شناسایی و طبقه بندی پژوهش های اقتصاد بهداشت

مهمترین پیامد و الزام عملی رویکرد اقتصادی به بخش درمان انجام مطالعات و پژوهش های علمی و روشمند در این بخش در سطوح خرد و کلان و ملی و منطقه ای برای شناسایی  و تحلیل کمی و کیفی وضعیت موجود، و تعیین اهداف مشخص برای آینده و نهایتاً ارایه راهکارهای عملی برای دستیابی به آن است. به عبارت دیگر مدیریت اقتصادی بخش بهداشت و درمان حداقل دو دسته از پژوهشهای کاربردی و ارزیابی را در سطوح مختلف و با معیارهای متنوع ضروری می نماید. بر این اساس و با هدف استخراج و بکارگیری نتایج پژوهش های معتبر علمی انجام شده در بخش بهداشت و درمان (با تأکید بر مدیریت اقتصادی در بیمارستانها) مطالعه حاضر انجام گرفت.

۱٫این مطالعه چهار پرسش اصلی و محوری را مورد توجه خود قرار داد :

• پژوهش های معتبر و علمی انجام گرفته در حوزه اقتصاد درمان در ایران کدامند؟

• مسائل اساسی موجود در حوزه اقتصاد در بخش بهداشت و درمان براساس پژوهش فوق کدامند؟

• مهمترین عوامل کاهش کارایی اقتصادی در بخش بهداشت و درمان ایران چیست؟

• مهمترین نتایج و دستاوردهای علمی و کاربردی پژوهشهای انجام شده برای بهبود کارایی اقتصادی در بخش بهداشت و درمان چیست؟

برای پاسخگویی به سؤالات فوق دو روش مطالعه اسنادی برای بازخوانی پژوهش های انجام شده و مصاحبه های ژرفانگر برای تجربه پژوهی انتخاب شد.

۲- پاسخهای سؤالات محوری

۲-۱- پژوهش‌های انجام شده: تلاشهای انجام گرفته در این مطالعه برای شناسایی پژوهشهای علمی انجام شده پیرامون کارایی اقتصادی منابع در بخش بهداشت و درمان حاکی از آن است که اساساً رویکرد اقتصادی به مدیریت بنگاههای بیمارستانی در سطح بسیار نازلی بوده و هم در عرصه پژوهش و هم سیاستگزاری و اجرای سیاستها این رویکرد به شدت مغفول مانده است. از حدود سه هزار گزارش پژوهشی (اعم از پایان نامه، کتاب و مقاله) مورد بررسی که در دانشکده های اقتصاد، دانشکده های مدیریت خدمات بهداشت ودرمان و مراکز پژوهشی مرتبط شناسایی شده و در دسترس بوده تنها حدود ۵۰ عنوان (۱ درصد) مرتبط با موضوعات اقتصادی (نظیر تقاضا، عرضه، توزیع و مصرف، قیمت تمام شده و …) بوده است و ۹۹ درصد بقیه هیچ ارتباطی با این موضوع نداشته و در میان پژوهشهای مرتبط نیز تعداد مطالعات مربوط به ارزیابی کارایی منابع به زحمت به تعداد انگشتان دست می رسد. این در حالی است که براساس اطلاعات موجود طی دهه گذشته هزینه های بخش بهداشت و درمان حدود ۵/۵ درصد تولید ناخالص داخلی و سهم هزینه های جاری بهداشت ودرمان از کل بودجه جاری دولت حداقل ۸ درصد و سهم اعتبارت تحقیقات پزشکی از کل اعتبارات بودجه عمومی و اعتبارات تحقیقات دانشگاهی به ترتیب حداقل حدود ۵ و ۲۰ درصد بوده است. و تأسف بارتر آنکه بطور رسمی تاکنون هیچ پژوهشی توسط نهادهای پژوهشی و علمی معتبر برای ارزیابی علمی کارایی بطور مقایسه‌ای (میان بیمارستانهای بخش عمومی یا مقایسه بخشهای عمومی و خصوصی) صورت نگرفته است.

۲-۲- مسایل اساسی اقتصادی بخش بهداشت و درمان در پاسخ به سؤال دوم نیز باید گفت متأسفانه مسائل موجود در بخش بهداشت و درمان ایران (بویژه در سطح مدیریت بیمارستانها) در حد مسایل بدیهی علم اقتصاد باقی مانده و تاکنون حتی در سطح نظری بسیاری از مسائل عمومی اقتصادی نظیر تخمین توابع تولید، هزینه، تقاضا و عرضه، بازارسنجی و تحلیل ساختار بازار، ضریب های کشش قیمتی و درآمدی، کشش جانشینی عوامل، تأثیر سیاستهای کلان بر عملکرد بنگاه و … مورد توجه قرار نگرفته است. فقدان رویکرد اقتصادی بر مدیریت بیمارستان ها موجب گردیده حتی ضرورتهای اولیه چنین پژوهشهایی نظیر نظام آمار و اطلاعات، نظام حسابداری قیمت تمام شده، مسئله شناسی مدیریت اقتصادی بنگاه ها و … با بی توجهی کامل مواجه گردیده است.

در سطح کلان نیز وضعیت بهتری وجود نداشته و فقدان نظام آمار و اطلاعات، فقدان نظام پژوهشی مناسب و فقدان حسابهای ملی بخش بهداشت و درمان موجب گردیده که برای شاخصهای عمومی و مقدماتی تحلیل وضعیت بخشی مانند سهم بخش در تولید ناخالص داخلی اطلاعات بسیار متعدد و مغایری ارایه شود و در موارد مهمی چون سهم بخش از کل یارانه ها دولتی هیچ اطلاعات قابل اتکایی وجود نداشته باشد.

مسائل سطح کلان گاه تا آنجا تنزل می یابد که مشخص می شود ابتدایی ترین معیارها در پیشنهاد و تصویب طرحهای عمرانی بیمارستانی رعایت نشده و حجم بسیار بالای پروژه های عمرانی ناتمام، تمام شده غیرضروری به عنوان عامل اصلی افزایش هزینه های عمرانی و جاری بخش در سطح کلان به حساب آید.

با این وجود مهمترین مسائل قابل توجه در مدیریت اقتصادی بیمارستانها را به شرح زیر می توان برشمرد :

۲-۲-۱- سطح کلان – تدوین نظام حسابهای ملی بهداشت و درمان – تدوین نظام جامع آمار و اطلاعات بخش بهداشت و درمان – تدوین طرح ملی آمایش سرزمین و بهینه یابی توزیع امکانات بخش بهداشت و درمان – سطح بندی جمعیتی و محیطی خدمات بهداشت و درمان – محاسبه سهم بخش از متغیرهای کلان (بودجه عمومی دولت، بودجه کل کشور، یارانه‌ها، واژه‌ها، تولید ناخالص داخلی، مصرف، سرمایه گذاری، ترازهای خارجی، اشتغال و … ) – روندهای عمومی شاخصهای اقتصادی بخش حداقل طی دو دهه اخیر – مقایسه عینی روندهای عمومی شاخصهای اقتصادی بخش با شاخص‌های جهانی – بررسی تأثیر سیاست‌های کلان پولی، ارزی و مالی بر بخش بهداشت و درمان – مدیریت فنی و اجرایی پروژه‌های عمرانی در بخش بهداشت و درمان – بررسی مقایسه‌ای کارایی اقتصادی منابع در مناطق مختلف کشور – بررسی تأثیر نظام بیمه خدمات درمانی بر عملکرد اقتصادی بخش بهداشت و درمان

۲-۲-۲- سطح خرد – بررسی قیمت تمام شده خدمات درمانی بر اساس حسابداری صنعتی – بازار سنجی و تحلیل شرایط بازار و سهم هر بنگاه (بیمارستان) در بازار درمان کشور – محاسبه توابع تولید، هزینه، عرضه و تقاضای خدمات بیمارستانی – تحلیل شیوه‌های تأمین مالی بیمارستان‌ها (خود گردانی) بر کارایی آنها – طراحی و اجرای نظام بودجه‌ریزی برنامه‌ای و عملیاتی در سطح بیمارستان – محاسبه و تجزیه و تحلیل کشش‌های قیمتی و درآمدی تقاضا – محاسبه کشش‌های جانشینی عوامل تولید و تعیین ترکیب بهینه عوامل تولید – بررسی تأثیر سیاست‌های کلان اقتصادی بر عملکرد اقتصادی بیمارستان‌ها – آسیب شناسی نظام مدیریت بیمارستان‌ها – طراحی نظام مدیریت مشارکتی بیمارستان‌ها – تدوین شاخص‌های محاسبه کارایی در بیمارستان‌ها – طراحی و ایجاد نظام مدیریت بیمارستانی

۲-۳- عوامل اصلی موثر بر کاهش کارایی در بخش بهداشت و درمان بر اساس بازخوانی پژوهش‌های انجام شده و مصاحبه‌های ژرفانگر را می‌‌توان کارایی اقتصادی بیمارستان‌ها را در سطح کلان و خرد مورد  تحلیل قرار دادو در سطح کلان سیاست‌های مالی، ارزی و نظام مدیریت پروژه‌های عمرانی مورد بررسی قرار می‌گیرند و تأثیر آنها بر عملکرد بخش بهداشت و درمان و بنگاه‌های این بخش (بیمارستان‌ها) مورد تأکید بوده است.

۲-۳-۱- سطح کلان در این سطح اگر چه در پژوهش‌های دانشگاهی موضوع مشخصی مورد توجه قرار نگرفته‌اند، اما در بیان نتایج پیشنهادات برخی از آنها موارد زیر مورد تأکید واقع شده است:

• فقدان نظام ارجاع بیمار

• فقدان پوشش بیمه‌ای مناسب

• فقدان فرهنگ درمان سرپایی در جامعه

• فقدان نظام آمار و اطلاعات بیمارستانی (HIS)

• فقدان نظام سطح‌بندی خدمات بیمارستانی

• فقدان شاخص‌ها و معیار‌های استاندارد ارزیابی عملکرد در سطح کلان و بخشی اما در مصاحبه‌های انجام شده عوامل بسیار مهمی به عنوان شرایط محیط عمومی (زمینه‌ای) عملکرد بیمارستان‌ها مورد تأکید واقع شده و از نظر مصاحبه شوندگان به شدت تمام کارایی عوامل را در سطح بنگاه کاهش داده است.

در این میان سه عامل نظام نامناسب مدیریت پروژه‌‌های عمرانی، سیاست‌های پولی، مالی و ارزی بویژه سیاست‌های تعدیل ساختاری در دهه ۷۰ و نیز نظام بیمه‌ای بیش از همه مورد توجه واقع شده است.

۲-۴-راهکارهای پیشنهادی برای افزایش کارایی اقتصادی در بخش بهداشت و درمان

۲-۴-۱-سطح کلان

۱- تقویت نظام ارزیابی سیاستها و طرحها به ویژه ارزیابی های قبل از اجرا به منظور بررسی آثار سیاستهای سطح کلان بر بخش و بیمارستانها

۲- تدوین طرح آمایش سرزمین در سطوح ملی و منطقه ای به عنوان راهنمای توزیع و استقرار فعالیتهای درمانی

۳- اجرای طرح سطح بندی خدمات بهداشت و درمان

۴- طراحی و به کارگیری نظام حسابهای ملی در بخش بهداشت و درمان

۵-ایجاد نظام فراگیر اطلاعات بیمارستانی

۶-تدوین شاخصهای استاندارد ارزیابی کارایی در سطح بخش و بیمارستان

۷-تسریع در ایجاد نظام جامع تامین اجتماعی

۸- ایجاد نظام ارجاع بیمار

۲-۴-۲-درسطح خرد

۲-۴-۲-۱- ایجاد نظام مدیریت مشارکتی از طریق تشکیل هیات مدیره بیمارستان ها

۲-۴-۲-۲- طراحی و اجرای طرح توسعه مدیریت

۲-۴-۲-۳- بهینه سازی ترکیب عوامل تولید

-۴-۲-۴- اصلاح شرح وظایف و اختیارات مدیران

۲-۴-۲-۵-به کار گیری موثر دانش اموختگان مدیریت

۲-۴-۲-۶- طراحی مجدد کاربری فضاهای فیزیکی بیمارستانها

http://www.newdeal.blogfa.com / احسان شیبانی