدیک به صفر بود دو کالای مستقل و بی‌ارتباط به همدیگر هستند. کشش متقابل تقاضا در حد نسبتاً بالا غالباً در مورد یک صنعت به کار برده می‌شود زیرا معرف آن است که کالاهای مختلف خیلی به یکدیگر شبیه هستند.

سوالات بین درس(۳): اگر «ایی اکس و وای» مثبت بود، دو کالا جانشین همدیگر هستند، و اگر منفی بود مکمل یکدیگر هستند، یک مثال می زنید؟ مثلا اگر قند و شکر باشد که دو کالای مکمل است، «ایی اکس و وای» منفی خواهد بود و اگر گوشت و مرغ باشد که دو کالای جانشینی است، «ایی اکس و وای» مثبت خواهد بود.

ساعت ۱۹٫۳۵

عوامل موثر بر کشش تقاضا

۱-هر چه تعداد جانشین‌های کالایی بیشتر باشد، کشش قیمتی آن نیز بیشتر است. مثلاً اگر کالایی جانشین‌های زیادی داشته باشد، با افزایش قیمت آن مصرف‌کننده روی به کالای جانشین می‌آورد.

۲-هر چه سهم بیشتری از درآمد یک فرد صرف کالایی شود، کشش تقاضای آن بیشتر می‌شود. مثلاً یک فرد به تغییر قیمت کالایی مثل نمک که بخش کوچکی از درآمد او را به خود اختصاص می‌دهد،نسبت به کالایی که بخش بزرگی از درآمد او را مصرف می‌کند، حساسیت خیلی کمی نشان می‌دهد.

۳-هرچه تعداد کاربردهای یک کالا بیشتر باشد کشش قیمتی آن نیز بیشتر خواهد بود. افزایش قیمت کالای «وای» که کاربردهای متعددی دارد سبب می‌شود تا از آن در موارد کم اهمیت‌تر کمتر استفاده شود.

۴-هرچه قیمت یک کالا کمتر باشد واکنش مصرف‌کننده نسبت به تغییرات قیمت آن کمتر است.

۵-هر چه طول دوره زمانی تصمیم‌گیری بیشتر باشد، کشش تقاضا بزرگتر خواهد شد؛ زیرا امکان یافتن کالاهای مشابه و جانشین در بلند مدت بیشتر خواهد بود.

سوالات بین درس(۴): استاد در رابطه با مورد ۵ شاید بی ربط باشد، ولی میشه این نکته را استفاده کرد که هر چه افراد مراقبت کنند که دیرتر به کرونا مبتلا شوند و یا اصلا نشوند، امکان درمان بیشتر می شود؟ بله، قطعا در آینده امکانات پیشگیری و درمان بهتر و بیشتر خواهد شد. زیرا چیزهای بیشتری از این بیماری نوپدید خواهیم فهمید. از طرفی تعدیل تقاضا صورت خواهد گرفت. اگر همه با هم مریض شوند و یا درصد بیشتری ابتلا پیدا کنند، امکانات پزشکی و بیمارستانی هیچ کشوری کفایت نخواهد کرد. گذشته از همه اینها پیشگیری مقدم بر درمان است و شرط عقل و تدبیر این است که پیشگیری صورت گیرد.

سوالات بین درس(۵): استاد میشه کشش قوسی را کمی بیشتر توضیح بدید؟ هر جا سخن از کشش قوسی است. آنجا به جای یک دو نقطه روی منحنی تقاضا، دو نقطه است. مثلا یکی بالاترین قیمت و دیگری پایین ترین قیمت، در واقع با متوسط قیمت کار داریم. 

کشش عرضه

کشش عرضه درصد تغییر مقدار عرضه یک کالا را نسبت به درصد تغییر قیمت آن اندازه‌گیری می‌کند. فرمول آن بصورت زیر می‌باشد:

اگر «ایی اس» بزرگتر از یک باشد عرضه باکشش است.اگر مساوی یک بود دارای کشش واحد و اگر کوچکتر از یک باشد کم کشش است. در محاسبه کشش عرضه، مانند کشش تقاضا استفاده از مقدار و قیمت اولیه یا مقدار و قیمت جدید مقدار کشش‌های متفاوتی بدست می‌آید.ب رای پرهیز از این تفاوت، می‌توان از متوسط مقدار و قیمت اولیه و جدید استفاده نمود.

 

کاربردهای کشش

تحلیل نیروها یا متغیرهایی که بر تقاضا اثر می‌گذارند و تخمین صحیح از اثر کمی آنها بر فروش (کشش‌ها) تحلیل نیروها برای واحد تولیدی بسیار مهم است. زیرا در این صورت می‌تواند بهترین تصمیمات را در کوتاه‌مدت بگیرد و برنامه رشدش را در بلند مدت تنظیم کند.

 

کشش و منحنی تقاضا

منحنی‌های زیر کشش را در دو حالت عمودی و افقی منحنی تقاضا بررسی می‌کند:

وقتی منحنی تقاضا عمودی است کشش برابر با صفر است و تقاضا واکنشی نسبت به قیمت ندارد.

سوالات بین درس(۶): وقتی تقاضا حالت عمودی دارد، کالای ما در نظام سلامت چه نوع کالایی است؟ سوال خوبی است منحنی کالای ضروری در نظام سلامت، منحنی عمودی بالاست. یعنی کشش ناپذیر است. حساسیت به قیمت ندارد. باید مصرف کرد ولو قیمتش بالا باشد. ضزیب کشش صفر است. مثل حالا که به علت کرونا، مردم ماسک و مواد ضد عفونی نیاز دارند، متاسفانه خیلی جاها نیست، لذا مردم به هر قیمتی می گیرند. این مسئله لزوم دخالت دولت ها را هم در حوزه سلامت، الزام می نماید.

سوالات بین درس(۷): استاد از این منحنی و جوابی که دادید، می توان استفاده کرد که چرا مثلا دولت الان درمان کویید ۱۹ را رایگان اعلام کرده و یا چرا واکسیناسیون رایگان است؟ بله، دقیقا، چون این درمان و خدمت، حکم کالای ضروری را دارد. اینها رایگان است، تا همه بتوانند استفاده کنند و به سلامت جامعه به خاطر ناداری کسی آسیب وارد نشود.

 

 

وقتی منحنی تقاضا افقی است کشش بی‌نهایت است و تقاضا باکشش.

سوالات بین درس(۸): وقتی تقاضا حالت افقی دارد، کالای ما چه نوع کالایی است؟ این هم سوال خوبی است منحنی کالای لوکس، منحنی افقی ست. یعنی کشش پذیر است. حساسیت به قیمت دارد. قیمت بالا باشد، تقاضا برای آن کم می شود. ضزیب کشش بی نهایت است. 

ساعت ۱۹٫۵۹

کالای ضروری، لوکس و پست

کالاها بر اساس کشش درآمدی به دسته‌جات زیر تقسیم می‌شوند:

۱٫ کالای پست: کشش درآمدی کمتر از صفر باشد؛ کالای پست به کالایی گفته می شود که با افزایش درآمد مصرف‌کننده، تقاضایش برای آن کالا کاهش یابد و بالعکس.

۲٫ کالای ضروری: کشش درآمدی بین ۱ و صفر است؛ کالای ضروری به کالایی گفته می شود که درصد تغییرات تقاضا برای آن کالا کمتر از درصد تغییرات درآمد است و جهت تغییرات مثبت است( اگر درآمد افزایش یابد، تقاضا هم افزایش می‌یابد اما نه به اندازه‌ی تغییرات درآمد).

۳٫کالای لوکس: کشش درآمدی بزرگتر از یک است؛ کالای لوکس کالایی است که درصد تغییرات تقاضا برای آن بیش از درصد تغییرات درآمد است . یعنی با افزایش درآمد تقاضا برای آن هم افزایش می یابد اما بیش از تغییرات درآمد.

برای افرادی که کم درآمدند اکثر کالا ها لوکس‌اند اما در سطوح بالاتر درآمدی، اکثر کالا ها پست محسوب می‌شوند و کاملاً برایشان در دسترس‌اند .

کشش درآمدی مربوط به یک کالا با توجه به میزان درآمد مصرف کننده تغییر می‌کند به طوری که در سطوح درآمدی پایین، کالاها لوکس؛ در سطوح درآمدی متوسط، اکثر کالاها ضروری؛ و در سطوح درآمدی بالا اکثر کالاها پست محسوب می‌شوند.

شیب منحنی تقاضا (به شرط معمولی بودن کالا) نزولی است.

عوامل مؤثر بر تقاضای مراقبت‌های بهداشتی ـ درمانی :

۱- احتمال  بیمارشدن ( سن ، جنس ، شیوع بیماریهای مزمن )

۲- خصوصیات فرهنگی و جمعیت شناختی ( سطح سواد ، نگرشها ، خصوصیات فرهنگی و بعد خانوار )

۳- عوامل اقتصادی ( شامل درآمد ، قیمت ها ، ارزش وقت بیمار )

۴- پزشک

بطور کلی می توان موارد زیر را نام برد:

۱ـ بیشتر از همه قیمت کالا و خدمات

۲ـ درآمد

۳ـ بیماری و شدت آن

۴ـ سن

۵ـ دستورات عرضه‌کننده

۶ـ ژنتیک

۷ـ اعتقادات و باورهای فرهنگی

۸ـ سلیقه و ترجیح مصرف‌کنندگان

۹ـ پوشش بیمه‌ای

۱۰ـ زمان برای خدمت

 

عوامل مؤثر بر عرضه مراقبت‌های بهداشتی ـ درمانی :

۱- باز اینجا هم،  بیشتر قیمت کالا و خدمات

۲ـ هزینه تولید

۳ـ قوانین و مقررات حاکم بر نظام سلامت

(هرچه قوانین سهل تر، عرضه خدمات بیشتر)

۴ـ محدودیت ناشی از تکنولوژی در دسترس

 (با افزایش تکنولوژی در دسترس ، جامعه از خدمات پیشرفته تر و بیشتر برخوردار خواهد بود)

در اکثر کشورها عرضه خدمات بهداشتی، ایمن سازی، سالم سازی آب آشامیدنی، بهداشت محیط، آموزش بهداشت و مراقبت های گروه های آسیب پذیر عمدتاٌ توسط دولت انجام می شود.

ساعت: ۲۰٫۳۵

کشش عرضه (Elasticity of Supply) همانطور که گفته شد عبارتست از ؛

درصد تغییر مقدار عرضه یک کالا را نسبت به درصد تغییر قیمت آن اندازه‌ گیری می‌کند.فرمول آن به صورت زیر می‌باشد:

اگر کشش عرضه بزرگتر از یک باشد، عرضه باکشش است. اگر مساوی یک بود، دارای کشش واحد و اگر کوچکتر از یک باشد،  کم کشش است.

در محاسبه کشش عرضه مانند کشش تقاضا، با استفاده از مقدار و قیمت اولیه یا مقدار و قیمت جدید، مقدار کشش‌های متفاوتی بدست می‌آید. برای پرهیز از این تفاوت، می‌توان از متوسط مقدار و قیمت اولیه و جدید استفاده نمود.

عوامل مؤثر بر کشش عرضه

عواملی است که واکنش تولیدکننده را نسبت به قیمت کالای عرضه شده بیان می‌کند، عوامل مؤثر بر کشش عرضه خوانده می‌شوند. شدت واکنش تا حدود زیادی بستگی به عواملی دارد که در کشش تقاضا نیز مطرح است:

الف) ماهیت کالا: امکان دست‌یابی به کالای جانشین، اهمیت بسزائی در کشش عرضه دارد؛ یعنی اگر بتوان با تغییرات قیمت، جابه‌جائی عوامل تولید به وجود آورده کالای دیگری را تولید کرد، کشش عرضه بیشتر خواهد بود؛ به عبارت دیگر، تولیدکننده با عوامل خود، بتواند به سهولت(مثلا)، از تولید پیچ به تولید مهره منتقل شود.

ب) تعریف کالا: هر چه کالایی دقیق‌تر تعریف و مشخص شده باشد به همان اندازه کشش عرضه آن بیشتر خواهد بود؛ مثلاً انتقال منابع از تولید دامن زنانه مشکی به دامن زنانه قهوه‌ای به مراتب آسان‌تر است تا انتقال این منابع از تولید دامن به تولید شلوار به طور عام.

ج) زمان واکنش عرضه: هرچه زمان بیشتری سیر می‌شود به همان اندازه نیز کشش عرضه بیشتر خواهد شد؛ زیرا در زمان‌های کوتاه‌تر، انتقال عوامل تولید از شاخه‌ای به شاخه دیگر مشکل‌تر است. این مسئله در مورد محصولات کشاورزی به علت فاصله زمانی بین کاشت و برداشت بشدت محسوس است.

سوالات بین درس(۹): استاد امکان داره از عوامل موثر بر کشش عرضه یه مثال در مورد زمان واکنش عرضه بزنید؟ منظور مدت زمانی که طول می کشد تا یک خدمت پزشکی به مرحله عرضه برسد. 

سوالات بین درس(۱۰): تقاضای القایی از مخاطرات اخلاقی از دیگر ویژگی های بارز در بازار خدمات بهداشتی درمانی است؟ تقاضای القایی ویژگی خدمات بهداشتی و درمانی نیست. از معایب روش پرداخت، فی فور سرویس(کارانه) است.

برخی ویژگی های خدمات بهداشتی و درمانی

شرایط و خصوصیات ویژه ای بر تقاضا برای مراقبت های بهداشتی حاکم است ، وجود این شرایط ویژه باعث می شود که تقاضا برای خدمات درمانی و بهداشتی تا اندازه ای پیچیده تر از تقاضا برای سایر محصولات  بشود و در نتیجه تخمین کشش های تقاضا برای مراقبت های بهداشتی و درمانی مشکل تر و دارای شفافیت کمتری است. در زیر به معرفی تعدادی از این خصوصیات می پردازیم.

۱- تقاضا برای مراقبت های بهداشتی و درمانی برای این شکل می گیرد که مردم خواستار «سلامتی» هستند و از آن جایی که مردم نمی توانند «سلامتی» را به طور مستقیم از بازار تهیه کنند، تقاضای خود را برای خدمات بهداشتی و درمانی شکل می دهند. که با خرید و مصرف این خدمات به نیاز خود که همانا «سلامتی» می باشد دست می یابند.در نتیجه می توان گفت که تقاضا برای خدمات بهداشتی و درمانی یک تقاضای مشتق شده است. این ایده که تقاضا برای خدمات بهداشتی و درمانی یک تقاضای مشتق شده است، اولین بار توسط Michel Grossman در سال ۱۹۷۲ عنوان شد.

۲-  نکته دیگر این که خدمات بهداشتی و درمانی بعضی وقت ها توسط مقدار خدماتی که تقاضاکنندگان مصرف می کنند اندازه گیری می شود. به عنوان مثال مقدار مصرف، روزهای بستری،ویزیت های سرپایی ، یا نسخه های پزشک، می توانند معیارهایی برای اندازه گیری تقاضا برای خدمات بهداشتی و درمانی باشند. اما اغلب اوقات تقاضا برای خدمات بهداشتی و درمانی به وسیله هزینه کل انجام شده روی این خدمات اندازه گیری می شوند. شیوه اخیر(اندازه گیری تقاضا بر اساس هزینه کل) این امکان را می دهد که ترکیبات مختلف خدمات درمانی و بهداشتی که واحدهای کمی متفاوتی دارند را با هم مقایسه کنیم و در کل ما را برای تخمین یک تقاضای استاندارد به صورت عمومی و محاسبه کشش های آن یاری می دهد.

۳- تهیه فهرست و لیست قیمت برای خدمات بهداشتی و درمانی بسیار پیچیده است. علاوه بر اینکه خدمات بهداشتی و درمانی به خاطر تنوعی که دارند دارای قیمت ها و هزینه های متفاوت هستند در کل این قیمت ها می توانند توسط  عوامل دیگری از جمله موارد زیرتحت تاثیر قرار گیرند:

الف) مانند هر کالای دیگر مقدار مصرف خدمات بهداشتی و درمانی بر قیمت آن اثر می گذارد. پس این عامل با کالاهای دیگر مشترک است.

ب) قیمتی را که مصرف کننده برای  خدمات  بهداشتی و درمانی  می پردازد, کاملا  به یک طرح بیمه ای یا هر طرح که به نوعی دست به تقسیم هزینه می زند وابسته است.

ج – قیمت زمان در مورد مراقبت های بهداشتی و درمانی. قسمتی از هزینه هر کالایی که می خریم ، زمانی است که برای خرید آن کالا صرف می کنیم. که این مسئله در مورد خدمات بهداشتی و درمانی می تواند حائز اهمیت باشد. به عبارت دیگر در مورد خدمات بهداشتی و درمانی ، هزینه زمان نسبت به کالاهای دیگر دارای اهمیت بیشتر و ملموس تری است.

# به عنوان مثال زمانی را که یک شخص در مطب پزشک یا برای چند روز بستری شدن ، صرف می کند به مراتب بیشتر و با اهمیت تر از زمان صرف شده روی هر کالای دیگر است. بنابراین هزینه زمان نیز می تواند یک عامل موثر یا یک خصوصیت ویژه برای تقاضای خدمات بهداشتی و درمانی باشد.و نحوه تاثیر گذاری آن به این شرح است

اگر منافعی که یک شخص از صرف کردن وقتش برای استفاده از خدمات بهداشتی و درمانی ، بدست می آورد به اندازه ای باشد که در مقایسه با مشتق های دیگر استفاده از وقت صرف شده اش (فعالیت اقتصادی یا هر فعالیت دیگری ) یعنی از هزینه فرصت از دست رفته اش بیشتر باشد. فرد به عنوان تقاضا کننده خدمات بهداشتی و درمانی باقی می ماند . اما اگر منافع حاصل از صرف زمان روی خدمات بهداشتی و درمانی به اندازه ای باشد که از هزینه فرصت از دست رفته اش کمتر باشد، فرد دیگر تقاضا کننده خدمات بهداشتی و درمانی نیست. یعنی فرد از بازار خدمات بهداشتی و درمانی خارج می شود.

در نتیجه طبق این خصوصیت خدمات بهداشتی و درمانی ما با یک رابطه مبادله بین مراقبت های بهداشتی و درمانی و فعالیت های دیگر روبرو هستیم. پس به عنوان یک نتیجه ما انتظار داریم که افرادی با هزینه فرصت از دست رفته پایین ، بیشتر متقاضی خدمات بهداشتی و درمانی نسبت به افراد با هزینه فرصت از دست رفته بالا باشند. پس انتظار ما بر این است که متقاضیان خدمات بهداشتی و درمانی بیشتر از طیفی باشند که هزینه فرصت از دست رفته پایین تری نسبت به بقیه دارند.

۴- انواع مراقبت های بهداشتی و درمانی طیف گسترده و وسیعی را دارا هستند. در نتیجه دارای تنوع خاصی می باشد و با این تنوع و گستردگی می توانیم این انتظار را داشته باشیم که با طیف وسیع و متنوعی از کشش های مربوط به انواع مختلف مراقبت های بهداشتی و درمانی مواجه شویم

به عنوان مثال تقاضا برای خدمات بستری می تواند پاسخ متفاوتی به تغییرات قیمت نسبت به تقاضا برای خدمات سرپایی بدهد. یا عکس العمل فرد متقاضی ممکن است در مورد تغییر حق ویزیت پزشک درمطب از تغییر حق ویزیت پزشک در منزل متفاوت باشد . در نتیجه این موضوع نیز خود یک مسئله ویژه برای تحلیل تقاضای خدمات بهداشتی ودرمانی می باشد.

۵- تحلیل تقاضا برای مراقبت های بهداشتی و درمانی که توسط یک طرح ویژه بیمه ای تحت پوشش قرار می گیرند تا اندازه ای پیچیده تر از فهم تقاضا برای مراقبت های بهداشتی و درمانی بدون بیمه  می باشد. در نتیجه تخمین و برآوردهای ما را با مشکلاتی مواجه می سازد. اما هر چه هزینه های خدمات بهداشتی و درمانی کمتر شود ، افراد تحت پوشش طرح های بیمه ای کمتر شده و در نتیجه به خاطر اینکه مصرف کننده با قیمت های واقعی مواجه است ، تخمین و برآوردهای ما را ، سهل تر می کند .البته خصوصیات ویژه دیگری نیز بر تقاضای خدمات بهداشتی و درمانی حاکم است. مثلا کسانی که دارای سلامتی کمتر هستند ، سعی می کنند به طرح های بیمه ای با مزایای خوب و بالا بپیوندند وافرادی که سلامتی بیشتری دارند از این کار سرباز می زنند، چون عضو شدن آنها در این طرح های با مزایای بالا برای آنها هزینه های زیادی در مقایسه با سلامتی شان دارد. در نتیجه کسانی که بیشترین متقاضیان خدمات بهداشتی و درمانی هستند.(به خاطر وضعیت بد سلامتی شان)  از طریق طرح های بیمه ای متقاضی خدمات بهداشتی و درمانی هستند.

همچنین می توان به ریسک تقاضا برای خدمات بهداشتی و درمانی اشاره کرد. یعنی اینکه مصرف کننده مطمئن نیست که با تقاضای خود از مراقبت های بهداشتی و درمانی صد درصد می تواند سلامتی خود را که کالای اصلی است و به دنبال آن می باشد به دست آورد. در نتیجه شاید بتوان گفت تقاضا برای خدمات بهداشتی ودرمانی نسبت به کالاهای دیگر دارای ریسک بیشتری است.

نکته دیگر اینکه، ‌ارائه کنندگان خدمات بهداشتی و درمانی خود می توانند برروی تقاضای مراقبت های بهداشتی و درمانی اثر بگذارند. به عنوان مثال پزشکی را در نظربگیرید که به خاطر منافع خود، تجویزهای متفاوت و غیرضروری را بر بیمار خود اعمال نماید. در این صورت این اقدام پزشک که یک ارائه کننده خدمات بهداشتی ودرمانی است می تواند بر روی تقاضای خدمات بهداشتی ودرمانی نیز اثر بگذارد.

ساعت: ۲۱٫۱۱

تقسیم بندی بازارها

الف) بازار رقابت کامل (ّّFull  Competitive  Market) :

۷ پیش شرط دارد :

 ۱ـ تعداد عرضه‌کننده و تقاضاکننده کالا و خدمات در آن زیاد است.

۲ـ سیال بودن و یا ورود ـ خروج آزاد

۳ـ آگاهی کامل و شفاف از قیمت‌ها

۴ـ همگونی محصول و یا شرط همگن بودن

۵ـ هزینه‌های برابر به منظور برقراری شرایط همتراز فعالیت بین عرضه‌کنندگان

۶ـ عوامل تولید متغیر و انعطاف‌پذیرند

۷ـ بازده مقیاس تولید ثابت باشد.

ب) بازار رقابت انحصاری ( Monopolistic  Competition  Market) :

ساختاری از بازار است که عرضه‌کننده و تقاضاکننده زیاد است ولی کالاهای مرتبط به هم و ناهمگن را به فروش می‌رسانند. بازار پزشکان نمونه ای از این بازارهاست

ج) بازار کامل (Complete  Market) :

بازاری است که همه هزینه‌ها و منافع محصول در قیمت‌گذاری آن لحاظ شده باشد. به عبارت دیگر فاقد پیامد یا عوارض خارجی مثبت یا منفی باشد.معمولا چنین بازاری همیشگی نیست و به آسانی یافت نمی شود.

تعریف بازار: بازار محیطی است که در آن خرید(تقاضا)و فروش (عرضه)کالا و خدمات انجام می گیرد.

 

ویژگی‌های بارز بازار مراقبت‌های بهداشتی ـ درمانی :

۱ـ وسعت مداخله دولت ( مداخله دولت ها در بازار مراقبت های بهداشتی و درمانی بیش از بقیه بازارهاست)

۲ـ عدم اطمینان ( عدم اطمینان از بیماران  شروع می شود ولی تنها به آن ها ختم نمی شود وحتی پزشکان را هم در برمی گیرد )

۳ـ عدم تقارن اطلاعات ( پزشکان نسبت به بیماران خود دانش و اطلاعات بیشتری در مورد پیشگیری،تشخیص و درمان بیماری دارند )

۴ـ پیامد خارجی ( مصرف و یا عدم مصرف خدمات پزشکی علاوه بر خود فرد برای دیگران نیز دارای منافع و مضرات است )

۵ـ محدودیت در تبلیغات و کم‌رنگ بودن کسب سود در تولید و ارایه خدمات

نکته: عدم اطمینان یعنی ناشناخته بودن نتیجه یک عمل یا تصمیم

ساعت: ۲۱٫۵۰

سوالات بین درس(۱۱): اگر منافعی که یک شخص از صرف کردن وقتش برای استفاده از خدمات بهداشتی و درمانی، بدست می آورد به اندازه ای باشد که در مقایسه با مشتق های دیگر استفاده از وقت صرف شده اش (فعالیت اقتصادی یا هر فعالیت دیگری ) یعنی از هزینه فرصت از دست رفته اش بیشتر باشد. فرد به عنوان تقاضا کننده خدمات بهداشتی و درمانی باقی می ماند . اما اگر منافع حاصل از صرف زمان روی خدمات بهداشتی و درمانی به اندازه ای باشد که از هزینه فرصت از دست رفته اش کمتر باشد، فرد دیگر تقاضا کننده خدمات بهداشتی و درمانی نیست. یعنی فرد از بازار خدمات بهداشتی و درمانی خارج می شود. استاد لطفا این قسمت و بیشتر توضیح بدید اصلا متوجه نشدم. چشم. هزینه فرصت را توضیح می دهم. لکن کاربرد این تعاریف در اقتصاد بهداشت و درمان، دقیقا همانی نیست که در اقتصاد وجود دارد.

سه تعریف مهم اقتصادی

—هزینه فرصت (Opportunity Cost) :

 یعنی آنچه که ما با یک تصمیم یا انتخاب از دست می دهیم

مثلاً هزینه فرصت درس خواندن، فایده از دست رفتن کاری است که در صورت درس نخواندن انجام می دادید (مثلاً کسب درآمد )

هزینه فرصت قرنطینه در اپیدمی کووید ۱۹، فایده از دست رفتن کارهایی است که در صورت قرنطینه نشدن، انجام می دادیم.

هزینه فرصت یک ماشین مدل بالا خریدن، فایده از دست رفتن کاری است که در صورت نخریدن ماشین، با پول آن انجام می دادید.

هزینه واقعی برای یک جامعه در تولید خدمات بهداشتی، یک هزینه فرصت است .

مفهوم هزینه فرصت : محدودیت منابع در مقابل خواسته های بی شمار را مطرح می کند.

بالاخره شبانه روز ۲۴ ساعت است و ما باید برنامه فعالیت های اقتصادی ، استراحت ، استفاده از اوقات فراغت و … را تحت این محدودیت تنظیم کنیم.

ما در اقتصاد یک ابزاری داریم به نام منحنی امکانات تولید. یکی از مفاهیم اقتصادی که می توان به وسیله این منحنی تشخیص داد : هزینه فرصت است این منحنی اصول محدودیت انتخاب و کمبود را توضیح می دهد.

—نهایی گرایی یا هزینه نهایی (Marginal Cost) :

 یعنی هزینه تولید یک واحد اضافی از یک کالا

مثلاً اگر پدر و مادر شما تهران باشند و محل کار خودتان در مشهد باشد و یک مأموریت اداری کاشان به شما محول شود، هزینه دیدار از خانواده برای شما فقط هزینه مسافرت از کاشان به تهران خواهد بود. مثال دیگر کتابی در تیراژ ۳۰۰۰ جلد یکبار چاپ می شود، هزینه تألیف ، ویرایش، کاغذ حروف چینی، زینک، فیلم و چاپ لازم دارد ولی در چاپ دوم فقط هزینه کاغذ و چاپ دارد.

—فرصت سود Profit Opportunities)) :

 به وضوح دریک بازار زمان هایی وجود دارند که فرصت برای کسب سود است ولی این فرصت نصیب کسی می شود که زودتر به آنجا برسد یا زودتر خبردار شود.

مثال : دربزرگراه قزوین به تهران به محل دریافت عوارض می رسید، چند خط وجود دارد به دنبال کوتاه ترین صف می گردید، همه هم مثل شما به دنبال صف کوتاهند فوراً یورش می آورند، شما می بینید این صف به اندازه بقیه شد. اینجا صف کوتاه، فرصت سود ایجاد کرده است.

بازار ارز را مثال می زنیم : یک فروشند یک دلار را ۳۵۰۰ تومان می فروشد و دیگران ۳۷۰۰ تومان . تفاوت قیمت خرید را هم ۷۰ تومان می گیریم ، هر کسی شانس پیدا کند، می آید دلار ۳۵۰۰ تومانی می گیرد و بالاخره دلار   ۳۵۰۰  تومانی تمام می شود، حالا خود این فروشنده تبدیل به خریدار می شود و در حقیقت بنا به پیشنهاد او قیمت ریال به دلار افزایش می یابد .

نکته :  – فرصت های سود آور کم است.    – فرصت سود آوری در بازار یک چیز معمول نیست (ولی وجود دارد)

سوالات بین درس(۱۲): از دلایل تقاضا برای خدمات بهداشتی درمانی در سیاست های جاری وزارت بهداشت چقدر روی این مبحث که بهداشت کالایی سرمایه ای است اعتقاد وجود داره؟ به هر حال همینکه می بینید به خاطر سلامت مردم که کالای سرمایه ایست، خیلی فعالیت ها هم اکنون تعطیل شده، نشانگر این است که بالاخره اعتقاد کم و بیش وجود دارد.

عوامل مؤثر بر تقاضای بیمه‌های سلامت :

۱ـ عمدتا قیمت

۲ـ ریسک مالی بیماری‌ها (هرچه ریسک مالی بیماری ها درجامعه بیشتر باشد ، تمایل به خرید بیمه درمانی بیشتر می شود. )

۳ـ قوانین مالی

میشل گراسمن تقاضا برای کالاها و خدمات بهداشتی و درمانی را

 به دو دلیل می داند:

الف . بهداشت کالایی مصرفی است.

ب . بهداشت کالایی سرمایه گذاری است ( با رعایت بهداشت اوقات کار، فعالیت وتفریح افزایش و روزهای بیماری کاهش می یابد. )

 

ساعت: ۲۲٫۱۰

پاسخ به سوالات دیگر؛

۱- چرا کشش قیمتی تقاضا را محاسبه می کنیم؟

زیرا شیب منحنی تقاضا به تنهایی معیار مناسبی برای نشان دادن تاثیر تقاضا نیست.

۲- در کشش قیمتی تقاضا چه عواملی نقش دارند؟

– قیمت: هر چه بیشتر ، کشش قیمتی تقاضا نیز بیشتر

– شدت بیماری: هر چه بیشتر ، کشش قیمتی تقاضا کمتر

– پوشش بیمه ای: هر چه کامل تر، باعث بی کشش  شدن خدمات بهداشتی درمانی می شود.

۳-اهمیت مفهوم کشش پذیری در برنامه ریزی بهداشت چیست؟

اهمیت مفهوم کشش پذیری در برنامه ریزی بهداشت هم در ارزیابی و هم در هدف گذاری است، همچنین در مواردی که مسایل محدودکننده و تشدید کننده مالی وجود دارد. مثلا افزایش قیمت برخی داروها بعضا با این هدف صورت می گیرد که کاهش نسبتا وسیعی در تقاضا ایجادکند یعنی آن را قدری بیشتر کشش پذیرتر کند.

۴-تقاضا برای انواع خدمات سلامت چگونه است؟

بطور کلی تقاضا برای خدمات سلامت کشش ناپذیر است.حساسیت مراقبت های پزشکی نسبت به قیمت در مقایسه با دیگر کالاها و خدمات ناچیز است لکن در هر حال وجود دارد. بیشترین کشش ناپذیری در این زمینه به ترتیب عبارتست از خدمات اورژانس، خدمات بیمارستانی،خدمات سرپایی و مزمن،خدمات دندانپرشکی،چک آپ

(کشش قیمتی تقاضا بین صفر و یک، یعنی کالا ضروری است)

۵- تقاضا برای داروهای ضد سرطان و انسولین به چه شکلی است؟

تقاضا برای داروهای ضد سرطان و انسولین در حد مرگ و زندگی برای بیماران ضروری است، افزایش قیمت، هیج تاثیری در مقدار تقاضا ندارد. تقاضای آن، کاملا بدون کشش است. تقاضا برای خدمات اورژانس و سخت نیز همینطور است، کشش ناپذیر است، یعنی کشش صفر است. تقاضا مستقل از درآمد است.

۶- بطور کلی تقاضا برای خدمات سلامت از نظر کشش پذیری به چه صورتی است؟

تقاضا برای خدمات سلامت کشش ناپذیر است.

۷- تقاضا برای خدمات پزشکی بیماری های مزمن و غیراضطراری چگونه است؟ 

نسبتاً کشش پذیر لست.

۷- تقاضا برای خدمات پیشگیری و درمانی ضروری به چه شکلی است؟ 

تقاضا برای برخی از خدمات پیشگیری و درمانی ضروری نظیر معاینات سالیانه، آزمایش ها و عکس برداری بی کشش است.

۸- منحنی تقاضا برای کالاهای لوکس افقی است؟ 

منحنی تقاضای کالای لوکس تقریباً افقی (حساسیت زیاد به تغییر قیمت دارد) / اگر قیمت اندکی بالا رود به مقدار زیادی از خرید کم می شود.

۹- تقاضا برای کالاهای ضروری چه حالتی دارد؟ 

منحنی تقاضای کالای اساسی تقریباً عمودی (حساسیت کمی به تغییر قیمت دارد / کشش ناپذیر است). اگر قیمت مقدار کمی تغییر یابد و یا بالا و پایین رود، مقدار مصرف تغییر چندانی نخواهد یافت.

۱۰- تقاضا برای کالاهای معمولی چگونه است؟ 

منحنی تقاضای کالای معمولی، نزولی (میزان حساسیت در مقدار تقاضا متناسب با تغییرات قیمت است)

۱۱- تقاضا برای خدمات سلامت از نظر کشش ناپذیری چگونه اولویت بندی می شود؟ 

بیشترین کشش ناپذیری به ترتیب در خدمات اورژانس/ خدمات بیمارستانی/ خدمات سرپایی و مزمن/ خدمات دندانپزشکی/ چک آپ است.

۱۲- ویژگی های بازار رقابت کامل (Perfect/Full Competitive Market) چیست؟

همه بنگاه ها قیمت پذیر هستند، یعنی همه بنگاه ها به تنهایی توانایی تأثیرگذاری بر قیمت محصولات بازار را ندارد.

بازار رقابت اصلی چند پیش شرط دارد:

تعداد عرضه کننده و تقاضا کننده کالا و خدمات در آن زیاد است. در چنین بازاری هیچ عرضه کننده و یا تقاضاکننده ای به تنهایی روی قیمت نمی تواند تأثیر بگذارد.هرچه تعداد عرضه کنندگان خدمات بهداشتی- درمانی بیشتر شود بازار رقابتی تر خواهد شد. در روستاها که معمولاً یک عرضه کننده است، ارائه خدمات در بازار حالت انحصاری تری دارد.

سیال بودن و یا ورود و خروج آزاد ؛ یعنی اگر در بازار سود زیادی است،بنگاههای جدید بتوانند به آن وارد شده و سود را به پایین ترین سطح برسانند،البته ورود آزاد به بازار مراقبت های بهداشتی درمانی به دلایلی که قبلا گفته شد، به ندرت امکان پذیر است.

آگاهی کامل و شفاف از قیمت ها ؛ این شرط به علت ارائه خدمات ناهمگون و نامتجانس  در بازار مراقبت های بهداشتی درمانی نمی تواند صادق باشد.

همگونی محصول و یا شرط همگن بودن ؛ با توجه به ارائه خدمات منحصر به فرد در بازار مراقبت های بهداشتی درمانی این شرط نیز صادق نمی باشد.

هزینه های برابر به منظور برقراری شرایط همتراز فعالیت بین عرضه کنندگان به این معنی که اگر مؤسسه ای با شرایط سهل تری اعتبار دریافت کند و یا حمایت و یا یارانه ی دولتی دریافت کند،قیمت ها را بیشتر از رقبا خواهد شکست و نوعی انحصار ایجاد خواهد کرد.

عوامل تولید متغیر و انعطاف پذیرند. مثلاً زمین، نیروی انسانی و کار می تواند برای افزایش یا کاهش سطوح تولید به گونه ای متغیر ترکیب شوند.

بازده مقیاس تولید ثابت باشد ، به این معنی که تولید کنندگان بزرگ نباید هزینه واحد کمتری از تولید کنندگان کوچکتر داشته باشند، در غیر این صورت قیمت شکنی کرده و تولید کنندگان کوچکتر را از بازار خارج خواهند ساخت.

۱۳- بازار رقابت انحصاری (Monopoly Competitive Market) را استاد بیشتر توضیح دهید؟

رقابت انحصاری ساختاری از بازار است که عرضه کننده و تقاضا کننده زیاد است ولی کالاهای مرتبط بهم و ناهمگن را به فروش می رسانند.بازار مسکن های موجود در بازار و همچنین بازار پزشکان نمونه ای از این بازارها در عرصه بهداشت و درمان است، بازار خدمات آرایشگاه ها در شهرهای بزرگ و بازار اتومبیل نمونه ای از این بازارها می باشد. هیچ بنگاهی توان کنترل کامل قیمت در این بازار را ندارد.

۱۴- بازار کامل (Complete Market) را هم قدری بیشتر توضیح دهید؟

بازار کامل، بازاری است که همه هزینه ها و منافع محصول در قیمت گذاری آن لحاظ شده باشد.به عبارت دیگر فاقد پیامد یا عوارض خارجی مثبت یا منفی باشد، اما همیشه اینطور نیست.

مثال: مصرف کالا توسط یک فرد به فرد دیگر ضرر می زند. (سیگار کشیدن)، مصرف کالا توسط یک فرد به فرد دیگر سود می رساند. (واکسیناسیون)، فرآیند تولید یک کالا برای دیگران منافع دارد. (جنگل کاری)، فرآیند تولید یک کالا به دیگران ضرر می رساند. (آلودگی هوا توسط کارخانه ها)، مدل انتزاعی و ایده آل بازار است که برای اساس آن هیچ خریداری و فروشنده ای نمی تواند بر قیمت ها اثر گذارند.، همه خریداران و فروشندگان بطور یکسان اطلاعات کامل از بازار در اختیار دارند و این اطلاعات بدون هزینه در دسترس است.

ساعت ۲۲٫۵۰