فرزندآوری و سیاست های جمعیتی

اهمال در اجرای سیاست های کلی جمعیت پذیرفته نیست.

دکترخلیل علی محمدزاده رییس مرکز تحقیقات سیاستگذاری اقتصاد سلامت در کنفرانس علمی فرزندآوری، تهدیدها و فرصت ها که با حضور اعضای هیئت علمی گروه مامایی و شاغلان مامایی برگزار شده بود، به تبیین بخشی از کلید واژه های جمعیتی در فرمایشات مقام معظم رهبری پرداخت و گفت: در سیاست های جمعیتی کشور، فرزندآوری سالم در کنار تربییت فرزند صالح و کارآمد مطرح است و در این خصوص افراد، خانواده ها و همه سازمان های مرتبط نقش دارند.

وی بخش مهمی از فرایندهای مربوط به فرزندآوری را در رابطه با شغل ماماها دانست و اظهار کرد: در اجرایی نمودن این نسخه، در صف اول شما عزیزان هستید و باید از هیچ تلاشی در این ارتباط از جمله مشاوره های درست فروگذار نباشید و با صراحت هم باید گفت؛ هر اقدامی که در گذشته و حال به نقش ماماها در باره باروری کم توجهی کرده و می نماید، به نوعی در راستای تضعیف سیاست های جمعیتی گام بر می دارد. در کشورهایی که بالا بردن نرخ باروری حائز اهمیت است، هم زایمان طبیعی در اولویت برنامه است و هم ماماها در نظام سلامت بسیار فعال هستند.

این پزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه، با ذکر این مطلب که تا سال ۱۹۷۰ میلادی در تمام دنیا، نرخ باروری کل بالاتر از ۲٫۱ فرزند بود، گفت: از آن به بعد تاکنون با کشورهایی مواجه هستیم که نرخ باروری در آنها به زیر حد جایگزینی سقوط کرده است. همه این کشورها که حدود ۸۰ کشور و با ۴۰ درصد جمعیت دنیا هستند، دچار نگرانی شده اند و برای این معضل برنامه جامع تدوین کرده اند و بلافاصله اقدام نموده اند. چرا که به خوبی می دانند که تاخیر در این کار و بی توجهی به این مسئله در آینده ضررها و  آسیب های جبران ناپذیری دارد. حال مردم ایران اگر در رابطه با تناسب تعداد فرزندان خانواده و جمعیت آینده کشور به خوبی روشن شوند، با وجود مشکلات اقتصادی، هرگز در این ارتباط بی تفاوت نخواهند ماند.

وی برنامه تنظیم خانواده در ایران را از سال ۱۳۶۸، دارای اهداف مشخصی خواند و گفت: تنظیم خانواده ای که به دنبال فاصله گذاری مناسب بین موالید است با تنظیم خانواده ای که به عنوان وسیله و بهانه ای برای کاهش شدید جمعیت عمل می کند، کاملا متفاوت است. اولی یک برنامه مراقبتی و بهداشتی است، با پاسداری از عرف و ارزشهای پذیرفته شده هر اجتماع و در واقع مدیریت سلامت و تناسب جمعیت با حفظ پویایی، نشاط و نمای جوانی ست، ولی دومی با ظاهر بهداشتی، در ضمن یک برنامه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی با اهداف خاص نیز هست که با الگو از مدل های کهنه غربی در زمینه سبک باروری، نظام خانواده و نقش مادری، دگرگونی و اشکال ایجاد می کند.

وی با ذکر این مطلب که این برنامه با حسن نیت و با نگاه اول در زمان وزارت استاد دکتر مرندی مجددا وارد چرخه ی اجرایی شد، گفت: در دوره ایشان انصافا شاخص های بهداشتی ارتقاء قابل توجهی یافت و در جهت اهداف برنامه حرکت شد، ولی بعد از اتمام دوره ایشان، از اهداف تعیین شده عبور کردیم و وضع الان به گونه ای شده که از نظر فرزندآوری در بین کشورهای منطقه خود از آخر دوم هستیم و کاهش شدید باروری ما را به سمتی پیش برده که با ادامه همین روند، سالمندی زودرس و با میزان بالا در انتظار جامعه ایران هست.

دکتر علی محمدزاده با تاکید بر این اصل که در هر حال ما باید بالاترین مراقبت ها و امکانات را برای سلامت مادر و کودک بکار بندیم، گفت: یکی از اهداف برنامه، این بود که نرخ باروری کل ایران طی آن از ۶٫۷ فرزند به ۴ فرزند و میزان رشد جمعیت از ۳٫۹ درصد به ۲٫۳ درصد برسد، در میانه دهه هفتاد به اهداف نایل آمدیم.  این برنامه حدی داشت. یک تصمیم زمان دار و مقطعی بود. به قول مقام معظم رهبری “فرض کنید به شما بگویند آقا این شیر آب را یک ساعت باز کنید. بعد شما شیر را باز کنی و بروی! ماها رفتیم، غافل شدیم.” باید به موقع سیاست ها را اصلاح می کردیم. مسیر را هموار می کردیم. نه تنها این کار نشد، بلکه بر این طبل و حواشی تاثیرگذار آن در عمل بیشتر از گذشته کوبیده شد، تا جایی که هر کاری در کشور به کاهش باروری دامن می زد، در سایه همین غفلت، به تدریج فراوانی می یافت. مثلا خوابگاه های متاهلی در دانشگاه ها محدود شد، مهدکودک های ادارات برچیده شد، هزینه های زندگی افزایش چشمگیر یافت. در کنار اینها فرزندآوری حتی سه و یا چهار تا ضد ارزش هم شد. در جامعه فرزند هراسی راه افتاد و به ویژه خانواده ها چند فرزندی را یک نوع عامل مزاحم در راه پیشرفت و ترقی خود تلقی کردند.

این استاد دانشگاه در باره اجرای برنامه بعد از سال ۱۳۷۵ و افراط هایی که در آن صورت گرفت و نقش عوارضی که به مرور نقش پر رنگ پیدا کردند، گفت: متاسفانه در طول این سالیان، برنامه‌ها به گونه ای پیش رفت که دریافت اکثر مردم این شد که سلامت خانواده با فرزندآوری بیش از دو فرزند به مخاطره می افتد، البته عوامل گوناگونی هم همینطور که گفته شد، به شدت بر این مسئله اثر گذاشتند، تا جایی که اغلب خانواده‌ها به یک یا دو بچه اکتفا کرده اند. سن ازدواج هم بالا رفت. در حالی که علوم پزشکی به تامین، حفظ و ارتقاء سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی جوامع تاکید دارد و از همه ظرفیت‌های خود برای سلامتی و تندرستی خانواده‌ها با هر تعداد فرزند و با تناسب فرزندان در خانواده استفاده  می نماید.

وی یکی از این افراط ها را بکارگیری گسترده روش های جراحی پیشگیری از بارداری در دوره های زمانی خاص در جامعه و به ویژه در بخش خصوصی عنوان کرد و گفت: به عنوان مثال در سال ۱۳۸۴در نموداری که در یک کتابجه بهداشتی منتشر شده است؛ مجموع روش های جراحی پیشگیری از بارداری در بین خانواده های در سن باروری تحت پوشش برنامه حدود یک سوم موارد و بیش از میزان رایج ترین روش پیشگیری از بارداری یعنی قرص های خوراکی(۳۲ درصد) در آن سال نشان داده شده بود. با مختصر دقت متوجه می شویم که در مقایسه با قرص که با قطع مصرف آن، بازگشت به دوره باروری امکان پذیر می شود، در روش های جراحی، خانواده از سیکل باروری خارج می گردد و عجیب اینکه این میزان های ثابت سالانه در تحلیل های گذشته مورد دقت قرار نمی گرفت.

وی درباره میزان استفاده از این روش‌ها در کشورهای برخوردار از طب پیشرفته گفت: در همه کشورهای موفق از نظر بهداشت و درمان، مقررات خاصی در استفاده از روش های دایمی پیشگیری از بارداری وضع شده  و به آسانی اجازه داده نمی شود که سلامت مادر و پویایی و سلامت جامعه تحت تاثیر عوارض ناشی از این اعمال قرار گیرد.

دکتر علی محمدزاده با یادآوری این نکته که  هم اینک انجام روش های دایمی در بخش دولتی، شکل معقول و قابل دفاعی پیدا کرده، گفت: ضرورت دارد، تولیت نظام سلامت در این باره به مردم آگاهی بیشتر و بهتری دهد و بخش خصوصی را از نظر رعایت کامل شرایط و درستی مشاوره ها، به طور کامل همانند بخش دولتی ضابطه مند نماید. در غیر اینصورت نتیجه لازم به دست نخواهد آمد.

وی یکی از عوامل موثر کاهنده باروری در کشور را سقط جنین عنوان کرد و گفت: اینجا مراد سقط جنین‌های خودبخودی، ناخواسته و درمانی نیست. آن ها پروتکل‌های مربوط به خود را دارند و علل و عوامل آنها و تشخیص، درمان و مراقبت‌های مربوط به آن ها در قالب این چارچوب ها قابل بررسی، تحلیل و انجام است. در مورد سقط جنین‌های خودخواسته که خارج از عرف، قانون و موازین شرعی در جامعه رخ می دهد. آگاهی سازی جامعه به ویژه جوانان و اقدامات فرهنگی و اقتصادی مناسب و همچنین نظارت همه جانبه دستگاه ها و سازمان های مرتبط ضرورت دارد.

وی افزود: اغلب این نوع سقط ها توسط افراد ناآگاه و فاقد صلاحیت و در مکان‌های غیراستاندارد و به صورت مخفی انجام می‌گیرد و اصولاً  مطابق قوانین کشور این افراد باید تحت پیگرد باشند. زیرا این نوع سقط ها عوارض فراوان و زیانباری در پی دارند. بی‌ هیچ تردیدی آمار سقط‌ های خودخواسته در کشور به اندازه ای هست که این پدیده به عنوان یک معضل اساسی مورد توجه و تمرکز قرار گیرد و با شناسایی علل و ابعاد مختلف قضییه برای آن برنامه راهبردی جامعی تدوین و به مورد اجرا گذاشته شود.

این استاد دانشگاه یکی دیگر از عوامل محدود کننده باروری در کشور را ترویج سزارین به جای زایمان طبیعی خواند و گفت: اینجا هم مراد سزارین های ضروری نیست. آنجا پزشک متخصص زنان دلیل علمی و منطقی برای عمل جراحی دارد و ضروریست به انجام این عمل مبادرت نماید. در سزارین که یک عمل جراحی بزرگ است، مقام دوم جهان را داریم. زایمان طبیعی در طب پیشرفته یک موفقیت است و سزارین بی دلیل یک شکست به حساب می آید و اصرار به زایمان های تاریخ رُند و مناسبتی یک مصیبت فرهنگی در عصر کنونی ایران است. ورود در این زمینه ها و رفع موانع و اشکالات و فراهم آوردن زیربناهای لازم، در واقع دفاع از حریم انسان و انسانیت است. اگر دوست داریم؛ همه مثل شهید قاسم سلیمانی مدافع حرم باشیم، بسیار خوب با توجه به تخصص خود و نقشی که در سیستم بهداشتی و درمانی داریم، در این عرصه و سایر مسائل مشابه فرهنگ سازی کنیم. اصلاحات را شکل دهیم و در برابر دشواری هایی که در این راه ممکن است، باشد، صبور باشیم.

رییس کارگروه جمعیت و تعالی خانواده بسیج جامعه پزشکی با ذکر برخی ویژگی های مدیریتی و رفتاری سردار دلها گفت: شهید سلیمانی رهبر عزیزمان را اغلب با لقب “حکیم” خطاب می کردند، حالا این حکیم بزرگ می فرمایند؛ “مسئله‌ جمعیّت یکی از خطراتی ست که وقتی انسان درست به عمق آن فکر می‌کند، تن او می لرزد”. از جمله سربازان این خط مدیران، پزشکان، دستگاه های تعلیم و تربیت  و ماماها هستند، بسم الله، روشنگری کنیم. زیرا اگر این وضعیت را بهبود نبخشیم، فردا دیر خواهد شد و تاریخ و آیندگان ما را شماتت خواهند کرد. مقام معظم رهبری همه چیز را خیلی دقیق و کارشناسی شده فرموده اند. اینک بر قوای سه گانه و همه صاحبان نقش هست که با توسعه علم و مهارت فردی و اجتماعی و برابر مقتضیات کشور و بر اساس اصول حاکم بر مدیریت آینده پرداز، این ارزش ها را به اهداف و سپس اهداف را به برنامه اجرایی تبدیل کنند.

وی با اشاره به این موضوع که متاسفانه دستگاه های ذیربط در ارتباط با سیاست های کلی جمعیت – که از ۱۴ بند آن، ۱۳ بند کاملا در مورد کیفیت روزهای زندگی ست – کار زیادی انجام نداده اند و کارنامه شاخصی در این زمینه ندارند،گفت: فضای خوبی در دوره جدید وزارت بهداشت در خصوص تحلیل درست از شاخص ها و روندهای جمعیتی ایران ایجاد شده،است. خوشبختانه در این وزارتخانه به کوشش استاد دکتر اکبری، دهها دستورالعمل مرتبط با سلامت باروری به سرعت و بر اساس آخرین یافته های علمی بررسی و اصلاح گردیده اند، لکن در حوزه های مربوط به ابلاغ و مشاوره و توجیه مجموعه آموزشی و کارشناسان و نیز اجرای آن ها هنوز فعالیت زیادی لازم است. البته در بحث های فرهنگی قضییه، همه بخش ها باید سهیم باشند.

وی خاطر نشان ساخت: انتظار این است که رسانه ها و دستگاه های مختلف در همه شئون مدیریتی، به وظایف عملیاتی، مراقبتی و نظارتی خود به نحو احسن و قاطع عمل نمایند و به ویژه هشدارهای جمعیتی مقام معظم رهبری در ایجاد گفتمان نحبگانی، فرهنگ سازی جامعه به خصوص در اصلاح ابعاد گوناگون سبک زندگی و ارتقاء سطح عوامل اجتماعی موثر بر سلامت و نیز سایر حمایت ها از ازدواج، اشتغال و توانمندسازی جوانان را به سرانجام رسانند.

دکتر علی محمدزاده در خاتمه تصریح کرد: اجرای سیاست های افزایش باروری در کشور، با گره های متنوعی که از نظر فرهنگی و اقتصادی بر سر راه است، کار ساده ای نیست. البته در سایر کشورهایی هم که به دنبال جبران کاهش نرخ باروری هستند، این کار، مشکل است. به ویژه آنکه در ارتباط با کاهش جمعیت به تدریج در بیش از یک ربع قرن که معادل یک دوره نسلی ست، با سکوت و یا بی اعتنایی سایر علوم مرتبط و مشکلات گوناگون، فرهنگ خاصی هم شکل گرفته است. بنابر این اصلاح معتدل و سنجیده این فرهنگ، به درک جمعی از موضوع، عزم ملی، ورود همه علوم در ارتباط با ابعاد مختلف مسئله جمعیت و کوشش هدفمند و مشترک به ویژه نخست در میان خواص نیاز دارد. در کنار اینها مثل همه کشورها، قوانین تشویقی و تسهیلات و پشتیبانی های دولتی و ملی برای ازدواج جوانان و فرزندآوری و فرزندپروری خانواده ها، باید مورد اهتمام باشند.